Έχοντας ξεπεράσει τα όρια της «μόδας», οι κάθετες φάρμες (vertical farms) φαίνεται πως ήρθαν για να…υψωθούν κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα του κόσμου, με σκοπό να ικανοποιήσουν την επισιτιστική ασφάλεια του εκθετικά αυξανόμενου πληθυσμού και τον νέο «γαστρονομικό πατριωτισμό». Το «πάγωμα» των εμπορικών συναλλαγών και της μεταφοράς των φρέσκων προϊόντων από περιοχή σε περιοχή λόγω πανδημίας, η προσπάθεια μείωσης των εισροών, καθώς και τα όλο πιο συνηθισμένα ακραία καιρικά φαινόμενα, είναι παράγοντες που ενισχύουν την ανάπτυξη του κλάδου. Το μερίδιο αγοράς για τις κάθετες φάρμες ανήλθε το 2020 σε 2,4 δισ. ευρώ, ενώ οι προβλέψεις δείχνουν ότι έως το 2025 θα αγγίξει τα 6 δισ. ευρώ, έχοντας ρυθμό ανάπτυξης (CAGR) από 8,9% έως 20,2%. Έχοντας ως συνώνυμο τον όρο «γεωργία ελεγχόμενου περιβάλλοντος», οι κάθετες φάρμες είναι «ελεύθερες» φυτοπροστατευτικών ουσιών, αξιοποιούν τεχνικές όπως η υδροπονία ή/και η αεροπονία, μειώνοντας κατά 90 - 95% την κατανάλωση νερού, ενώ την ίδια στιγμή τα φυτά μεγαλώνουν στις ιδανικές για το κάθε είδος συνθήκες προσφέροντας μέγιστες αποδόσεις.
Στοιβάζοντας σε κοντέινερ και ορόφους έως και 400 φορές μεγαλύτερη παραγωγή
Από υπερσύγχρονα θερµοκήπια έως κοντέινερ και εγκαταλελειµµένα ορυχεία, οι κάθετες φάρµες µπορούν εύκολα να βρουν πρόσφορο «έδαφος» ανάπτυξης σε κάθε περιβάλλον, µιας που είναι σχεδόν ολοκληρωτικά αποκοµµένες από αυτό, µε τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών. Οι συνήθεις καλλιέργειες των συστηµάτων αυτών ταιριάζουν κυρίως στα φυλλώδη λαχανικά, σε κάποια βότανα και κηπευτικά.
Η ηλιακή ακτινοβολία συµπληρώνεται ή αντικαθίσταται πλήρως από LED φωτισµό, που τοποθετείται σε κάθε ράφι, και µπορεί να εκπέµπει σε διάφορα φάσµατα, ιδανικά για την ανάπτυξη των φυτών. Οικονοµικές αναλύσεις δείχνουν ότι ο κλάδος του φωτισµού σε τέτοιες εγκαταστάσεις είναι ο ταχύτερα αναπτυσσόµενος, πιάνοντας ρυθµούς έως και 25% για την περίοδο 2020-2028.
Πέρα από το φωτισµό, ο καλλιεργητής µπορεί να ελέγξει πλήρως το διοξείδιο του άνθρακα στην ατµόσφαιρα, την υγρασία καθώς και την παροχή των φυτών µε τις κατάλληλες ποσότητες νερού και θρεπτικών. Με το εδαφικό υπόστρωµα να απουσιάζει, τα γυµνόριζα φυτά τροφοδοτούνται µε νερό και θρεπτικά µέσω ενός υδροπονικού ή αεροπονικού συστήµατος. Η «ανωτερότητα» αυτών των συστηµάτων είναι ήδη γνωστή στους παραγωγούς και «κρύβεται» στην εξοικονόµηση χώρου (1/5 συγκριτικά µε την παραδοσιακή καλλιέργεια) και εισροών (µείωση κατανάλωσης νερού από 70-95%), καλύπτοντας µε εξαιρετική ακρίβεια τις ανάγκες των φυτών ανά στάδιο ανάπτυξης, µέσω ενός κλειστού συστήµατος τροφοδοσίας, ενώ οι επεµβάσεις φυτοπροστασίας απουσιάζουν.
Η αποτελεσµατικότητα της καλλιέργειας σε κάθετη φάρµα αντικατοπτρίζεται από την απόδοση, που µπορεί να είναι ακόµα και 400 φορές υψηλότερη από αυτή της συµβατικής καλλιέργειας στο χωράφι, µε µία εγκατάσταση 7 στρµ. να παράγει έως και 1.000 τόνους φρέσκων λαχανικών τον χρόνο.
Κοιτώντας και την άλλη πλευρά του νοµίσµατος αποκαλύπτονται και τα ακανθώδη σηµεία των συστηµάτων αυτών. Με αρχικό κόστος εγκατάστασης για περίπου 3 στρµ. να αγγίζει τα 15 εκατ. ευρώ και το ετήσιο κόστος για φωτισµό-θέρµανση και αερισµό-ψύξη να φτάνει τα 88.300 και 49.000 ευρώ, αντίστοιχα, οι κάθετες φάρµες αποτελούν ένα ακριβό «σπορ». Επιπροσθέτως, η «πράσινη» αυτή λύση δεν είναι ακόµα όσο βιώσιµη όσο φαίνεται, καθώς παράγει 7-20% µεγαλύτερες εκποµπές C02 από µια παραδοσιακή εκµετάλλευση. Την «λυπητερή» θα πληρώσει και ο καταναλωτής, µε τα προϊόντα που καλλιεργούνται σε τέτοια περιβάλλοντα να κοστίζουν έως και 5 φορές περισσότερο.
Τέλος, τα «εξελιγµένα» αυτά συστήµατα απαιτούν ιδιαίτερα εξειδικευµένο και συνεχώς εκπαιδευόµενο προσωπικό. Όσο πιο ελεγχόµενα τα περιβάλλοντα αυτά, τόσο πιο «έξυπνα» και αυτοµατοποιηµένα απαιτείται να είναι, µε τεχνολογίες τεχνητής νοηµοσύνης να γίνονται όλο και συνηθέστερο «αξεσουάρ». Μηχανήµατα αυτόµατων φυτεύσεων, ιµάντες µετακίνησης, αισθητήρες και ροµποτικά χέρια για συγκοµιδή, αποτελούν µερικές από τις νέες τεχνολογίες µε τις οποίες θα πρέπει να εξοικειωθεί ένας επίδοξος καλλιεργητής.
Τον γεωργό του µέλλοντος σκιαγράφησε η Κοµισιόν
Το προφίλ του γεωργού του µέλλοντος που «σκιαγράφησε» σε έκθεσή της η Κοµισιόν, φαίνεται πως ταιριάζει µε αυτό του παραγωγού µιας κάθετης φάρµας. Στην αιχµή των τεχνολογικών εξελίξεων, µε ικανότητες επικοινωνίας ώστε να συγκεντρώνει επιχορηγήσεις, να συνεργάζεται µε τους αγοραστές καθώς και να συνεταιρίζεται µε άλλους παραγωγούς ο γεωργός του µέλλοντος µπορεί και προσαρµόζεται στις νέες απαιτήσεις του χώρου.
Παρ’ όλο που οι κάθετες φάρµες «ανθίζουν» σε πιο προηγµένες οικονοµικά χώρες, ο Έλληνας παραγωγός µπορεί να µπει στο παιχνίδι δυναµικά, αφού πρώτα το µελετήσει και το φέρει στα µέτρα του. Παράδειγµα αποτελούν παραδοσιακοί αγρότες ανά τον κόσµο που αποφάσισαν να εκµεταλλευτούν τις νέες αυτές δυνατότητες εξοικονόµησης χώρου και να µετατρέψουν τις κάθετες φάρµες σε κάθετα σπορεία, εξασφαλίζοντας και βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης για τα φυτάρια.
Σε κάθε περίπτωση ο εκάστοτε παραγωγός ή επιχειρηµατίας θα πρέπει να µελετήσει όλες τις πλευρές µια τέτοιας επένδυσης προτού αρχίσει να στοιβάζει ράφια, καθώς είναι πολλά τα κοµµάτια του «παζλ» που λείπουν ακόµα από αυτή τη σχετικά νέα τεχνική.
Γιγάντιαιες και βιώσιμες οι νές επενδύσεις
■ΕΛΒΕΤΙΑ: Τη μεγαλύτερη κάθετη φάρμα φιλοδοξεί να κατασκευάσει η YASAI σε εγκαταλελειμμένα ορυχεία στα βουνά της Ελβετίας. Μια έκταση 100.000 τ.μ. με τρύπες βάθους 100 μ. θα γεμίσει με κάθετες φάρμες που θα παράγουν ετησίως 3.525 τόνους φρέσκων κηπευτικών και θα δεσμεύουν 614 τόνους CO2.
■ΑΜΠΟΥ ΝΤΑΜΠΙ: Oι υπογραφές μπήκαν και η αμερικανικών συμφερόντων AeroFarms ξεκινάει την κατασκευή της μεγαλύτερης παγκοσμίως κάθετης φάρμας 8.200 τ.μ. στο Αμπού Ντάμπι, για παραγωγή τοπικών καλλιεργειών, με 95% λιγότερο νερό.
■ΣΟΥΗΔΙΑ: Παρ’ ότι κατασκευάζεται, η κάθετη φάρμα των 40 εκατ. δολαρίων και ύψους 186 μ. στο Linköping της Σουηδίας έχει ήδη βραβευτεί. Με16 ορόφους μπορεί να «ταΐσει» 5.000 ανθρώπους.
■ΔΑΝΙΑ: Σε λειτουργία μπήκε πριν από μερικούς μήνες στα περίχωρα της πρωτεύουσας της Δανίας η μεγαλύτερη, μέχρι στιγμής κάθετη φάρμα της Ευρώπης, έκτασης 7.000 τ.μ.. Τα φυτά που θα δίνουν ετήσια απόδοση 1.000 τόνων θα μεγαλώνουν σε υδροπονικά συστήματα 14 ορόφων, ενώ η καινοτομία είναι πως η ενέργεια παράγεται εξ ολοκλήρου από τον άνεμο καθιστώντας την ανθρακικά ουδέτερη.
Με πλάνο βιωσιμότητας η κάθετη φάρμα του Μιλάνο
Της Σοφίας Σπύρου
Σε µικρή απόσταση από την πόλη του Μιλάνου στην τοποθεσία Cavenago βρίσκεται η κάθετη φάρµα µε τις µεγαλύτερες κτιριακές εγκαταστάσεις στην Ιταλία. Με συνολική επιφάνεια 9 στρέµµατα η φάρµα, που αναµένεται να ξεκινήσει παραγωγή στα τέλη της άνοιξης, φιλοδοξεί να αποδείξει ότι µε τη βοήθεια υπερσύγχρονων τεχνολογιών η παραγωγικότητα σε συνθήκες κάθετης κλειστής καλλιέργειας µπορεί να ξεπεράσει αυτή στον αγρό.
Επιφάνεια 1.300 τ.µ. ανά όροφο
Σε έξι επίπεδα χώρου επιφάνειας 1.300 τ.µ. ανά όροφο η εταιρεία Planet Farms έχει σχεδιάσει σύστηµα απόλυτα ελεγχόµενων συνθηκών που προσοµοιάζουν τις φυσικές συνθήκες σε φως, υγρασία, θερµοκρασία.
Σε υπόστρωµα τύρφης
Τα φυτά που περιλαµβάνουν αρωµατικά, δενδρύλλια και κηπευτικά-σαλάτες µεγαλώνουν σε ένα υπόστρωµα τύρφης εµπλουτισµένου µε ανόργανα άλατα. Επειδή µεγαλώνουν σε περιβάλλον απόλυτα αποµονωµένο από τις εξωτερικές συνθήκες δεν έχουν ανάγκη φυτοπροστασίας ενώ δεν φύονται ούτε ζιζάνια. Οι ανάγκες για ηλιακό φως καλύπτονται µε τον φωτισµό από λάµπες LED που αναπαράγουν το κατάλληλο φάσµα της ηλιακής ακτινοβολίας που χρειάζονται τα φυτά για να φωτοσυνθέσουν και να αναπτυχθούν ενώ εξοικονοµούν ενέργεια. Η κάθετη φάρµα θα λειτουργεί παράλληλα και ως φυτώριο για την παραγωγή δενδρυλλίων τα οποία ύστερα θα διατίθενται στην αγορά για καλλιέργεια στον αγρό.
Πολλές ειδικότητες
Στην κάθετη φάρµα ο αγρότης πλέον θα είναι µόνο ένας από τους ειδικούς που θα παρέχουν καλλιεργητικές φροντίδες. Έτσι στις νέες ειδικότητες που θα χρειαστεί να συνεργαστούν στην παραγωγή συγκαταλέγονται µηχανικοί, διατροφολόγοι, βιοχηµικοί και φυσικοί επιστήµονες.
Περί βιωσιµότητας
της επένδυσης
Μπορεί όµως µια κάθετη φάρµα που προϋποθέτει τεράστιες επενδύσεις να είναι βιώσιµη οικονοµικά; Η εταιρεία Planet Farms υποστηρίζει ότι το εγχείρηµα µπορεί να στεφθεί µε επιτυχία. Ο λόγος είναι η τεράστια αποδοτικότητα που αναµένεται σύµφωνα µε τους επιχειρηµατίες πίσω από το φιλόδοξο έργο. Επιπλέον λόγω των θερµοκηπιακών συνθηκών η φάρµα θα µπορεί να διοχετεύει τα προϊόντα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στην αγορά σε τιµές που θα είναι ανταγωνιστικές ώστε να εξασφαλίζει σταθερές οικονοµικές αποδόσεις.
