Μηδενικό κόστος ενέργειας και μεγαλύτερη παραγωγή με θερμοκήπια νέας γενιάς

Αυτές είναι οι κυριότερες διαπιστώσεις από την εκδήλωση µε θέµα «Θερµοκήπια 2024: Επενδύσεις στη Γεωργία του Αύριο» που οργάνωσε πριν από λίγες µέρες στο Ηράκλειο η Agrenda, µε οδηγό και συµπαραστάτη την Τράπεζα Πειραιώς. 

Η εκδήλωση πραγµατοποιήθηκε το απόγευµα της Παρασκευής 5 Ιουλίου στο ξενοδοχείο Ατλαντίς του Ηρακλείου και έδωσε σ’ αυτή ηχηρό παρών η αφρόκρεµα του κλάδου. Καταξιωµένοι επιχειρηµατίες απ’ όλη την Κρήτη, επίλεκτα µέλη της επιστηµονικής κοινότητας και τεχνοκράτες µε µακρά εµπειρία γύρω από τα θέµατα του κλάδου, ένωσαν τις δυνάµεις τους και κατέθεσαν τη γνώση τους, σε µια συζήτηση µε µεγάλο ενδιαφέρον, η οποία θα µπορούσε να πει κανείς ότι βάζει σε νέες βάσεις τις επιχειρηµατικές αναζητήσεις γύρω από τη συγκεκριµένη δραστηριότητα.

Άλλωστε, το µήνυµα ήταν ξεκάθαρο. Σε µια εποχή που η επισιτιστική επάρκεια του πλανήτη τίθεται υπό αµφισβήτηση και η αύξηση των αποδόσεων µε το µικρότερο δυνατό αποτύπωµα καθίσταται νοµοτέλεια, οι καλλιέργειες κλειστού τύπου, µε όλα τα µέσα που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, µπορούν να δώσουν την απάντηση.   

Την εισήγηση στο θέµα, έκανε ο Γιάννης Χανιωτάκης, επικεφαλής της λιανικής τραπεζικής για τον αγροτικό τοµέα της Τράπεζας Πειραιώς, υπογραµµίζοντας τη σηµασία που αποκτά η συγκεκριµένη εκδήλωση υπό τις παρούσες συνθήκες.

«Η γεωργία του αύριο» τόνισε, «είναι κάτι που αποτελεί κοινό προβληµατισµό πολλών ανθρώπων και τα θερµοκήπια, στη σύγχρονη εκδοχή τους, παρέχουν αξιόπιστες απαντήσεις σ’ αυτόν τον προβληµατισµό». Μ’ αυτή την έννοια, ο κλάδος βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής της τράπεζας, η οποία, εγγυάται να στηρίξει χρηµατοδοτικά, συµβουλευτικά και µε κάθε δόκιµο τρόπο, τις επενδυτικές πρωτοβουλίες στο συγκεκριµένο κλάδο.

Ακολούθησε από τον κ. Χανιωτάκη µία σύντοµη ανάλυση της Ευρωπαϊκής αγοράς  και των προκλήσεων µε τις οποίες βρίσκεται αντιµέτωπη η Ελλάδα, προκειµένου να διασφαλίσει και µελλοντικά τη σηµαντική θέση που κατέχει µέχρι σήµερα στον κλάδο. 

«Στην Τράπεζα Πειραιώς», τόνισε, «αποµονώνουµε τα θερµοκήπια σαν έναν κλάδο πολύ ιδιαίτερο µέσα στο πλαίσιο της ελληνικής αγροτικής οικονοµίας, γιατί πέραν του γεγονότος ότι πρόκειται για ένα κλάδο υψηλής προστιθέµενης αξίας που έχει τη δυνατότητα να δώσει βιώσιµα επίπεδα παραγωγής και ικανοποιητικά εισοδήµατα, βλέπουµε ότι ενσωµατώνει ζητούµενα που έχουµε για το σύνολο της αγροτικής παραγωγής και αναφέροµαι στα θέµατα βιώσιµης ανάπτυξης», είπε ο εκπρόσωπος της Τράπεζας Πειραιώς».

Ο ίδιος οµιλητής, έκανε µία συνοπτική στη σηµασία του νερού για τον πρωτογενή τοµέα και τον κλάδο των θερµοκηπίων ειδικότερα, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στη µικρή κατανάλωση νερού που υπόσχεται η υδροπονία, για να προσφέρει πολλαπλάσια παραγωγή, κάτι που αποτελεί το όραµα για σύγχρονο, ανθεκτικό, παραγωγικό και αποτελεσµατικό πρωτογενή τοµέα.

Μονάδες τελευταίας τεχνολογίας θα προσελκύουν το ενδιαφέρον

Στο κύριο µέρος της συζήτησης, µε συντονιστή τον εκδότη και διευθυντή της Agrenda, Γιάννη Πανάγο, 5 οµιλητές µε βαθιά γνώστη στα θέµα του κλάδου, κατέθεσαν την εµπειρία τους και την πρότασή τους για πετυχηµένα projects στις θερµοκηπιακές καλλιέργειες. 

Θερµοκήπια και επιχειρηµατικότητα

Την αρχή έκανε ο Χρήστος Κατσάνος, Γενικός ∆ιευθυντής του οµίλου DKG Group.  

Η Ελλάδα έχει κάνει, τόνισε, την τελευταία δεκαετία, σηµαντικά βήµατα εκσυγχρονισµού στον κλάδο των θερµοκηπίων και αναµένεται να εφαρµόσει πολιτικές βιώσιµης ανάπτυξης έως και το 2040. Οι γνωστές πολιτικές ESG (Environment, Society, Government) δεν θα µπορούσαν να λείπουν από τον «κλάδο του µέλλοντος» σύµφωνα µε τον Χρήστο Κατσάνο. Οι ετήσιες εκθέσεις των εταιρειών δεν θα έχουν µόνο χρηµατοοικονοµική φύση, θα αφορούν επίσης την βιωσιµότητα και θα γίνονται πιο ελκυστικές στα µάτια των τραπεζών και του κράτους. Οι νέες τεχνολογίες όπως το IOT (Internet Of Things), τα robotics και η τεχνητή νοηµοσύνη θα φέρουν νέες καινοτόµες πρακτικές και θα προσφέρουν υπεραξία στις επιχειρήσεις που τις εφαρµόζουν. Οι γεωπόνοι θα συνεχίσουν να έχουν τον τελευταίο λόγο, ενώ παράλληλα οι βιώσιµες µονάδες τελευταίας τεχνολογίας θα τραβάνε συνεχώς το ενδιαφέρον των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων και της ίδιας της κοινωνίας.

Θρέψη

Ο υπεύθυνος του Εργαστήριου Κηπευτικών Καλλιεργειών και καθηγητής του τµήµατος Φυτικής Παραγωγής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, ∆ηµήτριος Σάββας, ανέπτυξε τις απόψεις του σχετικά µε την θρέψη και λίπανση στα θερµοκήπια.


Με μακρά θητεία στην υπηρεσία του κλάδου, ο καθηγητής του Γεωπονικού Αθήνας, Δημήτρης Σάββας, βλέπει τη θρέψη ως μια πολύ κρίσιμη παράμετρο.

«Για να πάµε στην γεωργία του µέλλοντος», τόνισε, «να ξέρουµε να ελέγχουµε τα περιβαλλοντικά αποτυπώµατα και να τα κατανοούµε, θα πρέπει να λαµβάνουµε υπόψιν και να χρησιµοποιούµε τις τεχνολογίες της εποχής, δηλαδή τις τεχνολογίες υπολογιστών, Information Technology, που σήµερα πλέον είναι βασικό εργαλείο σε όλους τους επιστηµονικούς κλάδους. Να πάµε, λοιπόν, σε κατάλληλα, συστήµατα υποστήριξης αποφάσεων, όπως λέγονται, τα οποία µας δίνουν τη δυνατότητα να υπολογίσουµε µε ακρίβεια και να κάνουµε τη σωστή λίπανση. Αν µπορούµε να κάνουµε αυτά, τότε µπορούµε να πάµε παρακάτω».

Το µικροκλίµα

«Περίπου το 75% των θερµοκηπίων στην Ελλάδα, είναι µη θερµαινόµενα», επισήµανε ο καθηγητής. «Τέτοια θερµοκήπια έχουν ελάχιστη έως µηδενική δυνατότητα να ελέγξουν το κλίµα. Το µόνο που έχουν είναι παράθυρα εξαερισµού. Και αυτά λειτουργούν χειρωνακτικά. ∆υστυχώς δεν υπάρχει µέλλον για αυτού του τύπου τα θερµοκήπια».

«Είναι καθοριστικής σηµασίας η διαχείριση του κλίµατος και νοµίζω ότι οι νεότερες θερµοβιακές µονάδες πρέπει να έχουν θέρµανση, καθώς και ένα σύστηµα ψύξης για το καλοκαίρι. Τουλάχιστον εφόσον αποσκοπούν στην παραγωγή την καλοκαιρινή περίοδο. Εκτός από την καλύτερη ποιότητα, η σωστή θερµοκρασία µειώνει και τον κίνδυνο για φυτοασθένειες. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το καλοκαίρι ο πληθυσµός στην χώρα αγγίζει τα 30 εκατοµµύρια µαζί µε τον τουρισµό, εποµένως µια επιχείρηση έχει πρόσθετους λόγους να είναι παραγωγική τους θερινούς µήνες. 


Την αφρόκρεμα της επιχειρηματικότητας του κλάδου των θερμοκηπίων από όλες μάλιστα της περιοχές της Κρήτης, συγκέντρωσε η εκδήλωση της Agrenda στο Ηράκλειο, με εμπνευστή και συμπαραστάτη την Τράπεζα Πειραιώς.

Το κόστος θέρµανσης παίζει καθοριστικό ρόλο. Οι εναλλακτικοί τρόποι παραγωγής θερµότητας όπως είναι η βιοµάζα, τα ηλιακά πάνελ που λειτουργούν σε συνθήκες υψηλής θερµοκρασίας και η γεωθερµία είναι µερικοί από τους τρόπους που αξίζει να αναδειχθούν διευκρίνισε, ο κ. Σάββας. «Η γεωθερµία δεν αξιοποιείται ευρύτερα στην Ελλάδα, παρά µόνο από κάποια θερµοκήπιά στην Θράκη. Είναι σηµαντικό να ακουστεί περισσότερο αυτός ο τοµέας και να εκµεταλλευτούν τα γεωθερµικά παιδεία που υπάρχουν στην χώρα. Οι επενδύσεις σε αυτούς τους τοµείς προσδίδουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα».

Πατέντες για ανάπτυξη φυτών κάτω από το γυαλί

Την απάντηση στο θέµα που σχετίζεται µε το ενεργειακό κόστος, έδωσε ο ∆ρ. Νίκος Κανόπουλος, Ηλεκτρολόγος-Μηχανικός και ∆ιευθύνων Σύµβουλος της Brite Solar.

«Το θερµοκήπιο», είπε, «πρέπει να είναι γυάλινο και τα στηρίγµατα του θερµοκηπίου θα πρέπει να µπορούν να υποστηρίξουν βάρος περίπου 14-15 κιλά το µέτρο στην οροφή.

Χρησιµοποιώντας µία τεχνολογία την οποία ανέπτυξε η εταιρεία µας µε διεθνείς πατέντες, η οποία είναι τα µη διαφανή φωτοβολταϊκά πάνελ ,τον οποίων η διαφάνεια προσαρµόζεται στις ανάγκες του φωτός που χρειάζονται τα φυτά από κάτω ή µέσα στο θερµοκήπιο, µετατρέποντας µ’ αυτόν τον τρόπο το θερµοκήπιο σε φωτοβολταϊκό πάρκο. Έτσι, µπορούµε να υποστηρίξουµε όλη την ενέργεια που χρειάζεται για να λειτουργεί το θερµοκήπιο.

Ιδίως σε κλίµατα όπως αυτό της Κρήτης, τόνισε, «όπου χρειάζεται πολύ περισσότερο ψύξη, αν θέλεις να λειτουργείς και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, τότε παρέχουµε όλη αυτή την ενέργεια, όπως επίσης και την ηλεκτροδότηση όλων των συστηµάτων άρδευσης, αερισµού, συντήρησης και πολλά άλλα που πιθανό να έχει κάποιος στην επιχείρησή του. Αν υπάρχει καθετοποιηµένη επιχείρηση η οποία κάνει την συσκευασία, το θερµοκήπιο ουσιαστικά παράγει την ενέργεια την οποία χρειάζεται για να λειτουργήσει. Το πρώτο τέτοιο θερµοκήπιο έχει γίνει στην Πτολεµαΐδα, όπου οι θερµοκρασίες το χειµώνα είναι πάρα πολύ χαµηλές, ενώ το καλοκαίρι είναι πολύ ψηλές και παρατηρήθηκε ότι λειτουργεί άψογα.

Το φωτοβολταϊκό σύστηµα είναι net metering. Φυσικά το net metering δεν υπάρχει πλέον, αλλά υπάρχει το net billing. Οπότε κάτι τέτοιο µπορεί να κάνει το θερµοκήπιο ενεργειακά αυτόνοµο.


Τα στελέχη της Τράπεζας Πειραιώς. Από αριστερά, Περικλής Δοντάς, μέλος του Δ.Σ. της τράπεζας και Αθανάσιος Δεδούσης, Ανάπτυξη Εργασιών Αγροτικού Τομέα

Στην συνέχεια ο ∆ρ. Κανόπουλος κατέθεσε έναν πολύ σηµαντικό, πρόσθετο ισχυρισµό. Τα πάνελ που χρησιµοποιούνται, τόνισε, όχι µόνο δεν µειώνουν την παραγωγή αλλά σε πολλές περιπτώσεις την αυξάνουν. Στα περισσότερα θερµοκήπια υπάρχουν κάτι που λέγονται θερµοκουρτίνες οι οποίες λειτουργούν για σκίαση. Μέσω µίας δικής µας πατέντας µπλοκάρουµε ένα κοµµάτι του φωτός, δηλαδή το πάνελ δεν είναι 100% διαφανές.

Έχουµε αναπτύξει µια τεχνολογία η οποία χρησιµοποιεί φωτεινή ενέργεια που είναι άχρηστη, ίσως και βλαβερή για τα φυτά, όπως είναι το υπεριώδες φως και µε νανοτεχνολογία που έχουµε δηµιουργήσει, παίρνουµε αυτό το φως και το  µετατρέπουµε σε φως που τα φυτά φωτοσυνθέτουν. ∆ηλαδή, έχουµε πειράµατα που δείχνουν ότι, η ανάπτυξη των φυτών κάτω από το δικό µας γυαλί είναι πιο γρήγορη από την ανάπτυξη των φυτών στον ανοιχτό αγρό. Όχι µόνο δεν χάνουµε αλλά µερικές φορές κερδίζουµε και κάτι παραπάνω, π.χ. προστατεύουµε 100% την γεωργική παραγωγή από τις καιρικές συνθήκες όπως τους παγετούς, χαλάζια, χιόνια, καταρρακτώδης βροχή κτλ. Μαζεύουµε το βρόχινο νερό, το δίνουµε στον γεωργό να το χρησιµοποιήσει και παράγουµε ενέργεια ταυτόχρονα.


Ουσιαστικές παρεμβάσεις από επιχειρηματίες του κλάδου.

∆υστυχώς το µόνο πρόβληµα είναι ότι δεν υπάρχει ακόµα το απαιτούµενο θεσµικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Είναι πολύ σηµαντικό να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξής και το υπουργείο Ενέργειας, προκειµένου να δηµιουργηθεί το αντίστοιχο θεσµικό πλαίσιο.

Αλλαγή στο παραγωγικό μοντέλο σημαίνει να μην πάει χαμένο τίποτα

Για τα θέµατα που ακουµπούν σε ζητήµατα κυκλικής οικονοµίας τοποθετήθηκε ο Θρασύβουλος Μανιός, καθηγητής Γεωπονίας στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήµιο. «Όλοι όταν ακούνε κυκλική οικονοµία, το µυαλό τους πάει στην ανακύκλωση, κι αυτό είναι πολύ µεγάλο λάθος. Η κυκλική οικονοµία, υπαγορεύει κατά βάση ότι πρέπει να αλλάξεις το παραγωγικό µοντέλο. ∆ηλαδή, πρέπει να αλλάξεις λεπτοµέρειες της διαδικασίας παραγωγής σου, έτσι ώστε αυτό το οποίο εσύ παράγεις ως παραπροϊόν ή ως υπόλειµµα, να είναι αξιοποιήσιµό από τον επόµενο.

Τα φρούτα και τα λαχανικά τα οποία παράγονται στο θερµοκήπιο και δεν µπορούν να πουληθούν  για πολλούς λόγους, µπορούν π.χ. να γίνονται ζωοτροφές. Το 53% του καλαµποκιού που παράγεται στον πλανήτη πηγαίνει για ζωοτροφή. Άρα αρχίζουµε και σκεφτόµαστε µπορούµε να πάρουµε αυτό το υπόλοιπο και να το µετατρέψουµε σε ένα χρήσιµο προϊόν υψηλής προστιθέµενης αξίας που λέγεται ζωοτροφή, ελαφρύνοντας αντίστοιχα το κόστος παραγωγής στην κτηνοτροφία.


Καθηγητής Γεωπονίας στο Ελληνικό Μεσσογειακό Παν/στήμιο, ο Θράσης Μανιός, έδωσε έναν ξεχωριστό τόνο στην εκδήλωση.

Είναι σηµαντικό να αναφερθεί επίσης ότι νοµοθεσία στην Ελλάδα επιτρέπει από το 2011 την επαναχρησιµοποίηση και κατάλληλη επεξεργασία υγρών αποβλήτων και στις θερµοκηπιακές καλλιέργειες.

Χρηματοδοτικά εργαλεία για εμπροσθοβαρείς επενδύσεις

Για τα διαθέσιµα αναπτυξιακά προγράµµατα και τις χρηµατοδοτήσεις που προσφέρει σήµερα η Τράπεζα Πειραιώς στον κλάδο των θερµοκηπίων µίλησε ο ο Αλέξης Πολυτάκης, ∆ιευθυντής του Κέντρου Ανάπτυξης Εργασιών του Αγροτικού Τοµέα της Τράπεζας Πειραιώς. Εκτός από τις δυνατότητες που προσφέρουν ο Αναπτυξιακός Νόµος, το Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης και τελευταία το Ταµείο Ανάκαµψης, η Τράπεζα έχει επεξεργασθεί συγκεκριµένα χρηµατοδοτικά εργαλεία τα οποία µπορούν να συµπληρώσουν αυτό που έχει ανάγκη ο επενδυτής για µια ολοκληρωµένη παραγωγική µονάδα και µια πετυχηµένη οικονοµική δραστηριότητα.

Σε κάθε περίπτωση, τόνισε, µία επιχορήγηση πρέπει να γίνεται ορθολογικά προκειµένου να είναι αποτελεσµατική, δηλαδή, να απαντάει σε σύγχρονες ανάγκες. Η Πειραιώς είναι µια τράπεζα η οποία ασχολείται µε την χρηµατοδότηση του πρωτογενούς τοµέα γενικότερα και σε πολύ µεγάλο βαθµό, ειδικό ενδιαφέρον δείχνει και για τα θερµοκήπια, εδώ και πάρα πολύ καιρό. Χρηµατοδοτεί κάθε είδους επενδυτική ανάγκη στον κλάδο των θερµοκηπίων, είτε για δηµιουργία µίας µονάδας από το µηδέν, είτε για εκσυγχρονισµό, για καινοτοµίες και πολλά άλλα. Ένα µικρό µέρος της δαπάνης, σηµαντικό όµως για να διασφαλιστεί το ειδικό ενδιαφέρον για την επένδυση, πρέπει να  καταβάλλεται από τον ίδιο τον επενδυτή. Είναι το κλασικό σχήµα που η Τράπεζα λέει σήµερα σε όλους ένα 20% θα πρέπει να το χρηµατοδοτήσει ο ίδιος ο επενδυτής και το υπόλοιπο χρηµατοδοτείται από την Τράπεζα είτε έχουµε επιχορηγούµενο καθεστώς είτε και όχι.

Αν έχουµε επιχορηγούµενο καθεστώς, το µέρος της επιχορήγησης στο 100% σχεδόν δανειοδοτείται από την Τράπεζα µε ένα µηχανισµό που έχουµε αναπτύξει και επιτυγχάνουµε µε τον τρόπο αυτό να έρθει  εµπροσθοβαρής όλη η επένδυση και όλη η υλοποίησή της. Αντί να περιµένουµε να πραγµατοποιούµε δαπάνες υποβάλλοντας αιτήµατα σε ένα καθεστώς επιχορήγησης για να πάρουµε εκ των υστέρων χρήµατα ενώ έχουµε προχωρήσει σε υλοποιήσεις είτε µε καταβολή χρηµάτων είτε µε πιστώσεις φέρουµε εµπροσθοβαρής όλο αυτό το πράγµα µέσα από ένα δανεισµό αντί επιχορήγησης σχεδόν στο 100% ή και στο 100% πολλές φορές και µάλιστα µε µηχανισµούς πολύ µεγάλης ευελιξίας. Άρα το ένα σκέλος φεύγει από τη µέση και µάλιστα επειδή έχει πολύ γρήγορη αποπληρωµή, έχει και ελαχιστοποιηµένη επιβάρυνση σε τόκους.


Οι βασικοί εισηγητές, Χ. Κατσάνος, Δ. Σάββας, Ν. Κανόπουλος, Α. Πολιτάκης Θ. Μανιός και Γιάννης Χανιωτάκης με τον εκδότη της Agrenda, Γ. Πανάγο στο κέντρο

Θερμοκήπια προσαρμοσμένα στο μικροκλίμα

του Θωµά Μπαρτζάνα*

Οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες αποτελούν την πιο δυναµική έκφραση της πρωτογενούς παραγωγής και είναι, λόγω του πλήρους ελέγχου των συνθηκών παραγωγής, εκείνο το σύστηµα αγροτικής παραγωγής στο οποίο µπορούν να εφαρµοστούν πιο αποδοτικά και αποτελεσµατικά από οποιοδήποτε άλλο σύστηµα καλλιέργειας οι τεχνολογίες και τεχνικές της «έξυπνης» γεωργικής παραγωγής.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών υπάρχουν αρκετοί λόγοι που ενισχύουν όλο και περισσότερο την παραγωγή προϊόντων σε ελεγχόµενες συνθήκες όπως στα θερµοκήπια. Οι πιο χαρακτηριστικοί παράγοντες της στροφής αυτής είναι οι  επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στη γεωργία µε απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες και αύξηση συχνότητας εµφάνισης ακραίων καιρικών φαινοµένων, η ανάπτυξη ανθεκτικότητας πολλών εχθρών και ασθενειών στα συµβατικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα, οι απαιτήσεις των καταναλωτών για προϊόντα ποιότητας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους αλλά και οι µειωµένοι και σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας µηδαµινοί υδατικοί πόροι.

Ανταγωνισµός µε τις υπαίθριες καλλιέργειες

Η επέκταση των θερµοκηπιακών καλλιεργειών τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες µεσογειακές χώρες εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τον ανταγωνισµό µε τις υπαίθριες, πρώιµες και όψιµες καλλιέργειες και µε τις εισαγωγές προϊόντων. Είναι γεγονός ότι οι ήπιες κλιµατικές συνθήκες που επικρατούν στις µεσογειακές χώρες µας από τον Απρίλιο έως και τον Οκτώβριο, επιτρέπουν την παραγωγή κηπευτικών προϊόντων στην ύπαιθρο, τα οποία ανταγωνίζονται τα αντίστοιχα θερµοκηπιακά κατά την ίδια περίοδο. Επιπλέον, τα περισσότερα µεσογειακά θερµοκήπια είναι υποτυπωδώς εξοπλισµένα. Αυτό οδηγεί στη δηµιουργία µη ευνοϊκών κλιµατικών συνθηκών στο εσωτερικό των θερµοκηπίων µε αποτέλεσµα η παραγωγή µεσογειακών θερµοκηπιακών προϊόντων να εµφανίζεται σήµερα ως ιδιαίτερα ενεργοβόρος, να υπολείπεται σε επίπεδο παραγωγής από τις χώρες της Βορείου Ευρώπης και να χαρακτηρίζεται από σηµαντική χρήση αγρο-χηµικών. Οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες µπορούν να αποτελέσουν διέξοδο και ταυτόχρονα σηµαντικό παράγοντα δηµιουργίας νέων θέσεων εργασίας σε περιοχές οι οποίες παραδοσιακά ήταν εστιασµένες σε άλλους οικονοµικούς τοµείς αλλά και σε περιοχές µε σηµαντικά προβλήµατα, υποβάθµισης των εδαφών και δυσµενών κλιµατολογικών συνθηκών. Τα θερµοκήπια µπορεί να απαιτούν µια σηµαντικά µεγαλύτερη επένδυση ανά µονάδα επιφάνειας αλλά ταυτόχρονα προσφέρουν σηµαντικά µεγαλύτερες αποδόσεις και καλύτερη και πιο αποδοτική αξιοποίηση των πόρων (βλ. εικόνα 1)

Αν και η χώρα µας διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήµατα για σηµαντική αύξηση των θερµοκηπιακών µονάδων αλλά και των σχετικών αποδόσεων, η παραγωγή προϊόντων υπό κάλυψη δεν έχει σήµερα την ανάπτυξη που θα έπρεπε. Επιπλέον πλην ελαχίστων εξαιρέσεων οι αποδόσεις των καλλιεργειών υπολείπονται σηµαντικά άλλων χωρών µε παρόµοιες ή ακόµα και δυσµενέστερες κλιµατικές συνθήκες. Τα τελευταία δύο χρόνια υπάρχει αυξανόµενη τάση για τόσο για επενδύσεις στο χώρο των θερµοκηπιακών καλλιεργειών όσο και για στροφή παραδοσιακών, εκτατικών συνήθως, σε θερµοκηπιακές. Για να υπάρξουν συγκριτικά πλεονεκτήµατα για τα Ελληνικά κηπευτικά, απαιτείται συνεχής ανάπτυξη και βελτίωση της υπάρχουσας τεχνογνωσίας, παράλληλα µε την άσκηση κατάλληλων πολιτικών στήριξης και ενθάρρυνσης της εγχώριας παραγωγής κηπευτικών.

Σχεδιασµός ανάλογος της κάθε περιοχής

Είναι σαφές πως η κάθε θερµοκηπιακή µονάδα θα πρέπει να σχεδιάζεται ειδικά για την κάθε περιοχή και ανάλογα µε τους στόχους που θέλει να επιτύχει σε επίπεδο καλλιέργειας, διαθέσιµων πόρων και τεχνολογικής υποδοµής. Απλές αντιγραφές µονάδων του εξωτερικού που υιοθετήθηκαν χωρίς τις αναγκαίες προσαρµογές στη χώρα µας έχουν επί το πλείστον αποτύχει. Η υπάρχουσα τεχνολογία και τεχνογνωσία, η οποία αναπτύχθηκε στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, δεν µπορεί να µεταφερθεί κατευθείαν στη µεσόγειο, καθώς είναι συχνά ακατάλληλη για προβλήµατα τα οποία συναντώνται στην περιοχή (π.χ ψύξη κατά τη θερινή περίοδο του έτους).

Για να καταστεί, δυνατή η ενδυνάµωση του κλάδου των θερµοκηπίων στη βάση µιας σύγχρονης ανταγωνιστικής και αειφορικής γεωργίας και να είναι βιώσιµες οι θερµοκηπιακές µονάδες θα πρέπει πριν από την κατασκευή µιας µονάδας να ακολουθούνται στοχευµένες ενέργειες και δράσεις που θα περιλαµβάνουν από την έρευνα αγοράς των προϊόντων, την οικονοµική ανάλυση κόστους/οφέλους, το σωστό σχεδιασµό και εξοπλισµό της µονάδας, την µελέτη των κλιµατικών παραµέτρων της περιοχής εγκατάστασης, την πρόσβαση σε βασικές υποδοµές τη ύπαρξη ή µη σχετικής τεχνογωνσίας διαχείρισης και το απαραίτητο ανθρώπινο δυναµικό.

Στόχοι εκσυγχρονισµού

Για να γίνει, δυνατή και οικονοµικά βιώσιµη η ανάπτυξη των θερµοκηπίων θα πρέπει να γίνει εκσυγχρονισµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων µε την υιοθέτηση τεχνικών και τεχνολογιών προσαρµοσµένων στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την αειφορία των αγροτικών οικοσυστηµάτων οι οποίες θα στοχεύουν:

• Στη βελτίωση της ποιότητας και ποσότητας των παραγόµενων προϊόντων µε χρήση νέων τεχνικών καλλιέργειας (υδροπονία, νέα υποστρώµατα, σύσταση και διαχείριση θρεπτικών διαλυµάτων).
• Στη µείωση των εισροών ενέργειας (εξοικονόµηση ενέργειας, αξιοποίηση βιοµάζας και λοιπών ΑΠΕ, καλύτερη διαχείριση µικροκλίµατος).
• Στη µείωση των χηµικών εισροών (ολοκληρωµένη παραγωγή, δίχτυα εντοµοστεγανότητας).
• Στην καλύτερη διαχείριση των υδάτινων πόρων (κλειστά υδροπονικά συστήµατα).
• Στην αναδιάρθρωση του φυτικού κεφαλαίου (δοκιµή νέων ποικιλιών).
• Στην ιχνηλασιµότητα, τυποποίηση και πιστοποίηση των παραγοµένων προϊόντων.

Οι σύγχρονες θερµοκηπιακές µονάδες είναι δυναµικά συστήµατα παραγωγής µε επενδύσεις σηµαντικών κεφαλαίων, εξοπλισµένα µε συστήµατα αυτοµατισµών και υψηλό επίπεδο µηχανοποίηση της παραγωγής. Είναι σύστηµα παραγωγής τροφίµων που µπορούν να επιτύχουν υψηλές αποδόσεις µε σηµαντικά µειωµένες εισροές. Κρίσιµος παράγοντας για τα ανωτέρω είναι η σωστή διαχείριση και συνδυασµένος έλεγχος όλων των συνιστωσών της παραγωγής, κάτι που προϋποθέτει συνδυασµό εξιδεικευµένων γνώσεων και σχετικής εµπειρίας. Οι θερµοκηπιακές µονάδες, και στη χώρα µας, που πέρα από την κατασκευή και εξοπλισµό του θερµοκηπίου έχουν επενδύσει και στη σχετική τεχνογνωσία αποτελούν εξαιρετικά επιτυχηµένα παραδείγµατα.

Οι θερµοκηπιακές καλλιέργειες, ως επιχείρηση πλέον και όχι ως «παραδοσιακή» αγροτική απασχόληση δείχνουν το µέλλον στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και εισάγουν ένα διαφορετικό νέο, βιώσιµο και ανταγωνιστικό µοντέλο οικονοµικής δραστηριότητας, που πέρα από την ένταση κεφαλαιών απαιτεί και τη χρήση της σχετικής τεχνογνωσίας.

*Καθηγητής, ∆ιευθυντής Εργαστηρίου Γεωργικών Κατασκευών, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Σημαντική εξοικονόμηση πόρων με κλειστά υδροπονικά συστήματα

του ∆ηµήτριου Σάββα*

Η υδροπονία θεωρείται διεθνώς ως η πλέον σύγχρονη και αποδοτική µέθοδος παραγωγής κηπευτικών και δρεπτών ανθέων στα θερµοκήπια. Στην υδροπονική καλλιέργεια, η οποία συχνά αναφέρεται και ως καλλιέργεια εκτός εδάφους, οι ρίζες των φυτών αναπτύσσονται είτε σε πορώδη µέσα που είναι γνωστά ως υποστρώµατα καλλιέργειας, είτε σε καθαρό θρεπτικό διάλυµα. Λόγω της πορώδους φύσης τους, τα υποστρώµατα συγκρατούν σηµαντικές ποσότητες θρεπτικού διαλύµατος.

Για να διασφαλιστεί επάρκεια νερού και θρεπτικών στοιχείων στα φυτά, η παρεχόµενη ποσότητα θρεπτικού διαλύµατος συνήθως υπερβαίνει την ικανότητά των υποστρωµάτων να συγκρατούν νερό στο πορώδες τους. Το επιπλέον διάλυµα που στραγγίζει και φεύγει από το υπόστρωµα µετά από κάθε πότισµα καλείται διάλυµα απορροής (∆.Α.). Όταν το ∆.Α. αφήνεται να διαφύγει στο περιβάλλον, το σύστηµα υδροπονικής καλλιέργειας καλείται ανοιχτό. Αντίθετα, όταν το ∆.Α. συλλέγεται και ξαναχρησιµοποιείται (ανακυκλώνεται) το υδροπονικό σύστηµα αποκαλείται κλειστό (Σχ. 1). Οι καλλιέργειες σε καθαρό θρεπτικό διάλυµα, οι οποίες αποκαλούνται και υδροκαλλιέργειες, λειτουργούν υποχρεωτικά ως κλειστά υδροπονικά συστήµατα.

Συνήθως, το ποσοστό του θρεπτικού διαλύµατος που διαφεύγει στο περιβάλλον ως διάλυµα απορροής στα κλειστά υδροπονικά συστήµατα κυµαίνεται µεταξύ 25 και 35%. Αυτό σηµαίνει ότι στα κλειστά υδροπονικά συστήµατα η κατανάλωση νερού είναι µειωµένη κατά 25-35% σε σύγκριση τόσο µε τα ανοιχτά συστήµατα όσο και µε τις καλλιέργειες στο έδαφος, µε προφανή οφέλη τόσο για το κόστος παραγωγής όσο και για το περιβάλλον. Ακόµη πιο υψηλή είναι η εξοικονόµηση λιπασµάτων στα κλειστά υδροπονικά συστήµατα, η οποία ανέρχεται στα 40-45% των ποσοτήτων που παρέχονται στις καλλιέργειες σε ανοιχτά υδροπονικά συστήµατα. Η µεγαλύτερη ποσοστιαία εξοικονόµηση λιπασµάτων σε σύγκριση µε την εξοικονόµηση νερού οφείλεται στο γεγονός ότι το διάλυµα απορροής είναι πιο συµπυκνωµένο σε σύγκριση µε το διάλυµα που παρέχεται στα φυτά. Η µείωση της κατανάλωσης λιπασµάτων κατά 40-45% στα κλειστά υδροπονικά συστήµατα, αφενός µειώνει σηµαντικά το κόστος παραγωγής, ενώ αφετέρου περιορίζει δραστικά ή και µηδενίζει την ρύπανση των υπόγειων υδάτων µε νιτρικά, µε συνέπεια να αποφεύγεται η νιτρορύπανση. Επιπλέον, η ανακύκλωση του ∆.Α. στα κλειστά υδροπονικά συστήµατα προστατεύει και τα επιφανειακά ύδατα από τον ευτροφισµό, καθώς οι απορροές της υδρολίπανσης είναι πλούσιες σε φωσφορικά και νιτρικά ιόντα. Για τους παραπάνω λόγους, η µετάβαση σε κλειστά υδροπονικά συστήµατα στα θερµοκήπια θεωρείται µία υψηλής σπουδαιότητας φιλική προς το περιβάλλον πρακτική που υποστηρίζεται τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από τις εθνικές κυβερνήσεις των χωρών-µελών της Ε.Ε.

Παροχή θρεπτικών διαλυµάτων

Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία µίας υδροπονικής καλλιέργειας είναι η ορθή διαχείριση της θρέψης και της άρδευσης µέσω της παροχής θρεπτικών διαλυµάτων κατάλληλης σύνθεσης τον κατάλληλο χρόνο. Η σύνθεση των παρεχόµενων θρεπτικών διαλυµάτων όµως πρέπει να αναπροσαρµόζεται συχνά στη διάρκεια της καλλιέργειας. Μέχρι πρόσφατα, στις περισσότερες υδροπονικές καλλιέργειες οι παραγωγοί βασιζόταν σε Ολλανδικά Εργαστήρια, είτε άµεσα είτε έµµεσα µέσω εγχώριων αντιπροσώπων, από τα οποία µαζί µε την χηµική ανάλυση του ∆.Α. λάµβαναν και συνταγές αναπροσαρµογής του θρεπτικού διαλύµατος.

Οι συνταγές αυτές προέκυπταν από ειδικά λογισµικά που διαθέτουν τα Ολλανδικά εργαστήρια, τα οποία δεν είναι προσβάσιµα για τους ίδιους τους παραγωγούς ή για τους Έλληνες γεωπόνους. Η απουσία όµως άµεσης επαφής µε την Ελληνική πραγµατικότητα, αλλά και µίας συστηµατικής οργάνωσης αυτών των υπηρεσιών, καθώς δεν εντασσόταν σε ένα πρωτόκολλο συµβουλευτικής υποστήριξης, συχνά οδηγούσε σε προβλήµατα θρέψης. Τα προβλήµατα αυτά είχαν σηµαντικά δυσµενή επίπτωση στην παραγωγή και την ποιότητα των παραγόµενων προϊόντων, µε συνέπεια να δρουν ανασταλτικά στην περαιτέρω εξέλιξη των υδροπονικών καλλιεργειών στην Ελλάδα.

Ειδικό λογισµικό NUTRISENSE

Λαµβάνοντας υπόψη αυτή την πραγµατικότητα, το Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών (ΕΚΚ) του ΓΠΑ ανέπτυξε ένα ειδικό λογισµικό, το NUTRISENSE, το οποίο λειτουργεί ως σύστηµα υποστήριξης αποφάσεων (DSS) για την ορθή διαχείριση της θρέψης – υδρολίπανσης στις υδροπονικές καλλιέργειες. Το λογισµικό αυτό λειτουργεί ως DSS µέσω µίας πλατφόρµας (https://nutrisense.online/) η οποία είναι προσβάσιµη σε κάθε παραγωγό µε χρήση ενός ατοµικού κωδικού µετά από επιτυχή εγγραφή. Το NUTRISENSE βασίζεται σε πειραµατικά δεδοµένα του ΕΚΚ προερχόµενα από πολυετή έρευνα, καθώς και σε αντίστοιχα βιβλιογραφικά δεδοµένα, τα οποία έχουν ενσωµατωθεί σε κατάλληλους αλγορίθµους και µαθηµατικά προσοµοιώµατα.

H περαιτέρω ανάπτυξη του συγκεκριµένου λογισµικού για εφαρµογή του σε κλειστές υδροπονικές καλλιέργειες σε υποστρώµατα υποστηρίχθηκε από το Ευρωπαϊκό Ερευνητικό Πρόγραµµα του HORIZON Europe, ECONUTRI, το οποίο χρηµατοδοτείται απευθείας από την ΕΕ. Η Ελλάδα µε επικεφαλής το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο είναι συντονιστής για όλη την κοινοπραξία η οποία περιλαµβάνει 24 εταίρους από την Ευρώπη και 6 από την Κίνα. Τα πειραµατικά δεδοµένα που έχουν προκύψει µέχρι σήµερα από αυτά τα δύο ερευνητικά προγράµµατα δείχνουν ότι το σύστηµα υποστήριξης αποφάσεων NUTRISENSE διατηρεί τις συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων στο ριζόστρωµα πιο κοντά στις τιµές-στόχο σε σύγκριση µε αυτές που επιτυγχάνονται µε τις παραδοσιακές µεθόδους µε βάση τυπικές συνταγές.

*Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών, Τµήµα Επιστήµης Φυτικής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών