H Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είχε 3,2 εκατομμύρια εκτάρια αμπέλου το 2020, που ισοδυναμεί με περίπου το 45% των αμπελουργικών περιοχών του κόσμου [1] . Αυτό το άρθρο περιγράφει τους αμπελώνες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το 2020. Οι διαρθρωτικές στατιστικές για τους αμπελώνες είναι ένα εργαλείο για την παρακολούθηση της αγοράς για το κρασί και άλλα προϊόντα με βάση το σταφύλι και συλλέγονται κάθε 5 χρόνια. Η συλλογή δεδομένων καλύπτει την έκταση με αμπέλια, τον αριθμό των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων καθώς και άλλους δείκτες όπως το μέγεθος των αμπελοκαλλιεργειών, τις κύριες ποικιλίες και την ηλικία των αμπελιών.
Στη συλλογή δεδομένων περιλαμβάνονται μόνο τα κράτη μέλη της ΕΕ με ελάχιστη φυτεμένη έκταση 500 εκταρίων (ha) αμπελώνων. Καλύπτονται συνολικά 16 κράτη μέλη [2] που αντιπροσωπεύουν το 99,97 % της συνολικής αμπελουργικής έκτασης στην ΕΕ [3] . Οι εκμεταλλεύσεις που παράγουν αποκλειστικά επιτραπέζια σταφύλια εξαιρούνται από αυτή τη συλλογή δεδομένων (σ.σ. ΚΕΟΣΟΕ: η επισήμανση αυτή δεν ισχύει για την Ελλάδα).
Γενική εικόνα
Η συνολική έκταση με αμπέλια στην ΕΕ ήταν 3,2 εκατομμύρια εκτάρια (ha) το 2020, που ισοδυναμεί με το 2,0% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης (UAA). Το 2020, υπήρχαν 2,2 εκατομμύρια αμπελοοινικές εκμεταλλεύσεις για κρασί (εφεξής καλούμενες «εκμεταλλεύσεις αμπελώνων») στην ΕΕ, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων ήταν πολύ μικρές. Το 83,3% είχε λιγότερο από 1 εκτάριο αμπελώνων.
Η Ισπανία, η Γαλλία και η Ιταλία αντιπροσώπευαν μαζί τα τρία τέταρτα (74,9%) της αμπελουργικής έκτασης στην ΕΕ και περίπου τα δύο πέμπτα (38,7%) των εκμεταλλεύσεων αμπελοκαλλιεργειών το 2020. Ωστόσο, η Ρουμανία είχε τον υψηλότερο αριθμό αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ (0,8 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεις, που αντιστοιχεί στο 37,9% του συνόλου της ΕΕ το 2020).
Οι κύριες ποικιλίες αμπέλου για το κόκκινο κρασί αντιπροσώπευαν την πλειονότητα (52,7%) όλων των κύριων ποικιλιών αμπέλου, με εκείνες για το λευκό κρασί να αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των υπολοίπων (44,6%). Τα αμπέλια για ποιοτικά κρασιά κυριαρχούν στους αμπελώνες της ΕΕ. Το 82,4% της έκτασης των αμπελώνων στην ΕΕ αφιερώθηκε στην παραγωγή κρασιού ποιότητας το 2020.
Τα αμπέλια στην ΕΕ είναι σχετικά παλιά. Τα αμπέλια ηλικίας άνω των 30 ετών το 2020 αντιπροσώπευαν λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο (36,7%) της έκτασης των αμπελώνων της ΕΕ το 2020, με τα άλλα δύο πέμπτα (41,3%) να αντιστοιχούν σε αμπέλια ηλικίας μεταξύ 10 και 29 ετών.
Η συντριπτική πλειοψηφία (82,4%) των αμπελώνων της ΕΕ το 2020 αφιερώθηκε στην παραγωγή σταφυλιών για ποιοτικό κρασί. Ο οίνος ποιότητας αναφέρεται σε προϊόντα τόσο προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (2,1 εκατομμύρια εκτάρια, που αντιστοιχεί στο 65,3% των αμπελώνων της ΕΕ) όσο και προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης (0,5 εκατομμύρια εκτάρια, που ισοδυναμεί με 17,1%).
Μεταξύ 2015 και 2020, υπήρχαν 257.000 λιγότερες αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις στην ΕΕ, που ισοδυναμεί με μείωση 10,3%. Οι περισσότερες από αυτές τις απώλειες εκμεταλλεύσεων προήλθαν από τις πολύ μικρές εκμεταλλεύσεις αμπελώνων. Παρατηρήθηκε μεταβολή 226.000 λιγότερων εκμεταλλεύσεων από ό,τι το 2015 στην κατηγορία μεγέθους με λιγότερο από 1 εκτάριο αμπέλων. Υπήρξαν απότομες μειώσεις στον αριθμό των αμπελώνων σε ορισμένα κράτη μέλη, αλλά ιδιαίτερα στην Πορτογαλία (απώλεια 98.000 εκμεταλλεύσεων), στην Ιταλία (απώλεια 78.000 εκμεταλλεύσεων) και στην Ισπανία (απώλεια 34.000 εκμεταλλεύσεων). Παρά αυτές τις απώλειες, η έκταση των αμπελώνων για την παραγωγή κρασιού παρέμεινε σχετικά σταθερή (-1,1%) μεταξύ 2015 και 2020.
3,2 εκατομμύρια εκτάρια αμπελώνων στην Ε.Ε
Το 2020, καταγράφηκαν 3,2 εκατομμύρια εκτάρια γης με αμπέλια στην ΕΕ. Μεταξύ των 16 κρατών μελών που διαθέτουν περισσότερα από το όριο των 500 εκταρίων αμπελώνων, η Ισπανία (με 0,9 εκατομμύρια εκτάρια), η Γαλλία (0,8 εκατομμύρια εκτάρια) και η Ιταλία (0,7 εκατομμύρια εκτάρια) αντιπροσώπευαν μαζί περίπου τα τρία τέταρτα (74,9%) στη συνολική έκταση της ΕΕ με αμπέλια. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους αμπελώνες της ΕΕ βρίσκονταν στη Ρουμανία, την Πορτογαλία, τη Γερμανία και την Ελλάδα, που η καθεμία είχε επιπλέον 0,1 έως 0,2 εκατομμύρια εκτάρια με αμπέλια (σ.σ. ΚΕΟΣΟΕ: Στα στοιχεία της EUROSTAT εμφανίζονται για την Ελλάδα αμπελώνες έκτασης 103.058 ha, εκ των οποίων 64.409 ha με οινοποιήσιμες ποικιλίες και 38.560 ha με επιτραπέζιες ποικιλίες)
Υπάρχουν ορισμένες περιφέρειες στην ΕΕ που ειδικεύονται στην παραγωγή κρασιού. Περίπου το ένα πέμπτο των χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων του Languedoc-Roussillon στη Γαλλία (21,3 %) και της La Rioja στην Ισπανία (20,1 %) φυτεύτηκαν σε αμπέλια και περίπου το 15 % στην περιοχή Fruili-Venezia Guilia της Ιταλίας και στη Madiera στην Πορτογαλία . Υπήρχε εκτεταμένη περιφερειακή εξειδίκευση στη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία (βλ. Χάρτη 1 και περιοχές όπου το μερίδιο UAA στα αμπέλια ξεπέρασε το 8 %) καθώς και σε απομονωμένες περιοχές σε άλλα κράτη μέλη, όπως η Βιέννη στην Αυστρία (όπου το 11,8 % της UAA ήταν στα αμπέλια), η Αττική στην Ελλάδα (9,4 %) και η Ρηνανία-Πφάλτζ στη Γερμανία ( NUTS 1, 9,2 %).
2,2 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεων με αμπελώνες στην ΕΕ
Η ΕΕ είχε 2,2 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεις αμπελώνων το 2020. Λίγο λιγότερο από τα δύο πέμπτα (37,9 %) αυτού του συνόλου της ΕΕ ήταν οι 0,8 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεις στη Ρουμανία, οι οποίες είναι συνήθως πολύ μικρές. Άλλα 0,5 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεων με αμπελώνες βρίσκονταν στην Ισπανία και 0,3 εκατομμύρια στην Ιταλία, αντιπροσωπεύοντας μαζί το ένα τρίτο (35,3 %) του συνόλου της ΕΕ.
Οι αμπελώνες της ΕΕ είναι συνήθως μικροί, ιδιαίτερα σε σύγκριση με το μέγεθος άλλων εκμεταλλεύσεων που καλλιεργούν φυτά ή εκτρέφουν ζώα. Το μέσο (μέσο) μέγεθος μιας εκμετάλλευσης αμπελώνα στην ΕΕ καταγράφηκαν 1,4 εκτάρια το 2020, σε σύγκριση με μέσο όρο 15,2 εκταρίων (2016) για όλες τις εκμεταλλεύσεις στην ΕΕ. Οι μικρότεροι αμπελώνες στην ΕΕ ήταν στη Ρουμανία (κατά μέσο όρο 0,2 εκτάρια ανά εκμετάλλευση αμπελώνα) και στην Κροατία, την Ελλάδα, τη Σλοβενία και την Κύπρο (όλες περίπου 0,5 έως 0,6 εκτάρια κατά μέσο όρο). Αντίθετα, το μέσο μέγεθος μιας εκμετάλλευσης αμπελώνα στη Γαλλία ήταν 10,5 εκτάρια, που ήταν υπερδιπλάσιο από τον επόμενο υψηλότερο μέσο όρο των 4,6 εκταρίων στο Λουξεμβούργο
Σε ολόκληρη την ΕΕ, υπήρχε σχετικά μικρός αριθμός εκμεταλλεύσεων με μεγάλες εκτάσεις αμπελώνων. Σε επίπεδο ΕΕ, το 3,2% των εκμεταλλεύσεων με περισσότερα από 10 εκτάρια αμπελώνων αντιπροσώπευε την πλειοψηφία (59,2%) όλων των αμπελώνων στην ΕΕ .Η συντριπτική πλειονότητα των αμπελώνων ήταν πολύ μικρή. Το 83,3% είχε λιγότερο από 1 εκτάριο αμπελώνων. Αυτή η κατανομή ήταν χαρακτηριστικό των περισσότερων κρατών μελών. Στη Σλοβακία, τη Γαλλία, την Τσεχία, τη Βουλγαρία, την Ισπανία, τη Γερμανία, το Λουξεμβούργο, την Αυστρία και την Ουγγαρία, η πλειονότητα της αμπελουργικής έκτασης βρισκόταν σε αυτές τις εκμεταλλεύσεις με περισσότερα από 10 εκτάρια αμπελώνων και στην Ιταλία και την Πορτογαλία ήταν μόνο λίγο λιγότερο από 50 %.
Πάνω από το ήμισυ της έκτασης με αμπέλια με κύριες ποικιλίες αμπέλου για κόκκινο κρασί
Οι κύριες ποικιλίες αμπέλου στην ΕΕ αντιπροσώπευαν το 91,1 % της συνολικής έκτασης που φυτεύτηκε με αμπέλια. Το μερίδιο των μικρών (με συνολική έκταση μικρότερη από 500 εκτάρια σε εθνικό επίπεδο), συχνά περιφερειακών ποικιλιών ήταν 8,9 %. Υπάρχουν περισσότερες από 500 διαφορετικές «κυριότερες ποικιλίες αμπέλου» στην ΕΕ, με 96 κύριες ποικιλίες αμπέλου μόνο στην Ιταλία.
Οι κύριες ποικιλίες αμπέλου για το κόκκινο κρασί κάλυπταν 1,5 εκατομμύρια εκτάρια σε ολόκληρη την ΕΕ το 2020, σε σύγκριση με 1,3 εκατομμύρια εκτάρια για τις κύριες ποικιλίες αμπέλου για το λευκό κρασί και 0,1 εκατομμύρια εκτάρια για άλλες έγχρωμες ποικιλίες (ή δεν προσδιορίζονται). Οι ποικιλίες ερυθρού κρασιού αντιπροσώπευαν την πλειονότητα των εκτάσεων αμπελώνα στη Γαλλία (63,3%), την Πορτογαλία (62,1%), την Κύπρο (58,0%), τη Βουλγαρία (55,5%) και την Ισπανία (52,3%). Οι ποικιλίες λευκού κρασιού αντιπροσώπευαν την πλειοψηφία των αμπελιών Αυστρία (68,4%), Σλοβενία (68,3 %), Γερμανία (68,1 %), Κροατία (67,3%), Ουγγαρία (65,8%), Σλοβακία (65,0%), Ρουμανία (62,7%) ) και Τσεχία (61,1%) – βλέπε Διάγραμμα 5. Στην Ισπανία και την Ιταλία, υπήρξε σχετικά ομοιόμορφος διαχωρισμός μεταξύ ερυθρών και λευκών κύριων ποικιλιών αμπέλου. Στην Ελλάδα, περίπου το ένα πέμπτο (20,9%) των αμπελιών προορίζονταν για άλλες έγχρωμες ποικιλίες, ιδιαίτερα για τη ροζ ποικιλία «Ροδίτης».
Το 2020, οι πιο καλλιεργούμενες κύριες ερυθρές ποικιλίες στην ΕΕ ήταν το Tempranillo tinto (13,8% της συνολικής έκτασης με κύριες ποικιλίες αμπέλου για κόκκινο κρασί), το Merlot noir (11,5%) και το Garnacha tinta (9,5%). Οι πιο καλλιεργημένες κύριες λευκές ποικιλίες ήταν η Airen (14,9% της συνολικής έκτασης με κύρια ποικιλίες αμπέλου για λευκό κρασί), η Trebbiano toscano (9,9%) και το Chardonnay blanc (7,8%).
Οι περισσότερες ποικιλίες, ακόμη και οι πιο ευρέως φυτεμένες, τείνουν να καλλιεργούνται σε σχετικά στενή γεωγραφική εξάπλωση: για παράδειγμα, το Airen καλλιεργείται μόνο στην Ισπανία, το Tempranillo tinto μόνο στην Ισπανία και την Πορτογαλία και το Trebbiano toscano κυρίως στη Γαλλία και την Ιταλία. Οι βασικές εξαιρέσεις ήταν το Merlot noir και το Chardonnay, οι οποίες φυτεύτηκαν η κάθε μία σε 14 κράτη μέλη.
Τα παλαιότερα αμπέλια κυριαρχούν στους αμπελώνες στην ΕΕ
Σε ολόκληρη την ΕΕ, η ηλικία των αμπελιών τείνει να είναι άνω των 10 ετών. Το 36,7% των αμπέλων της ΕΕ ήταν παλαιότερα των τριάντα ετών το 2020, με ένα επιπλέον 41,3% ηλικίας μεταξύ 10 και 29 ετών (βλ. Διάγραμμα 6). Τα πολύ νεαρά αμπέλια ηλικίας μικρότερης των τριών ετών αντιπροσώπευαν μόλις το 4,5% όλων των αμπελιών σε ολόκληρη την ΕΕ το 2020, ενώ τα αμπέλια ηλικίας μεταξύ 3 και 9 ετών αντιπροσώπευαν το 17,5%. Μόνο στην Ουγγαρία η ηλικιακή κατανομή των αμπελιών ήταν σχετικά ομοιόμορφη (35,5% κάτω των 10 ετών, 34,4% μεταξύ 10 και 29 ετών και 30,1% άνω των τριάντα ετών).
Το μερίδιο των αμπέλων ηλικίας άνω των τριάντα ετών ήταν ιδιαίτερα υψηλό στη Βουλγαρία (68,8%), στη Ρουμανία (65,7%) και στην Κύπρο (64,7%). Στην περίπτωση της Ρουμανίας, η διαδικασία αναφύτευσης ήταν πολύ υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ, με το 12,0% των αμπελιών επίσης ηλικίας κάτω των 3 ετών. Αυτό δεν συνέβη στη Βουλγαρία και την Κύπρο, όπου το ποσοστό των αμπελιών ηλικίας κάτω των 3 ετών ήταν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η Γερμανία (7,1%), η Ουγγαρία (6,8%) και η Ιταλία (6,5%) είχαν επίσης σχετικά υψηλά μερίδια αμπέλων ηλικίας κάτω των 3 ετών.
Τα αμπέλια για ποιοτικά κρασιά κυριαρχούν στους αμπελώνες της ΕΕ
Το είδος των σταφυλιών που παράγουν οι αμπελώνες στην ΕΕ ταξινομούνται σε έξι διαφορετικές κατηγορίες. Δύο από τις κατηγορίες που χρησιμοποιούνται στην ταξινόμηση θεωρούνται «οίνος ποιότητας»:
Προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) [5] και Προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη (ΠΓΕ) [6] .
Η συντριπτική πλειονότητα των αμπελιών στην ΕΕ είναι αφιερωμένη στην παραγωγή «ποιοτικών κρασιών». Το 65,3% φυτεύτηκαν για κρασιά της ταξινόμησης ΠΟΠ και ένα επιπλέον 17,1% για κρασιά που υπάγονται στην ταξινόμηση ΠΓΕ το 2020. Μόνο το 13,2% των αμπελώνων της ΕΕ ήταν αφιερωμένο στον επιτραπέζιο οίνο.
Στην Τσεχία, τη Γερμανία, το Λουξεμβούργο, την Αυστρία και τη Σλοβενία όλα τα αμπέλια για την παραγωγή οινοποιήσιμων σταφυλιών προορίζονται αποκλειστικά για την παραγωγή κρασιών ποιότητας. Τα σχετικά μερίδια στην Κροατία, την Ισπανία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία ήταν επίσης πάνω από 90% το 2020 (βλ. Διάγραμμα 7).
Μόνο στη Ρουμανία η πλειονότητα (72,1% το 2020) των αμπελιών ήταν αφιερωμένη στην παραγωγή επιτραπέζιου κρασιού. Τα αμπέλια για επιτραπέζιο κρασί ήταν επίσης σχετικά κοινά στη Βουλγαρία (38,7% όλων των αμπέλων), στην Ιταλία (24,3%) και στην Πορτογαλία (20,1%). Η Ελλάδα ήταν το μόνο κράτος μέλος με αμπέλια αφιερωμένα στην παραγωγή σταφίδας (αποξηραμένα σταφύλια) και αυτά τα αμπέλια αντιπροσώπευαν το 37,4% του συνόλου των αμπελιών της χώρας.
Σχετικά σταθερή αμπελοκαλλιέργεια στην ΕΕ μεταξύ 2015 και 2020, αλλά απότομη μείωση στις αμπελοοινικές εκμεταλλεύσεις
Μεταξύ 2015 και 2020, η έκταση των αμπέλων στην ΕΕ στο σύνολό της παρέμεινε σχετικά σταθερή (-1,1%). Ωστόσο, σημειώθηκε απότομη μείωση κατά 257.000 στον αριθμό των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι περισσότερες από αυτές τις απώλειες εκμεταλλεύσεων προήλθαν από τις πολύ μικρές εκμεταλλεύσεις αμπελώνα. Καταγράφηκαν 226.000 λιγότερες εκμεταλλεύσεις από ό,τι το 2015 στην κατηγορία μεγέθους με λιγότερο από 1 εκτάριο αμπέλων.
Μεταξύ 2015 και 2020, σημειώθηκαν απότομες μειώσεις στον αριθμό των αμπελώνων σε ορισμένα κράτη μέλη, αλλά ιδιαίτερα στην Πορτογαλία (απώλεια 98.000 εκμεταλλεύσεων, αν και αυτό οφείλεται επίσης εν μέρει σε αλλαγή στην πηγή δεδομένων και την κάλυψη), στην Ιταλία (απώλεια 78.000 εκμεταλλεύσεων) και στην Ισπανία (απώλεια 34.000 εκμεταλλεύσεων). Ωστόσο, η αμπελοκαλλιέργεια της ΕΕ παρέμεινε σχετικά σταθερή, με την αύξηση της έκτασης του αμπελώνα στην Ιταλία (αύξηση 38.000 εκταρίων , παρά την απότομη πτώση του αριθμού των αμπελώνων) που εξισορροπεί σε μεγάλο βαθμό τις απώλειες στην Ισπανία (μείωση κατά 30.000 εκτάρια) και στη Γαλλία (μείωση 10.000 εκτάρια). Συνοδευόμενη από την απώλεια αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων στην Πορτογαλία, η αμπελουργική έκταση το 2020 ήταν 25.000 εκτάρια μικρότερη από ό,τι το 2015.
(σ.σ. ΚΕΟΣΟΕ: Η αύξηση των εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα αφορά τις εκμεταλλεύσεις παραγωγής επιτραπέζιων σταφυλιών και όχι τις οινοποιήσιμες ποικιλίες)
Επεξηγήσεις
- https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/plants-and-plant-products/plant-products/wine_en
- Το Βέλγιο, η Δανία, η Εσθονία, η Ιρλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία,η Μάλτα, οι Κάτω Χώρες ,η Πολωνία, η Φινλανδία και η Σουηδία βρίσκονται κάτω από το όριο των 500 εκταρίων αμπελώνων και επομένως δεν περιλαμβάνονται στη συλλογή δεδομένων.
- Το 2010, μετά την τελευταία γεωργική απογραφή, υπήρχαν μόνο 1030 αφιερωμένα σε αμπελουργική έκταση σε έντεκα κράτη μέλη τα οποία βρίσκονται κάτω από το όριο των 500 εκταρίων.
- Στον Κανονισμό(ΕΚ) αριθ. 1337/2011, οι "κυριότερες ποικιλίες" αφορούν μόνο αυτές που έχουν ξεπεράσει τα 500 εκτάρια σε εθνικό επίπεδο.
- Η Προστατευμένη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) δηλώνει την ονομασία ενός προϊόντος που πρέπει να παραχθεί σε καθορισμένη γεωγραφική περιοχή χρησιμοποιώντας αναγνωρισμένη και καταγεγραμμένη τεχνογνωσία. Όλα τα προϊόντα με καθεστώς ΠΟΠ πρέπει να παράγονται αποκλειστικά με σταφύλια της εν λόγω περιοχής.
- Η Προστατευτική Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ) προσδιορίζει ένα προϊόν με ποιότητα, φήμη ή άλλα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που μπορούν να αποδοθούν σε καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Όλα τα προϊόντα με καθεστώς ΠΓΕ πρέπει να παράγονται με τουλάχιστον το 85% των σταφυλιών να προέρχονται από την εν λόγω περιοχή.
Πηγή:ΚΕΟΣΟΕ
