Σε όλες σχεδόν τις περιοχές µαζί µε τα δάση υπέστησαν καταστροφές και ελαιόδενδρα. Για την αντιµετώπιση των ζηµιών που υπέστησαν τα ελαιόδενδρα αλλά και για την ανασύσταση των ολοκληρωτικά κατεστραµµένων ελαιώνων χρειάζεται γνώση. Οι σκέψεις και οι προτάσεις που ακολουθούν έχουν σκοπό να δώσουν κατευθυντήριες γραµµές προκειµένου να αποφευχθούν λάθη.
1 Οι ελιές όπως και πολλά άλλα αείφυλλα φυτά (κουµαριές, πουρνάρια κ.α.) αναγεννιόνται µε φυσικό τρόπο µετά από φωτιές, από ιστούς οι οποίοι διασώθηκαν της καταστροφής. Στα ελαιόδενδρα οι ιστοί αυτοί είναι λανθάνοντες οφθαλµοί που βρίσκονται συνήθως σε χοντρά µέρη των δέντρων, τα οποία είναι και πιο ανθεκτικά στις υψηλές θερµοκρασίες, όπως για παράδειγµα οι πρωτεύοντες βραχίονες και οι κορµοί.
2 Περισσότερο ευάλωτα σε ολοκληρωτική καταστροφή, δηλαδή σε ολική απώλεια της κόµης αλλά και του ριζικού συστήµατος, είναι τα δέντρα της ελιάς ηλικίας κάτω των 4 χρόνων, επειδή οι κορµοί τους δεν είναι ακόµα ισχυροί, καθώς και εκείνα που για διαφόρους λόγους έχουν κορµούς κούφιους στο κέντρο τους και η φωτιά µπορεί εύκολα να επεκταθεί προς το εσωτερικό τους. Αντίθετα τα παραγωγικά υγιή δέντρα µέσης ηλικίας, µε ισχυρούς κορµούς και καλοσχηµατισµένους «κώδωνες», τις περισσότερες φορές, είναι πολύ πιο ανθεκτικά στις ολοκληρωτικές καταστροφές όπως φωτιές και ψύχος.
3 Η έκταση και η σοβαρότητα της καταστροφής των ελαιόδεντρων από πυρκαγιά εξαρτάται εκτός από την ηλικία των δέντρων και από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πυρκαγιών όπως είναι για παράδειγµα η ταχύτητα της φωτιάς και των ανέµων, το ύψος της φωτιάς κ.α.
Όταν λοιπόν επικρατούν ισχυροί άνεµοι η ταχύτητα της φωτιάς είναι µεν µεγάλη, αλλά η χρονική διάρκεια που τα δέντρα υπόκεινται στις υψηλές θερµοκρασίες είναι µικρότερη, µε συνέπεια να καταστρέφεται η κόµη και το φύλλωµά τους, χωρίς όµως να ζηµιώνονται ανεπανόρθωτα οι βάσεις των κορµών και το ριζικό τους σύστηµα. Αντίθετα όταν η φωτιά κινείται αργά, επιδρά για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα στα δέντρα και οι ζηµιές είναι σοβαρότερες.
Η έκταση και η σοβαρότητα της καταστροφής εξαρτάται επίσης και από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα κτήµατα. Σε κτήµατα οργωµένα και καθαρά από ξερά χόρτα, η φωτιά περιορίζεται τις περισσότερες φορές µόνο στην κόµη των ελαιόδεντρων. Αντίθετα σε κτήµατα ακαλλιέργητα ή εγκαταλειµµένα, που έχουν ξερά χόρτα, η φωτιά µεταδίδεται ευκολότερα και επεκτείνεται και προς τη βάση των δέντρων, µέχρι την επιφάνεια του εδάφους καίγοντας τους κορµούς.
4 Ο τρόπος και η µέθοδος του πολλαπλασιασµού των ελαιόδεντρων είναι καθοριστικός παράγοντας για την επιβίωση των δέντρων τον αγρό. Είναι γνωστό ότι τα ελαιόδεντρα από την αρχαιότητα µέχρι και τις ηµέρες µας πολλαπλασιάζονται µε δύο βασικούς τρόπους :
- Με εµβολιασµό στα φυτώρια και στον αγρό.
- Με απευθείας ήµερα τµήµατα των φυτών, χωρίς εµβολιασµό, δηλαδή µε φυλλοφόρα µοσχεύµατα στην υδρονέφωση, κουτσουράκια, ιστοκαλλιέργεια, γόγγρους κ.α.
Τα ελαιόδεντρα που είναι απευθείας ήµερα δηλαδή από µοσχεύµατα, κουτσουράκια, ιστοκαλλιέργεια κ.λπ., επειδή δεν έχουν υποκείµενο και το ριζικό τους σύστηµα είναι ήµερο, από όποιο τµήµα τους και να αναβλαστήσουν δίνουν αµέσως ήµερα και παραγωγικά δέντρα. Αντίθετα, στα ελαιόδεντρα από εµβολιασµό, ειδικά για εκτεταµένες ζηµιές από την πυρκαγιά, όταν αναβλαστάνουν στη βάση τους βγάζουν αγριελιές, που απαιτούν επιπλέον χρόνο και κόπο για να εµβολιασθούν µε την επιθυµητή ποικιλία.
5 Λίγες εβδοµάδες µετά την καταστροφή από τις πυρκαγιές µέρους ή του συνόλου του υπέργειου µέρους των ελαιόδεντρων, που συνήθως συµβαίνουν από τα τέλη της άνοιξης µέχρι και τις αρχές του φθινοπώρου, τα καµένα ελαιόδεντρα αρχίζουν να εκπτύσσουν από λανθάνοντες οφθαλµούς που διασώθηκαν πολλούς νεαρούς βλαστούς. Η ζωηρότητα και η ταχύτητα της έκπτυξης των οφθαλµών εξαρτάται από την θέση που αυτοί βρίσκονται στα δέντρα. Όσο πιο κοντά στο έδαφος βρίσκονται τόσο πιο ζωηροί είναι. Επίσης ο αριθµός των νεαρών βλαστών εξαρτάται και από την έκταση της καταστροφής που υπέστησαν τα δέντρα αλλά και από την εδαφική υγρασία και τις καλλιεργητικές φροντίδες.
6 Η νεαρή βλάστηση που προκύπτει από τους λανθάνοντες οφθαλµούς χρειάζεται συνήθως δύο βλαστικές περιόδους µέχρι να εκδηλωθεί ικανοποιητικά (άνοιξη-φθινόπωρο ή φθινόπωρο-άνοιξη). Στην συνέχεια, ανάλογα µε τον αριθµό των νεαρών βλαστών, τη ζωηρότητα και τη θέση τους στα δέντρα, µπορεί να γίνει µία ασφαλής εκτίµηση της ζηµιάς και να αποφασισθούν οι µελλοντικοί χειρισµοί που πρέπει να γίνουν.
7 Υπάρχει αναγκαιότητα διατήρησης των διασωθέντων εκτεταµένων ριζικών συστηµάτων των καµένων ελαιόδεντρων, όπου αυτό είναι δυνατό, όχι µόνον για την ανασύστασή τους, αλλά και για το ίδιο το περιβάλλον. ∆ιότι στα επικλινή εδάφη (πλαγιές) το εκτεταµένο επιφανειακό ριζικό σύστηµα της ελιάς συγκρατεί τα γόνιµα επιφανειακά εδάφη από πιθανή µελλοντική διάβρωση λόγω ισχυρών βροχοπτώσεων και τα προστατεύει από µη αναστρέψιµη υποβάθµιση. Είναι προτιµότερη η διατήρηση των καµένων ελαιόδεντρων, όπου αυτό είναι δυνατό, από πιθανή εκρίζωση και επαναφύτευση – αντικατάσταση των καµένων µε νεαρά δενδρύλλια.
8 Επίσης δεν είναι φρόνιµο να γίνει καµία προσπάθεια αποκατάστασης των πυρόπληκτων ελαιώνων πριν περάσουν τουλάχιστον δύο (2) βλαστικές περίοδοι (6 - 7 µήνες). Μόνον τότε θα είναι δυνατόν να γίνουν µε ασφάλεια εκτιµήσεις ζηµιών και να παρθούν αποφάσεις.
9 Σε όσες όµως περιπτώσεις κριθεί αναγκαίο να γίνουν επαναφυτεύσεις κατεστραµµένων ελαιόδεντρων, θα πρέπει να δοθεί µεγάλη προσοχή στο φυτωριακό υλικό και τις ποικιλίες της ελιάς που θα χρησιµοποιηθούν, ώστε να µην υπάρξει υποβάθµιση και / ή ποικιλιακή αλλοίωση στη συγκρότηση των ελαιώνων της κάθε περιοχής. Με άλλα λόγια επιβάλλεται να χρησιµοποιηθούν στις επαναφυτεύσεις υγιή δενδρύλλια από τις ίδιες ποικιλίες ελιάς που παραδοσιακά είχε η κάθε περιοχή, βελτιώνοντας, όπου αυτό είναι εφικτό, µόνο τις καλλιεργητικές τεχνικές (αποστάσεις φύτευσης, τρόπους καλλιέργειας, αρδευτικά συστήµατα, µεθόδους συγκοµιδής κτλ.).
10 Η Ελλάδα σήµερα διαθέτει άξιους και ικανούς αγρότες και ικανό επιστηµονικό και φυτωριακό δυναµικό. Αν λοιπόν θέλουµε να γίνει η σύγχρονη αυτή τραγωδία των περιοχών που επλήγησαν αρχή µίας νέας πνοής, χρειάζονται εκτός από πολιτική βούληση και συντονισµός, σύγχρονες ιδέες και κατευθύνσεις.
11 Τα δέντρα που θα αναβλαστήσουν απαιτούν ιδιαίτερες καλλιεργητικές φροντίδες όσον αφορά τις λιπάνσεις, τα κλαδέµατα, την επιλογή νέων βλαστών που θα αποτελέσουν το νέο σκελετό των δέντρων και τη φυτοπροστασία.
12 Περισσότερη όµως προσοχή χρειάζεται να δοθεί στην προστασία της νέας ζωηρής βλάστησης από τους παγετούς του επόµενου χειµώνα. Για το λόγο αυτό πρέπει
Να αποφεύγονται οι αζωτούχες λιπάνσεις από τα µέσα του φθινοπώρου µέχρι και τις αρχές της επόµενης άνοιξης.
Κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειµώνα να γίνουν 2 καλιούχες λιπάνσεις.
- Την περίοδο του χειµώνα τα δέντρα να ραντιστούν µε χαλκούχα σκευάσµατα το οποία εκτός από φυτοπροστασία αυξάνουν τη σχετική αντοχή της νεαρής –τρυφερής βλάστησης στο ψύχος.
- Περισσότερη όµως προσοχή χρειάζεται να δοθεί στην προστασία της νέας ζωηρής βλάστησης από τους παγετούς του επόµενου χειµώνα. Για το λόγο αυτό πρέπει
- Να αποφεύγονται οι αζωτούχες λιπάνσεις από τα µέσα του φθινοπώρου µέχρι και τις αρχές της επόµενης άνοιξης.
- Κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειµώνα να γίνουν 2 καλιούχες λιπάνσεις
Να αποφεύγεται κάθε κλάδεµα που µπορεί να διεγείρει την έκπτυξη των λανθανόντων οφθαλµών εκτός εποχής.
