Οργανική ουσία στο έδαφος και η σημασία της για τη γεωργία

Μέρος 1ο: Ο ρόλος της οργανικής ουσίας 
Συστήματα υδροπονίας με τεχνητά υποστρώματα ή αεροπονικά συστήματα με παντελή έλλειψη υποστρώματος μπορούν να αποφέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα στην καλλιέργεια.
Παρ’ όλα αυτά, συστήματα τέτοιου τύπου σε μεγάλη κλίμακα ενδέχεται να κρύβουν οικονομικά, ενεργειακά και οικολογικά ζητήματα. Επίσης η πλειονότητα τέτοιων συστημάτων αφορούν περιορισμένο αριθμό εντατικών καλλιεργειών υψηλής αξίας, αποκλείοντας ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής γεωργικής εκμετάλλευσης. Είναι γεγονός πως υπάρχουν και άλλα σημαντικά ζητήματα εκτός από την οργανική ύλη όταν εξετάζουμε την υγεία ενός εδάφους.
Ωστόσο, καθώς μειώνεται η οργανική ουσία του εδάφους, καθίσταται όλο και πιο δύσκολη η καλλιέργεια φυτών, επειδή τα προβλήματα με τη γονιμότητα, τη διαθεσιμότητα νερού, τη συμπύκνωση, τη διάβρωση, τα παράσιτα, τις ασθένειες και τα έντομα γίνονται πιο συνηθισμένα. Υπό συνθήκες χαμηλού ποσοστού οργανικής ουσίας είναι απαραίτητη η εντονότερη επέμβαση με λιπάσματα και φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, καθώς επίσης και μεγαλύτερα ποσά αρδευτικού νερού ώστε να διατηρηθούν οι αποδόσεις της καλλιέργειας στα επιθυμητά επίπεδα.  Εφόσον όμως εστιάσουμε την προσοχή στη σωστή διαχείριση της οργανικής ουσίας, μπορούμε να υποστηρίξουμε μια καλλιέργεια με λιγότερη ανάγκη για επιζήμιες διορθώσεις.

Ένα γόνιμο και υγιές έδαφος είναι η βάση για υγιή φυτά, ζώα και ανθρώπους. Και η οργανική ύλη του εδάφους είναι το θεμέλιο για υγιή και παραγωγικά εδάφη. Η κατανόηση του ρόλου της οργανικής ύλης στη διατήρηση ενός υγιούς εδάφους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη οικολογικά ορθών γεωργικών πρακτικών. Η οργανική ουσία επηρεάζει θετικά ή τροποποιεί την επίδραση, ουσιαστικά όλων των ιδιοτήτων του εδάφους, και είναι αυτό που κάνει το έδαφος γόνιμο.

Η περιεκτικότητα του επιφανειακού εδάφους μιας γεωργικής εκμετάλλευσης σε οργανική ουσία κυμαίνεται συνήθως από 1-5%. Μελέτες εδαφών έχουν καταδείξει πιθανή αύξηση της απόδοσης μιας καλλιέργειας περίπου 12% για κάθε 1% αύξηση της οργανικής ουσίας. Η σημαντική αυτή επίδραση στις αποδόσεις εξηγείται εν μέρει εξαιτίας του μικρού μεγέθους σωματιδίων της οργανικής ουσίας που διασπάται. Η στενή επαφή της οργανικής ουσίας με το υπόλοιπο χώμα επιτρέπει πολλές αντιδράσεις, όπως η απελευθέρωση των διαθέσιμων θρεπτικών συστατικών στο νερό του εδάφους, να συμβούν γρήγορα. Επιπλέον, οι ζώντες οργανισμοί του εδάφους παίζουν σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά της οργανικής ουσίας, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Πώς ακριβώς όμως μπορεί η οργανική ουσία να βοηθήσει την καλλιέργεια;

• Αυξάνει τη διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών

Καθώς η οργανική ουσία αποσυντίθεται, τα θρεπτικά συστατικά μετατρέπονται σε μορφές που τα φυτά μπορούν να χρησιμοποιήσουν απευθείας. Ταυτόχρονα παράγονται οργανικά μόρια ικανά να συγκρατήσουν και να προστατεύσουν ορισμένα μικροθρεπτικά στοιχεία.

• Βελτιώνει το εδαφικό πορώδες

Το υψηλό εδαφικό πορώδες επιτρέπει στο νερό να εισέρχεται εύκολα, αντί να τρέχει από την επιφάνεια. Έτσι μειώνεται η απορροή νερού, τα φυτά μπορούν να το αξιοποιήσουν μεταξύ των βροχών και εμφανίζεται λιγότερη διάβρωση. Το χώμα αερίζεται καλά, οι ρίζες μπορούν εύκολα να λάβουν οξυγόνο και να απαλλαγούν από το διοξείδιο του άνθρακα, ενώ ταυτόχρονα ευνοείται η ανάπτυξή τους χωρίς να συμπιέζονται από εδαφικά συσσωματώματα.

• Διέγερση ανάπτυξης των ριζών

Η οργανική ουσία στο έδαφος μπορεί να διεγείρουν την ανάπτυξη των ριζών με τα ακόλουθα: Η διέγερση με χηλικούς παράγοντες (σιδεροφόροι) οφείλεται κυρίως στην άμεση διάθεση των μικροθρεπτικών συστατικών, κάνοντας τις ρίζες να μεγαλώνουν περισσότερο και να έχουν περισσότερες διακλαδώσεις. Επιπλέον, ανεξάρτητα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια παρέχουν στο φυτό πρόσθετες πηγές αζώτου, ενώ ορισμένα βακτήρια βοηθούν στη διάλυση του φωσφόρου από τα μέταλλα, γεγονός που το καθιστά πιο εύκολα διαθέσιμο στα φυτά.

• Προστασία του εδάφους από τις ξαφνικές μεταβολές στην οξύτητα

Οι περισσότερες καλλιέργειες ευδοκιμούν σε ελαφρώς όξινα εδάφη με pH περίπου 6 έως 7. Τα βασικά θρεπτικά συστατικά είναι πιο διαθέσιμα στα φυτά σε ελαφρώς όξινο pH. Η οργανική ουσία στο έδαφος είναι σε θέση να επιβραδύνει ή να ρυθμίζει τις αλλαγές στο ρΗ, επιδρώντας έτσι έμμεσα στην καλύτερη απορρόφηση θρεπτικών.

• Προστασία από επιβλαβείς χημικές ουσίες

Ορισμένες φυσικές χημικές ουσίες στα εδάφη μπορούν να βλάψουν τα φυτά. Πιο συγκεκριμένα, καθώς τα εδάφη γίνονται πιο όξινα, ορισμένα στοιχεία που βρίσκονται σε μορφή ορυκτού γίνονται διαλυτά και μπορούν να γίνουν τοξικά για τις ρίζες του φυτού. Εφόσον υπάρχει ικανή ποσότητα οργανικής ουσίας τα στοιχεία δεσμεύονται και η ζημιά μειώνεται. Εκτός αυτού η οργανική ουσία μπορεί να μειώσει την έκπλυση φυτοφαρμάκων και να τα διατηρεί σταθερά. Έτσι, αποτρέπει ή μειώνει τη διαρροή χημικών στα υπόγεια ύδατα, παρέχοντας χρόνο για αποτοξίνωσή τους από μικρόβια.