Αυτάρκεια στο λίπασμα χτίζει η Ευρώπη, «hot spot» της κλιματικής κρίσης η Ελλάδα
Συνέντευξη του Διονύση Γασπαράτου στον Γιώργο Κοντονή
∆ίνοντας ως παράδειγµα τις τιµές του φωσφόρου όταν η Κίνα αποφάσισε να βάλει δασµούς το 2008 ή γενικότερα την άνοδο στις τιµές των λιπασµάτων λόγω του ρωσο-ουκρανικού πολέµου, ο κ. Γασπαράτος υποστηρίζει πως θα πρέπει λοιπόν να αλλάξει το ισοζύγιο της θρέψης µε ένα µείγµα χηµικών και οργανικών λιπασµάτων, καθώς το σύστηµα που επικρατεί τώρα είναι ένα σύστηµα «ευάλωτο» όπως το χαρακτηρίζει. Παράλληλα, ο ίδιος χαρακτηρίζει ως «hot spot» της κλιµατικής κρίσης την Ελλάδα, ενώ µιλώντας για τη σηµασία της υγείας των εδαφών, τόνισε πως δεν αφορά µόνο την αποδοτικότητα αλλά αποτελεί ένα πολυπαραγωγικό ζήτηµα ώστε το έδαφος να µπορεί να ασκήσει τις «οικοσυστηµικές του υπηρεσίες». Επιπλέον, ο κ. Γασπαράτος αναφέρθηκε στο κοινοτικό πλαίσιο που επεξεργάζεται η ΕΕ και το οποίο θα αντιµετωπίζει το έδαφος ως έναν πόρο µη ανανεώσιµο.
∆ώστε µας να καταλάβουµε καταρχήν, τι ακριβώς είναι οι βιοδιεγέρτες;
Οι βιοδιεγέρτες ανήκουν σε µια νέα κατηγορία ειδικών προϊόντων θρέψης. Και γι’ αυτό λοιπόν η κατηγορία αυτή έχει συµπεριληφθεί στον Κανονισµό 2019/1009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για για τα λιπάσµατα. Παρ’ όλα αυτά, η ιδιαιτερότητα των βιοδιεγερτών είναι ότι δεν αποτελούν λιπάσµατα. Είναι ουσιαστικά ενώσεις, ουσίες ή ακόµα και µικροοργανισµοί οι οποίοι µπορούν να µεταβάλλουν τη φυσιολογία του φυτού µε έναν τρόπο ώστε να είναι πιο αποδοτική η χρήση των θρεπτικών στοιχείων. Άρα µπορούµε να πούµε ότι ο ρόλος τους είναι συµπληρωµατικός και ταυτόχρονα το πιο σηµαντικό χαρακτηριστικό το οποίο έχει αποδειχθεί ερευνητικά τα τελευταία χρόνια είναι ότι µπορεί να βοηθήσει τα φυτά σε συνθήκες αβιοτικής καταπόνησης. Συνθήκες που σχετίζονται άµεσα µε όλο αυτό το καινούργιο πλαίσιο κλιµατικής κρίσης µε τα έντονα γεγονότα τα οποία ουσιαστικά οδηγούν σε απρόσµενες καταστάσεις..
Ξεφυλλίστε και κατεβάστε σε υψηλή ανάλυση το τεύχος 9 για την Φυτοπροστασία & Θρέψη
Πότε ο βιοδιεγέρτης πετυχαίνει την αποστολή του;
Οι βιοδιεγέρτες έχουν µια συνδυαστική δράση, εµπλέκονται σε πάρα πολλές φυσιολογικές διεργασίες και λειτουργίες. Τελικά εµείς το αποτέλεσµα το βλέπουµε σαν µια ανταπόκριση του φυτού, δηλαδή επάγουν αµυντικούς µηχανισούς απέναντι σε ένα φαινόµενο καταπόνησης, όπως είναι για παράδειγµα της ξηρασίας. Υπάρχουν πειράµατα που αποδεικνύουν ότι η εφαρµογή βιοδιεγερτών αυξάνει την αντοχή των φυτώνσε συνθήκες ξηρασίας σε σχέση µε τα φυτά που δεν έχει γίνει εφαρµογή βιοδιεγερτών..
Αυτό που πρέπει να έχουµε στο µυαλό µας είναι ότι η εφαρµογή των βιοδιεγερτών οδηγεί σε έναν συνδυασµός πολλαπλών και διαφορετικών αντιδράσεων του φυτού όπου εδώ εµπλέκεται και η πιο αποτελεσµατική χρήση των λιπασµάτων τα οποία εµείς χρησιµοποιούµε.
Οπότε µπορεί να αντικαταστήσει άλλες εισροές; Για παράδειγµα µπορεί να αντικαταστήσει φυτοπροστασία ή τη λίπανση;
Εγώ πιστεύω ότι πλέον µιλάµε όχι αντικατάσταση αλλά ολοκληρωµένη διαχείριση θρεπτικών, γιατί πλέον αυτό αντιµετωπίζουµε και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να διαχειριστούµε τα θρεπτικά στοιχεία. Άρα λοιπόν πλέον ξεφύγουµε από το στενό όριο της λίπανσης και να µιλάµε µε την ευρεία έννοια της διαχείρισης θρεπτικών στοιχείων. Θα έλεγα λοιπόν ότι οι βιοδιεγέρτες είναι ένα σηµαντικό µέσο το οποίο µας βοηθάει να κάνουµε πιο αποτελεσµατική τη χρήση των θρεπτικών στοιχείων. Άρα λοιπόν επειδή µιλάµε για εισροές και εκροές και επειδή ουσιαστικά τώρα η λογική είναι να κλείνει ο κύκλος των θρεπτικών πρέπει να µειώσουµε σηµαντικά τις απώλειες. ∆ηλαδή οι εκροές να είναι µόνο από την καλλιέργεια, η ποσότητα δηλαδή που χρειάζεται το φυτό για να παράξει τη βιοµάζα του, για να παράξει τους καρπούς χωρίς όµως να έχουµε τις απώλειες που οδηγούν σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Άρα λοιπόν εκεί οι βιοδιεγέρτες µπορούν να παίξουν ένα σηµαντικό ρόλο. Παρόλα αυτά όµως η αποτελεσµατικότητά τους εξαρτάται και από άλλες παραµέτρους για παράδειγµα τις εδαφικές ιδιότητες ή σε ευρύτερη έννοια την υγεία του εδάφους. Τα πειράµατα που έχουµε κάνει µέχρι στιγµής δείχνουν ότι οι βιοδιεγέρτες δεν µπορούν να δράσουν µε τον ίδιο τρόπο σε διαφορετικές συνθήκες. Σκεφτείτε ότι έχουµε χρησιµοποιήσει τον ίδιο βιοδιεγέρτη, σε εδάφη µε διαφορετικές ιδιότητες όπως η κοκκοµετρική σύσταση. Στο ένα έδαφος έδειξε πάρα πολύ καλά αποτελέσµατα και στο άλλο δεν έδειξε κανένα αποτέλεσµα. Αυτό που θα έλεγα είναι ότι οι βιοδεγέρτες θα πρέπει να χρησιµοποιούνται µε γνώµονα το εδαφικό περιβάλλον αλλά και µε τις κλιµατικές συνθήκες που επικρατούν.
Ποια συνθήκη ορίζει τη γονιµότητα των εδαφών;
ΝοΝοµίζω πως ήρθε η στιγµή να φύγουµε λίγο από το περιορισµένο κοµµάτι της γονιµότητας και να πάµε στη µεγαλύτερη και πιο ευρεία κλίµακα και να µιλήσουµε για την υγεία του εδάφους.
Όταν µιλάµε για ένα υγιές έδαφος, µιλάµε για ένα έδαφος το οποίο µπορεί ουσιαστικά να ασκήσει όλες εκείνες τις οικοσυστηµικές υπηρεσίες που του δίνουν ένα κεντρικό ρόλο στο περιβάλλον. Ποιες είναι αυτές; Για παράδειγµα να δράσει σαν ένα φίλτρο όπως και ταµιευτήρας νερού. Ουσιαστικά να αποτελέσει ένα φυσικό σύστηµα ανακύκλωσης όπως µε την ανοργανοποίηση των οργανικών υπολειµµάτων και να απελευθερώσει θρεπτικά στοιχεία. ‘Αρα λοιπόν θα λέγαµε ότι η ευρύτερη έννοια της υγείας του εδάφους καλύπτει πολλά παραπάνω και πολλές παραπάνω παραµέτρους σε σχέση µε τη γονιµότητα. Αν λοιπόν µου έλεγε κάποιος αν ένα έδαφος είναι γόνιµο θα ρώταγα εγώ «είναι υγιές;».
∆ηλαδή οι φυσικές, χηµικές, βιολογικές παράµετροι που καθορίζουν την υγεία του εδάφους και αποτελούν δείκτες υγείας ουσιαστικά να είναι σε τέτοια επίπεδα ώστε να µπορούν να στηρίξουν την ανάπτυξη της καλλιέργειας µε αειφορία.
Γιατί στην εποχή µας γίνεται πολύς λόγος για τον κίνδυνο υποβάθµισης των εδαφών;
Νοµίζω ότι έχει γίνει πλέον αποδεκτό ότι ο τρόπος µε τον οποίο διαχειριστήκαµε τα εδάφη, όλα τα προηγούµενα χρόνια, ο οποίος ήταν ένας τρόπος µη αειφορικός, έθεσε εκτός γεωργικής παραγωγής πολλές εκτάσεις. Και στην Ελλάδα συµβαίνει αυτό, αλλά και παγκοσµίως ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που είµαστε µάρτυρες των επιπτώσεων της κλιµατικής κρίσης. ∆ηλαδή µιλάµε για περισσότερη λειψυδρία, έντονες ξηρασίες και καταστροφικά φαινόµενα όσον αφορά τις βροχοπτώσεις όπως ο Daniel, γεγονότα που επιτείνουν την υποβάθµιση των εδαφών. To ζούµε ήδη. Με διαφορετικό λοιπόν τρόπο πρέπει να συµπεριφερόµαστε στα επικλινή εδάφη και διαφορετικό τρόπο στα πεδινά εδάφη. Αυτό που έχει µεγάλη σηµασία είναι το γεγονός ότι θα πρέπει όλη αυτή η πληροφορία η οποία παράγεται από την έρευνα στα πανεπιστήµια και τους ερευνητικούς φορείς, να µπορέσει να καταλήξει στον παραγωγό για να µπορέσει να προστατέψει και να συντηρήσει τους εδαφικούς πόρους.
Λείπει η εφαρµοσµένη έρευνα από την Ελλάδα;
Εγώ θα έλεγα ότι η εφαρµοσµένη έρευνα δεν λείπει. Λείπει η µεταφορά αυτής της έρευνας που παράγεται είτε από τα πανεπιστήµια είτε από τους ερευνητικούς φορείς στη βάση, δηλαδή, στον παραγωγό. Υπάρχει, πιστεύω, µια απουσία για το πώς µπορούµε να πούµε ότι αυτά τα αποτελέσµατα που παράγει µία έρευνα µπορούν να εφαρµοστούν στο χωράφι.
Η γεωπονία είναι µια εφαρµοσµένη επιστήµη. ∆ηλαδή δεν παράγουµε αποτελέσµατα απλώς για να τα παράξουµε. Εδώ, για παράδειγµα, η προσπάθεια που κάνουµε στην Εδαφολογία είναι µε τους χάρτες τους οποίους δηµιουργούµε να µπορούµε, λοιπόν, να δούµε τις εδαφικές ιδιότητες στη χωρική τους διάσταση. Μπορούµε, λοιπόν, να δώσουµε σηµαντικές πληροφορίες σε έναν παραγωγό το πώς µπορεί να χειριστεί το έδαφός του έτσι ώστε να αποφύγει µελλοντικά προβλήµατα. Έχουµε δουλέψει σε αρκετές περιοχές όπως στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη. Εποµένως, αυτή η προσπάθεια βρίσκει ανταπόκριση σε επίπεδο αγρού, έτσι ώστε να υπάρχουν εξειδικευµένες προτάσεις µε βάση τις ανάγκες. Γίνεται προσπάθεια αυτοί οι χάρτες να εξελιχθούν και να γίνουν ακόµη πιο λεπτοµερείς.
Σε διαβούλευση το Πλαίσιο για το Έδαφος στην ΕΕ
Πλέον το έδαφος θα αντιµετωπίζεται ως πόρος όπως ο αέρας και το νερό, ο οποίος δεν είναι ανανεώσιµος και θα πρέπει να προστατευτεί. Ουσιαστικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να εγκαταστήσει στις χώρες µέλη αυτό που λέµε ζωντανά εργαστήρια (Living Labs) όπου εκεί µε την εµπλοκή πολλών φορέων και των παραγωγών θα αντιµετωπίζονται προβλήµατα, θα παράγεται γνώση και θα χαράσσεται πολιτική.
Τι θα πρέπει να προσέξουµε µετά τις πληµµύρες του περασµένου Σεπτεµβρίου στη Θεσσαλία; Ως προς τα εδάφη πάντα.
Νοµίζω ότι η Θεσσαλία ήταν ένα µεγάλο µάθηµα.. Το φαινόµενο αυτό δεν είχε το ίδιο αποτύπωµα σε όλες τις περιοχές. Ανάλογα λοιπόν µε τη µεταφορά των εδαφικών υλικών και µε το πάχος του ιζήµατος που δέχτηκαν τα εδάφη, θα πρέπει λοιπόν η µεταχείριση να είναι διαφορετική.
∆ηλαδή, εδάφη τα οποία δέχτηκαν ένα µικρό πάχος που είναι και η πλειοψηφία στην περιοχή της Θεσσαλίας, τα πράγµατα είναι πιο απλά, γιατί αυτό το εδαφικό υλικό µπορεί να ενσωµατωθεί µέσα στο έδαφος και µάλιστα σε ορισµένες περιπτώσεις µπορεί δυνητικά να αυξήσει την γονιµότητά του. Για παράδειγµα µε µια ανάµειξη. Σε περιπτώσεις όµως όπου έχουµε µεγάλη ποσότητα εδαφικού υλικού, το έδαφος πλέον δεν είναι αυτό που ήξερε ο αγρότης. Έχουν αλλάξει πλέον οι συνθήκες και θα πρέπει λοιπόν ουσιαστικά να γνωρίσει εκ νέου το χωράφι του. Γιατί οι ιδιότητες του εδαφικού υλικού το οποίο µετακινήθηκε από επικλινείς περιοχές και κατέληξε στα πεδινά είναι διαφορετικές.
Σας ανησυχεί εσάς το θέµα του νερού και τι περιθώρια οικονοµίας βλέπετε;
Η ξηρασία νοµίζω ότι είναι ένα φαινόµενο το οποίο πρέπει να απασχολήσει πλέον όλη την Ελλάδα. Με βάση τα στοιχεία τα οποία είχαµε εδώ και 20 χρόνια, ένα 35% των εδαφών της Ελλάδας βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο ερηµοποίησης και ένα 49% σε µέτριο κίνδυνο.
Τα δεδοµένα αυτά είναι πριν από 20 χρόνια. Το ζήτηµα είναι να επαναπροσδιορίσουµε αυτά τα δεδοµένα µε βάση τα κλιµατικά µοντέλα που λένε ότι η Μεσόγειος και κατ’ επέκταση η Ελλάδα αποτελεί hot spot της κλιµατικής κρίσης.
Προς το παρόν όµως η επιτροπή η οποία συνεδρίαζε για την ερηµοποίηση δεν υφίσταται αυτή τη στιγµή και πρέπει το υπουργείο να δει εκ νέου της σύστασή της και για µεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα. Ειδικά για την ξηρασία η πρόβλεψη είναι ότι τα φαινόµενα θα γίνουν πιο έντονα και θα πρέπει λοιπόν άµεσα να δούµε ποια είναι τα µέτρα ώστε να αντιµετωπίσουµε ενδεχόµενα τα οποία θα µειώσουν δραµατικά την παραγωγικότητα των καλλιεργειών. Στα σιτηρά για παράδειγµα είχαµε σοβαρά προβλήµατα στην παραγωγή λόγω λειψυδρίας όπως το 2018 και το 2019 .
Μήπως τελικά το µέλλον βρίσκεται στην υδροπονία όπως κάποιες άλλες χώρες όπως η Ολλανδία ή το Ισραήλ;
Η υδροπονία είναι συµπληρωµατικό µέσο και δεν είναι το µέσο το οποίο θα µας λύσει το θέµα της επισιτιστικής ασφάλειας. Αλλά σε τοπικό επίπεδο και κυρίως σε περιοχές αστικές ή περιαστικές θα µπορούσε να είναι ένα πάρα πολύ καλό µέτρο έτσι ώστε να µπορέσουµε να αντιµετωπίσουµε αυτό που λέµε επάρκεια τροφίµων. Πάντως, στην Ελλάδα παρατηρείται πράγµατι µια αύξηση των επενδύσεων στην υδροπονία. Βέβαια εδώ υπάρχει και το θέµα του κεφαλαίου και του κόστους το οποίο πρέπει να επενδυθεί από τον παραγωγό.
Ποια είναι η γνώµη σας για την κοινοτική πράσινη συµφωνία; Βγαίνει ο λογαριασµός;
Η πράσινη συµφωνία ξεκίνησε σαν ένα µέτρο για να µπορέσουµε να περιορίσουµε τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου µε διάφορους φιλόδοξους στόχους. . Είναι γνωστό πως κάποιες χώρες αντέδρασαν, χώρες οι οποίες είναι βιοµηχανικά πιο εξελιγµένες, όπως η Γερµανία ή η Πολωνία στους τοµείς της βιοµηχανία ή των µεταφορών. Γίνεται όµως προσπάθεια να υπερκεραστούν οι διαφορές Νότου και Βορρά. Και για τον ευρωπαικό κανονισµό των των λιπασµάτων του 2019 οι διαβουλεύσεις κράτησαν 5 χρόνια ώστε να βρεθούν οι ισορροπίες. Για παράδειγµα τα εδάφη των χωρών του Βορρά δεν εµφανίζουν έλλειµα οργανικού άνθρακα, σε σχέση µε τις χώρες του Νότου όπου τα εδάφη υποφέρουν από έλλειψη οργανικού άνθρακα. Τέτοιες διαφορές οδηγούν τις σε διαφορετικές προτεραιότητες και στρατηγικές για αντιµετώπιση κοινών προβληµάτωνδηµιουργώντας µια καθυστέρηση όσον αφορά την εφαρµογή όλων αυτών των φιλόδοξων µέτρων. Παρ’ όλα αυτά θα έλεγα ότι µέσα από την Πράσινη Συµφωνία έχουν βγει στρατηγικά σχέδια, όπως είναι και η Ευρωπαϊκή Συµφωνία για το έδαφος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδεικνύεται ο µοναδικός ρόλος του εδάφους καθώς και θέµατα που σχετίζονται µε την επάρκεια της Ευρώπης σε πόρους στρατηγικής σηµασία για την επισιτιστική ασφάλεια. Για παράδειγµα είναι γνωστό ότι τα αποθέµατα φωσρφόρου γεωστρατηγικά ελέγχονται από πέντε χώρες κυρίως την Κίνα, τη Ρωσία και το Μαρόκο µε αποτέλεσµα η Ευρώπη είναι πλήρως εξαρτηµένη από τις εισαγωγές που θα κάνει. Η αυτάρκεια λοιπόν της Ευρώπης σε πόρους στρατηγικής σηµασίας πλέον είναι κυρίαρχο θέµα. Και ο φώσφορος είναι ένα κλασικό παράδειγµα καθώς όταν η Κίνα αποφάσισε το 2008 να βάλει δασµούς στα φωσφορικά λιπάσµατα είδαµε ότι όλες οι τιµές εκτινάχθηκαν. Ή τώρα µε τον πόλεµο µεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας οι τιµές των λιπασµάτων διπλασιάστηκαν. Άρα λοιπόν είναι ένα σύστηµα ευάλωτο. Θα πρέπει λοιπόν να µπουν και οι υπόλοιπες εισροές θρεπτικών στο σύστηµα όπως για παράδειγµα τα βιολιπάσµατα. Ειδικά οι νέοι παραγωγοί είναι αρκετά ανοιχτοί στο να προσαρµοστούν σε αυτές τις νέες συνθήκες γιατί είναι σίγουρο ότι αυτές οι αυξηµένες τιµές, χτυπούν τελικά τον ίδιο.Πρέπει να δηµιουργηθεί ένα ισοζύγιο θρέψης µε διάφορες εισροές όπως για παράδειγµα τα οργανικά λιπάσµατα.
Τελικά τι είναι πιο σηµαντικό, η επάρκεια τροφής -µε βάση το δυτικό µοντέλο, ή τα µέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος;
Νοµίζω αυτό είναι κάτι που πρέπει να µας προβληµατίσει όλους. Το θέµα µε την επισιτιστική επάρκεια το ζήσαµε και το ζούµε. Και µε την κρίση του Covid και µε τον πόλεµο στην Ουκρανία που αυξήθηκαν οι τιµές. Αλλά ταυτόχρονα βλέπουµε και την κλιµατική κρίση. Άρα λοιπόν θα έλεγα ότι είναι εξίσου σηµαντικά και είναι και αλληλένδετα. Αν ικανοποιήσω µόνο την ασφάλεια των τροφίµων θα χειροτερεύσω την κατάσταση όσον αφορά το περιβάλλον. Άρα λοιπόν θα έλεγα ότι προχωράµε σε µια λεπτή ισορροπία που θα πρέπει να ικανοποιήσουµε και τις δύο συνθήκες.
Το βάρος της δραστηριότητάς σας πέφτει στον εκπαιδευτικό ή στον ερευνητικό τοµέα;
Η ισορροπία είναι λίγο δύσκολη. Ανάλογα σε τι φάση της ζωής µας βρισκόµαστε κάθε φορά οι πανεπιστηµιακοί, κάποια στιγµή υπερτερεί το ένα, κάποια στιγµή υπερτερεί το άλλο. Εξάλλου όταν απέναντί σου έχεις ανθρώπους οι οποίοι βλέπεις ότι ανταποκρίνονται και διψάνε για γνώση και να πάνε παρακάτω σίγουρα θα αφιερώσεις περισσότερο χρόνο σε αυτά τα παιδιά ώστε να µπορείς να τα βοηθήσεις και να επιτύχουν τους στόχους τους.
«Μετά από 20 χρόνια στην επιστήµη του εδάφους, είµαι σε θέση να αντλώ χαρά από την ανταπόκριση των φοιτητών»
Τη χαρά την εισπράττω από την ανταπόκριση των φοιτητών. Αυτό είναι το µεγάλο µου κέρδος και γι’αυτό νιώθω ευτυχής σε αυτή τη θέση στην οποία βρίσκοµαι. Γιατί νοµίζω ότι η αλληλεπίδραση µε τους νέους επιστήµονες, δηλαδή τα παιδιά τα οποία µπαίνουν στο χώρο της εδαφολογίας και το πάθος που δείχνουν είναι η µεγαλύτερη χαρά µου όλα αυτά τα χρόνια.
