Οι φροντίδες φυτοπροστασίας, προληπτικές και κατασταλτικές, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ρουτίνας των παραγωγών ανεξαρτήτως καλλιέργειας.Ποιες εναλλακτικές όμως έχει ο καλλιεργητής ενάντια σε καταστρεπτικούς ιούς (όπως ο ιός της καστανής ρυτίδωσης της ντομάτας) που δεν επιδέχονται θεραπείας, ή σε παθογόνα με εξαιρετική ικανότητα να αναπτύσσουν ανθεκτικότητα κατά των σκευασμάτων φυτοπροστασίας; Η λύση κρύβεται στο γονιδίωμα των προγόνων των καλλιεργούμενων ειδών και εκμεταλλεύεται από τον άνθρωπο για πολλά χρόνια. Ως αποτέλεσμα, η ανθεκτικότητα που φέρουν οι εμπορικές ποικιλίες που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί κρύβεται σε ένα, ή και περισσότερα, εξειδικευμένα γονίδια που βρίσκονται ή έχουν «περαστεί» σε ένα είδος μέσω συμβατικών τρόπων βελτίωσης, τα γονίδια R (resistance genes). Αυτά τα γονίδια έχουν συνήθως εξαιρετικά εξειδικευμένη δράση κατά συγκεκριμένων παθογόνων (ή και φυλών παθογόνων), προσδίδοντας στο φυτό την ικανότητα να αναγνωρίζει ουσίες αυτού (πρωτεΐνες συνήθως από μύκητες και βακτήρια) και να «σημαίνει συναγερμό» ενεργοποιώντας διεργασίες αυτοάμυνας που οδηγούν στην αποφυγή της μόλυνσης.
Η δημιουργία τέτοιων ποικιλιών μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολη και χρονοβόρα για τους επιστήμονες, οι οποίοι ψάχνουν συνεχώς στη γενετική δεξαμενή κάθε καλλιεργούμενου είδους (πχ τοπικοί ή προγονικοί πληθυσμοί) ώστε να βρουν κάποιο άτομο που παρουσιάζει ανθεκτικότητα ενάντια στο παθογόνο στόχο. Αφού το κατορθώσουν αυτό, οι ερευνητές πρέπει να διασταυρώσουν πολλές φορές το άτομο αυτό με την εμπορική ποικιλία (elite) ώστε στο τέλος να έχουν μια νέα ποικιλία που θα μοιάζει αρκετά με την εμπορική αλλά θα φέρει και το γονίδιο ενδιαφέροντος από τον άγριο συγγενή. Στην πατάτα, λόγω της πολύπλοκης γενετικής φύσης της, η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει ακόμα και 12-15 χρόνια, ενώ στις δενδρώδεις καλλιέργειες η διαδικασία μπορεί να φτάσει και τα 25 χρόνια. Με την διεργασία να είναι αργή και τον αριθμό των γονιδίων ανθεκτικότητας που έχει στην διάθεσή του ο άνθρωπος να είναι πεπερασμένος, νέα σαν και αυτά που έφτασαν από το ολλανδικό πανεπιστήμιο του Wageningen είναι μοναδικής σημασίας. Καταφέρνοντας ένα ισχυρό χτύπημα κατά του μύκητα που προκαλεί τον περονόσπορο στην πατάτα, οι ερευνητές βρήκαν σε έναν αρχαίο πρόγονο του είδους, ένα νέο γονίδιο που προσφέρει ανοσία στα φυτά ενάντια σε όλες τις φυλές του παθογόνου (Phytophthora infestans).
Πρακτικές και καινοτόμες τεχνικές για ισχυρή και μακροχρόνια ανθεκτικότητα
Η χρήση τέτοιων ανθεκτικών ποικιλιών στην γεωργία, παρά του πιθανού αυξημένου κόστους του σπόρου, έχει πολλαπλά οφέλη, με την απόλυτη προστασία (καθόλου συμπτώματα) που προσφέρουν στην καλλιέργεια και την μείωση της χρήσης χημικών φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων, να είναι τα μεγαλύτερα. Παρ’όλα αυτά όπως κάθε δυναμικό σύστημα, έτσι και αυτό κινδυνεύει να καταρριφθεί, με τα παθογόνα να ωθούνται να αναπτύξουν νέους μη ανιχνεύσιμους μηχανισμούς, καθιστώντας τις τόσο πολύτιμες ανθεκτικές ποικιλίες ευπαθείς. Για να μειώσουν αυτόν τον κίνδυνο οι επιστήμονες αυξάνουν τα τείχη προστασίας τους. Περισσότερα γονίδια ανθεκτικότητας εναντίον ενός παθογόνου, μειώνουν την πίεση εξέλιξης αυτού και αυξάνουν την διάρκεια ζωής της ανθεκτικότητας. Αυτή η διαδικασία λέγεται «πυραμίδωση» ή «στοίβαξη» γονιδίων. Φυσικά, η διαδικασία δημιουργίας τέτοιων ποικιλιών είναι ακόμα πιο δύσκολη και οι ερευνητές βρίσκονται σε συνεχή μάχη με τον χρόνο και το παθογόνο.
Στο όριο για έγκριση η cis-γενετική
Η γενετική τροποποίηση (GMO) έχει προκαλέσει σκεπτικισμό και κύμα αντιδράσεων περιορίζοντας, προς το παρόν, την χρήση της έξω από τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πίστη για την ασφάλεια μιας εκ των μεθόδων, αυτή της cis-γενετικής, εκφράζουν σθεναρά ολλανδοί επιστήμονες, έχοντας με το μέρος τους και την νέα αξιολόγηση κινδύνου τη EFSA. Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει την στοχευόμενη μεταφορά γονιδίων μεταξύ ποικιλιών-πληθυσμών που θα μπορούσαν να διασταυρωθούν επιτυχώς και στην φύση, δημιουργεί όμως την καταπληκτική δυνατότητα να «αναβαθμιστούν» σε μηδενικό χρόνο, υπάρχουσες επιτυχημένες ποικιλίες, όπως η Spunta στην πατάτα, με ένα ή και περισσότερα γονίδια ανθεκτικότητας. Εταιρείες και κυβερνήσεις βρίσκονται έτοιμες στην γραμμή εκκίνησης για να αξιοποιήσουν αυτή την τεχνική, την στιγμή που θα λάβει έγκριση στην Ευρώπη.
