Με 90-100 σύγχρονα θερμοκήπια ανεβαίνει επίπεδο η ελληνική γεωργία, κρίσιμη η διασπορά

Για να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα το εν λόγω χρηµατοδοτικό πρόγραµµα στον αγροτικό κόσµο, οι ίδιοι θεωρούν ότι ένα ποσοστό του θα πρέπει να πάει αποκλειστικά σε οµάδες αγροτών, οι οποίες και θα αναλάβουν την κατασκευή και τη διαχείριση τέτοιων µονάδων. Όµως όλα δεν είναι «παράδεισος» όπως αναφέρουν, καθώς µία τέτοια επένδυση απαιτεί υψηλή τεχνογνωσία και εξειδικευµένη γεωπονική γνώση που στην Ελλάδα παρουσιάζει σηµαντική έλλειψη.

Συνέντευξη του Παναγιώτη Λαδακάκου και του Κώστα Φιλιππακόπουλου στον Γιάννη Πανάγο

Η τελευταία κυβερνητική πρωτοβουλία ξαναβάζει µε νέους όρους τις επενδύσεις των θερµοκηπίων στην ελληνική αγορά. Τι εισπράττετε από αυτή την εξαγγελία του Πρωθυπουργού;

Π. Λ.: Εµείς εδώ και χρόνια έχουµε πιστέψει σε αυτή την δραστηριότητα.

Πρέπει να ενισχυθεί η θερµοκηπιακή δραστηριότητα γιατί υπάρχει αυτό που δεν µπορείς να βρεις σε πάρα πολλούς κλάδους της οικονοµίας µας. ∆ηλαδή υψηλή προστιθέµενη αξία για την εθνική οικονοµία και για την υπάρχουσα πρωτογενή παραγωγή. Οι εξαγγελίες του Πρωθυπουργού κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, όµως, πάντα ο διάολος κρύβεται στις λεπτοµέρειες, δηλαδή πρέπει να δει κανείς και τις εφαρµοστικές πράξεις αυτής της εξαγγελίας. ∆εν είµαστε άνθρωποι που προερχόµαστε από την πρωτογενή παραγωγή αλλά δεν έχουµε έρθει για να διώξουµε τους ανθρώπους που ασχολούνται µ’ αυτό. Έχουµε έρθει να συνεργαστούµε µαζί τους και από κοινού να φέρουµε την χώρα µας πέντε σκαλιά παραπάνω και να µπορέσουµε να πετύχουµε κάτι το οποίο µπορεί να εξελιχθεί σε εθνικό στοίχηµα για την χώρα.

Ποιες είναι οι βασικές αρχές που θα πρέπει να διέπουν κατά την άποψή σας αυτή τη νέα πρωτοβουλία και αυτή τη νέα φάση επενδύσεων στον κλάδο;

Π. Λ.: Ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε επενδύσεις τάξεων των 600 εκατοµµυρίων ευρώ. Το νούµερο ακούγεται υψηλό αλλά στην πραγµατικότητα δεν είναι πολύ µεγάλο. Θέλει πάρα πολύ µεγάλη προσοχή στη διαχείριση αυτό το κεφάλαιο. Αυτά τα θερµοκήπια έχουν υψηλό κεφαλαιουχικό κόστος. Είναι µεν επενδύσεις οι οποίες αποδίδουν στην πορεία αλλά πρέπει να βρεθούν επενδυτικά σχήµατα τα οποία να καλύψουν αρκετά σηµαντικό κόστος στην αρχή για να µπορέσουν σε µακρινό ορίζοντα χρόνου να το ανακτήσουν και τελικά να είναι βιώσιµη επένδυση. Πού όµως πρέπει να δοθούν αυτές οι επιδοτήσεις; Σε ποιους πρέπει να δοθούν οι επιδοτήσεις; Εάν τελικά αναλωθούν αυτά τα χρήµατα σε 2-3 giga projects πολύ µεγάλων θερµοκηπίων όπως είχε µια αναφορά ο Πρωθυπουργός, αυτό δεν είναι η σωστή κατεύθυνση. Γιατί, στόχος πρέπει να είναι η διασπορά και η ανάπτυξη τέτοιων µονάδων στην περιφέρεια σε διάφορες περιοχές. Να είναι πόλοι τοπικής ανάπτυξης, να φέρνουν θέσεις εργασίας και τοπική τεχνογνωσία, να ενδυναµώνουν στον βαθµό που υπάρχει τη σχέση µε τα πανεπιστήµια και το επίπεδο παροχών σπουδών. Άρα είναι σωστό και κρίσιµο θα έλεγα να µπορέσουν να µοιραστούν αυτοί οι πόροι σε κατά το δυνατό περισσότερους, δηλαδή µικρού και µεσαίου µεγέθους.

Έχει ακουστεί ένας αριθµός και από άλλους παράγοντες της αγοράς, να είναι θερµοκήπια µεταξύ 10 µε 40 στρεµµάτων. Άρα τελικά οδηγούµαστε σε 50 µε 60 πιθανά τέτοιες µονάδες στη χώρα.  Το νούµερο δεν είναι πάρα πολύ µεγάλο αλλά δεν είναι και 2-3 µονάδες. Είναι µια καλή πρώτη µαγιά για να µπορέσει στη συνέχεια να πάρει τα πάνω του ο κλάδος και να αρχίσει να αναπτύσσεται ακόµα περαιτέρω και µε εξαγωγικό πάντα χαρακτήρα.

Κ.Φ.: Αν αξιοποιηθούν και τα 600 εκατοµµύρια σε µονάδες των 10 έως 40 στρεµµάτων, θα µπορέσουµε να έχουµε περίπου 90 µε 100 τέτοιες σύγχρονες µονάδες. Αυτό το νούµερο αλλάζει οριστικά τα δεδοµένα της θερµοκηπιακής καλλιέργειας. Επίσης, θα πρέπει να εµπλέξουµε οπωσδήποτε τους νέους αγρότες, καθώς µια τέτοια ουσιαστική παρέµβαση στην οικονοµία και µάλιστα την πρωτογενή, πρέπει να δώσει ουσιαστικά και απτά αποτελέσµατα και µέσα στον αγροτικό κόσµο. Θα έπρεπε λοιπόν ένα ποσοστό αυτού του επενδυτικού κεφαλαίου να πάει αποκλειστικά σε οµάδες αγροτών, οι οποίες θα αναλάβουν την κατασκευή και τη διαχείριση τέτοιων µονάδων. Ειδικά µε τους νέους αγρότες είναι εφικτό και θα δώσει ένα καινούργιο ξεκίνηµα από το µαράζωµα που παρατηρείται αυτή τη στιγµή στον αγροτικό τοµέα.

Έχετε την εµπειρία από τον «Μαγικό Κήπο» κύριε Φιλιππακόπουλε. Πείτε µας λίγα λόγια για αυτήν καταρχήν.

Κ.Φ.: Ξεκινήσαµε αυτή την µονάδα πριν από τέσσερα χρόνια και αυτά τα οποία σχεδιάσαµε τα έχουµε πραγµατοποιήσει: Μπορούµε να έχουµε µια παραγωγή της τάξης των 8 µε 9 εκατοµµυρίων µαρουλιών το χρόνο. Ο «Μαγικός Κήπος» ως φίρµα, και για πρώτη φορά επώνυµο προϊόν στην αγορά, έχει πετύχει. Βλέπουµε καθηµερινά µια πολύ µεγαλύτερη ζήτηση από αυτήν που οι σηµερινές παραγωγικές µας δυνατότητες µπορούν να ικανοποιήσουν. Αυτή είναι µε λίγα λόγια η ιστορία του Μαγικού Κήπου σε 25 στρέµµατα εκ των οποίων καλλιεργούµενα είναι τα 21 και δείχνουν το µεγαλείο αυτών των τεχνολογιών καθώς µπορούµε να παράγουµε 9 εκατοµµύρια µαρούλια όταν αντίστοιχα αν θα κάναµε θερµοκηπιακή γεωργία επί εδάφους θα χρειαζόµασταν τουλάχιστον 300 µε 400 στρέµµατα για να παράγουµε τον ίδιο αριθµό µαρουλιών.

Πώς πρέπει λοιπόν από εδώ και µπρος να δοµούνται ανάλογες θερµοκηπιακές µονάδες;

Κ.Φ.: Ας ξεκινήσουµε από τα αδύναµα σηµεία αυτών των επενδύσεων.  Το κυριότερο είναι ότι δεν υπάρχουν γεωπόνοι και τεχνικοί, οι οποίοι µε επιτυχία να µπορούν να διοικήσουν και να λειτουργήσουν αυτές τις µονάδες. Άρα πρώτα πρέπει να επιδιώξουµε τη διασπορά αυτής της ιδιαίτερης τεχνολογίας των θερµοκηπίων εκτός εδάφους, όπως λέµε, µε κύρια τα υδροπονικά θερµοκήπια και να µπορέσουµε την ίδια στιγµή να εκπαιδεύσουµε νέους γεωπόνους ώστε να µπορούν να διαχειριστούν αυτές τις µονάδες και να επιτύχουν αυτή τη µεγάλη παραγωγικότητα. Ένα παραδοσιακού τύπου θερµοκήπιο αυτή τη στιγµή που φτιάχνει ντοµάτα στο χώµα, µας δίνει γύρω στους 12-15 τόνους το χρόνο. Ένα σύγχρονο θερµοκήπιο αυτού του τύπου για το οποίο µιλάµε µπορεί να µας δώσει από 80-100 τόνους το χρόνο ανα στρέµµα. Γι’ αυτό νοµίζω ότι ένα σηµαντικό µέρος αυτών των κεφαλαίων, που εξήγγειλε ο Πρωθυπουργός ,θα πρέπει να διατεθεί για την εκπαίδευση των νέων γεωπόνων στο εξωτερικό αµέσως µετά την αποφοίτησή τους.

Κάνοντας τη διαίρεση των χρηµάτων που ανακοινώθηκε ότι µπορούν να δοθούν για επενδύσεις σε αυτό το κλάδο και τον αριθµό των θερµοκηπίων που είπατε προηγουµένως κ. Λαδακάκο, προκύπτει ότι µιλάµε για µονάδες επενδυτικού κόστους της τάξεως των 10 εκατοµµυρίων ευρώ περίπου. Έχετε κατά νου και κάποια σχήµατα που θα µπορούσαν να δηµιουργηθούν γύρω από αυτού του είδους τα projectς;

Π. Λ.: Αυτά τα projects µε κατάλληλα συνεργατικά σχήµατα µπορούν να απασχολήσουν και ανθρώπους οι οποίοι σήµερα ασχολούνται ήδη µε την αγροτική παραγωγή. Τα 10 εκατ. ακούγονται µεγάλο ποσό επένδυσης για ένα µέσο αγρότη. Λάβετε όµως υπόψη ότι το 50% θα καλυφθεί σαν επιδότηση και βέβαια πρέπει να συµµετάσχει σε αυτή την προσπάθεια και ο τραπεζικός τοµέας. Πρέπει να δοθούν δάνεια τα οποία σε τέτοιου τύπου επενδύσεις είναι βιώσιµα γιατί ο ίδιος ο εξοπλισµός έχει τέτοια αξία, ώστε να µπορεί να εγγυάται το δάνειο. Εµείς προερχόµαστε από το κοµµάτι της ενέργειας επιχειρηµατικά και στο κοµµάτι αυτό έγινε η πολύ µεγάλη επενδυτική έκρηξη, µόνο τη στιγµή που οι τράπεζες πείστηκαν ότι αυτές οι επενδύσεις είναι τεχνολογικά βιώσιµες και µπορούνε να φέρουν το αποτέλεσµα που παρουσιάζει κάποιος στο business plan του.

Έχοντας µία εµπειρία και από τα δύο πεδία και της παραγωγής ενέργειας αλλά και της διαχείρισης µιας µονάδας απαιτητικής σε ενέργεια, πώς οι νέες τεχνολογίες και οι πρωτοβουλίες που έχουν τρέξει σε αυτό το πεδίο διευκολύνουν στο περιορισµό του κόστους των νέων µονάδων υδροπονίας;

Π. Λ.: Είναι πάρα πολύ κρίσιµο και από πλευράς κόστους και από πλευράς περιβαλλοντικής ανησυχίας η κατανάλωση ενέργειας να γίνεται µε τρόπους φιλικούς προς το περιβάλλον. Ο πιο φιλικός τρόπος για να µπορέσεις να καλύψεις τουλάχιστον τις ηλεκτρικές σου ανάγκες είναι µε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Θα σας πω τι κάναµε στη µονάδα µας στο «Μαγικό Κήπο». Καλύπτουµε το µεγαλύτερο µέρος των ηλεκτρικών µας καταναλώσεων µε net metering από δύο φωτοβολταϊκά και µία µονάδα, η οποία ουσιαστικά ισοσκελίζει τις ενεργειακές καταναλώσεις της µονάδας σε επίπεδο ηλεκτρικό, σε επίπεδο θερµικό και µε βιοµάζα, πυρηνόξυλο δηλαδή, το οποίο επίσης θεωρούµε ότι είναι µια επί της ουσίας ανανεώσιµη πηγή ενέργειας για την κάλυψη των θερµικών αναγκών. Προσπαθούµε λοιπόν το αποτύπωµα να είναι µηδενικό. Κατά τη γνώµη µας πιθανά θα έπρεπε να ήταν ίσως και υποχρεωτικό απ’ τη στιγµή που το κράτος επιδοτεί τέτοιες µονάδες να υπάρχει τέτοια πρόβλεψη ώστε να µεγάλο µέρος των ηλεκτρικών τους αναγκών να τις καλύπτουν µε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και να µπαίνει κι αυτό στο κεφάλαιο.

Ποιες είναι αυτές οι πρωτοβουλίες που διευκολύνουν πέραν των πηγών των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας;

Κ.Φ.: Οι τεχνολογίες οι οποίες εφαρµόζονται µέσα στα σύγχρονα θερµοκήπια είναι πάρα πολλές. Εξασφαλίζουν τη ψύξη και τη θέρµανση, εξασφαλίζουν τη διαχείριση του ηλιακού φωτός, καλύπτουν τις ελλείψεις κατά τις ηµέρες που έχουµε συννεφιά, διότι υπάρχει πλέον τεχνολογία φωτισµού µε τα LED ώστε να µπορούµε να επιτυγχάνουµε στο µέγιστο δυνατό βαθµό τη φωτοσύνθεση που χρειάζεται ένα φυτό ώστε γρήγορα να µεγαλώσει και να µπορούµε να διατηρούµε τις υψηλές παραγωγικότητες.

Υπάρχει κάτι που σας ανησυχεί κ. Λαδακάκο, στον τρόπο µε τον οποίο οδεύει προς υλοποίηση η πρωθυπουργική εξαγγελία;

Π. Λ.: Περιµένουµε να δούµε τις λεπτοµέρειες, εφαρµογής. Υπάρχουν κάποιες αναφορές για πολύ µεγάλης κλίµακας θερµοκήπια. Αυτό, εάν υλοποιηθεί, θα είναι σε λάθος κατεύθυνση. Ίσως αυτό είναι το µόνο το οποίο µας ανησυχεί σε αυτή τη φάση. Η διασπορά ξέρετε βοηθάει και στο θέµα των ποικιλιών. ∆ηλαδή, δεν πρέπει να κάνουµε µονοκαλλιέργεια στη χώρα. Εµείς έχουµε διαλέξει τα πράσινα φυλλώδη. Άλλοι που δραστηριοποιούνται στην υδροπονία έχουν διαλέξει την ντοµάτα, τα ντοµατίνια. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες που η χώρα µας είναι κατάλληλη. Αν κατευθυνθούµε σε δύο-τρεις πολύ µεγάλες µονάδες, τελικά πάµε σε µια κατεύθυνση µονοκαλλιέργειας. Πρέπει να αποκτήσουµε τεχνογνωσία, άποψη και δραστηριότητα σε διάφορες ποικιλίες και τελικά µέσα από αυτό θα υπάρξει και µια καµπύλη µάθησης και εκπαίδευσης στη χώρα για να δούµε πού είµαστε σήµερα µε αυτές τις νέες τεχνολογίες και να γίνουµε πιο ανταγωνιστικοί.

Αν ξεκινάγατε σήµερα κ. Φιλιππακόπουλε, την επένδυσή σας στο Κάστρο Βοιωτίας, τι θα αλλάζατε από αυτά τα οποία θεµελιώσατε σε αυτή τη µονάδα;

Κ.Φ.: ∆ε θα άλλαζα τίποτε, γιατί δεν θα µπορούσα να αλλάξω κάτι. Αποδείχτηκε ότι υποχρεωτικά λόγω των ελλείψεων κατάλληλου γεωπονικού και τεχνικού προσωπικού να τις τρέξει, είσαι υποχρεωµένος να περάσεις από αυτές τις συµπληγάδες. Θα πρέπει να υπάρξει πρόγραµµα αποστολής Ελλήνων γεωπόνων και τεχνικών σε θερµοκήπια του εξωτερικού µε κάλυψη όλων των οικονοµικών αναγκών τους και αµοιβή για ένα ή ενάµιση χρόνο, ώστε αυτός ο κόσµος να γυρίσει πίσω και να πάρει επάνω του τα θερµοκήπια που µπορούµε να φτιάξουµε εδώ. Μετά από 4 χρόνια καθηµερινής επαφής µε το ΓΠΑ, αυτό το δυναµικό ανάµεσα στους Έλληνες γεωπόνους υπάρχει, είναι εξαιρετικό. Εµείς έχουµε µια οµάδα αυτή τη στιγµή τεσσάρων Ελληνίδων γεωπόνων, οι οποίες είναι καταπληκτικές, εξελίσσονται εξαιρετικά. Κοιτάξτε µόνο τα αποτελέσµατα της Ολλανδίας όπου σε ό,τι αφορά την πρωτογενή τους παραγωγή, αυτή αποτελείται ουσιαστικά από θερµοκηπιακή παραγωγή δεν φτιάχνω ούτε βαµβάκι  ούτε στάρι, ούτε καλαµπόκι, ούτε τριφύλλι.

Π. Λ.: Πρέπει να περάσουµε και µία σωστή εικόνα, σε οποιοδήποτε ενδιαφερόµενο θα ήθελε αύριο να κάνει το εγχείρηµα το οποίο κάναµε και εµείς, το οποίο έγινε µε 100% ιδία κεφάλαια. ∆εν είναι εύκολα τα πράγµατα, δεν είναι παράδεισος, είχε πολύ κόπο, πολύ πόνο, πολλές τεχνικές διορθώσεις, αρκετές ανάγκες συνεισφοράς πρόσθετου χρήµατος για να µπορέσει να κρατηθεί η µονάδα. ∆εν πρέπει όµως κανείς να χάσει την πίστη του. Θέλει υποµονή, θέλει ισχυρή κεφαλαιουχική βάση στο βαθµό που δεν υπάρχουν ενισχύσεις και θέλει και πίστη στην τοπική οµάδα που έχεις, η οποία και αυτή µαθαίνει µαζί σου. Η οµάδα που παρουσίασε ο Κώστας Φιλιππακόπουλος, είναι µια οµάδα την οποία την πήραµε άγουρη, και σήµερα έχει γίνει µια ώριµη έµπειρη οµάδα η οποία µπορεί και αντιµετωπίζει τα διάφορα προβλήµατα γιατί έµαθε µέσα από αυτά. Ο δρόµος είναι σπαρµένος µε πολλά προβλήµατα αλλά τελικά χαίρεσαι µε το τελικό αποτέλεσµα.

Η Agrenda διοργάνωσε πριν από λίγο καιρό µία µεγάλη συνάντηση για τον κλάδο των θερµοκηπίων στο Ηράκλειο της Κρήτης, πρωτοβουλία που στήριξε η Τράπεζα Πειραιώς. Είδαµε ότι από την πλευρά της τράπεζας πως υπάρχει µια ώριµη κατάσταση για χρηµατοδοτήσει projects σε αυτόν τον τοµέα. Αυτό για το οποίο συζητάµε εποµένως τώρα είναι το πώς θα διαµορφωθεί αυτό το πρόγραµµα. Ποια πρέπει να είναι τα επίµαχα σηµεία τα οποία πρέπει κανείς να προσέξει;

Κ.Φ.: Θα πρέπει τα θερµοκήπια αυτά για τα οποία θα υποβληθούν αιτήµατα να ικανοποιούν όλες τις σύγχρονες τεχνολογίες. ∆εν µπορεί να υπάρχει θερµοκήπιο χωρίς θέρµανση, χωρίς ψύξη, χωρίς αυτοµατοποιηµένο πότισµα, να µην ελέγχεται το κλίµα, η θερµοκρασία, η υγρασία και άλλοι παράγοντες µε τον έλεγχο των οποίων µπορείς να εξασφαλίσεις ότι στο τέλος της µέρας θα πάρεις την προβλεπόµενη παραγωγή που θα εγγυηθεί τη βιωσιµότητα της επένδυσης. Άρα θα πρέπει να ληφθούν και αυτοί οι παράγοντες υπόψη, µαζί µε το µέγεθος. Έτσι εξασφαλίζεται ότι θα έχουµε πραγµατικά σύγχρονα θερµοκήπια και διασπορά της θερµοκηπιακής καλλιέργειας σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Επίσης, θα µπορούσε µέρος αυτών των χρηµάτων να διατεθεί και για την βελτιστοποίηση υφιστάµενων θερµοκηπίων τα οποία στερούνται σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισµού.

Λένε ότι η ανταγωνιστικότητα έρχεται µέσα από το µέγεθος. Εποµένως µήπως αυτό το µέγεθος στο οποίο εσείς κατά κόρων αναφερθήκατε είναι οριακά βιώσιµο;

Π. Λ.: Να σας δώσω το παράδειγµα µε τις ανεµογεννήτριες που το έχω ζήσει. Όταν εγώ ξεκίνησα την καριέρα µου πριν από σχεδόν 30 χρόνια, οι ανεµογεννήτριες ήταν πολύ πιο µικρού µεγέθους απ’ ότι σήµερα παρά τις πράγµατι κεφαλαιουχικές επενδύσεις. Στόχος ήταν να χωνευτεί η τεχνολογία, να δοκιµαστεί έτσι ώστε να µπορέσεις να κάνεις τις µηχανές πολύ µεγάλης κλίµακας που έχεις σήµερα, που είναι πράγµατι οικονοµικά πάρα πολύ ανταγωνιστικές. ∆εν µπορείς να πας απευθείας στο πάρα πολύ µεγάλο. Οι Άγγλοι το λένε αυτό «το χρυσό σηµείο». Στο µέγεθος το οποίο είπαµε πριν, θα δοκιµαστούν διάφορες τεχνολογίες, ποικιλίες για να µπορέσουν να πάµε στο επόµενο βήµα που είναι πολύ µεγάλης κλίµακας θερµοκήπια µε εξαγωγικό πια χαρακτήρα.

Κ.Φ.: ∆εν είναι µόνο το πλεονέκτηµα και το κέρδος που θα έχουµε στην πρωτογενή παραγωγή, αλλά υπάρχουν παράπλευρα οφέλη σε όλη την ελληνική βιοµηχανία. Θα δηµιουργηθούν επιπλέον δουλειές και θα µπορέσουµε έτσι να έχουµε και στη µεταποίηση πολύ καλά αποτελέσµατα µαζί µε τη συντήρηση που απαιτείται σε αυτά τα θερµοκήπια και που µεγάλο µέρος της µπορεί πράγµατι να καλύπτεται από τις ελληνικές βιοµηχανικές ή βιοτεχνικές µονάδες.

Ποια είναι λοιπόν τα κρίσιµα σηµεία που θέλουµε να περάσουµε µέσα από αυτή µας τη συζήτηση;

Π. Λ.: Είναι πράγµατι σηµαντικό για την εθνική οικονοµία να αναπτύξει περαιτέρω τα θερµοκήπια υψηλής τεχνολογίας µε υδροπονία, µε καλλιέργεια εκτός εδάφους κ.λπ.. Θα φέρει µεγάλη προστιθέµενη αξία για την χώρα. Πρέπει να κινητοποιήσουµε όλες µας τις δυνάµεις. Ακόµα και funds µπαίνουν στο πρωτογενή τοµέα κάτι που δείχνει ότι υπάρχει επιχειρηµατικό ενδιαφέρον. Τα προϊόντα τα οποία παράγονται είναι πάρα πολύ υψηλής ποιότητας, µε µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και µε µεγάλη ανθεκτικότητα στην κλιµατική αλλαγή. Τα ποσά των επιδοτήσεων είναι κρίσιµο να διασπαρούν σε σωστές εγκαταστάσεις, σε σωστό µέγεθος εγκαταστάσεων και κάθε εγκατάσταση πρέπει να έχει τέτοιες προδιαγραφές ώστε να διασφαλίζεται και το υψηλό τεχνολογικό επίπεδο και το θέµα της προστασίας του περιβάλλοντος, κυρίως το κοµµάτι το ενεργειακό µε κάλυψη µέσω ΑΠΕ.