Με θερμοκρασίες που αγγίξαν ακόμα και τους 40οC για πολλές ώρες ακόμα και ημέρες στην Κρήτη και ξεπεράσαν τους 30 οC σε όλη την Ελλάδα, τα ανθισμένα ελαιόδεντρα βρίσκονται σε κίνδυνο καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες είναι ικανές να μειώσουν δραματικά την γονιμοποίηση των ανθέων και κατ’ επέκταση την καρπόδεση και συνολική απόδοση των δέντρων. Για να επιτευχθεί μια πλούσια καρπόδεση, θα πρέπει να έχει προηγηθεί επιτυχημένη επικονίαση και γονιμοποίηση των ανοικτών λουλουδιών.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Δενδροκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Σταύρο Βέμμο, ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη γονιμοποίηση είναι το διάστημα που ονομάζεται αποτελεσματική περίοδος επικονίασης (ΑΠΕ), δηλαδή το χρονικό διάστημα που η επικονίαση μπορεί να οδηγήσει σε επιτυχή γονιμοποίηση/καρπόδεση. Το διάστημα αυτό είναι ίσον με τη διάρκεια ζωής του ωαρίου μείον το χρόνο που χρειάζεται να βλαστήσει η γύρη και να συναντήσει το ωάριο για τη γονιμοποίηση. Η ΑΠΕ έχει βρεθεί ότι διαφέρει σημαντικά από ποικιλία σε ποικιλία και διαρκεί περίπου 4-8 ημέρες. Θερμοκρασίες υψηλότερες από 30-32 οC μπορούν να ζημιώσουν σημαντικά την καρπόδεση καθώς μπορούν να προκαλέσουν αυστοστηρότητα, καθυστέρηση ανάπτυξης του γυρεοσωλήνα και μείωση της ζωτικότητας της γύρης. Πειραματικά δεδομένα έχουν δείξει ότι υπάρχει διακύμανση της ανοχής σε τέτοιες υψηλές θερμοκρασίες μεταξύ των διαφόρων ποικιλιών ελιάς, με τις ποικιλίες Μαστοειδής και Καλαμών να είναι ικανές να διατηρήσουν την ζωτικότητα της γύρης τους ακόμα και στους 30οC, ενώ ακολουθούν η Κορωνέικη και Αμυγδαλολιά με μέτρια ανθεκτικότητα. Θερμοκρασίες όμως που φτάνουν τους 40οC αποδείχθηκαν καταστρεπτικές για όλες τις ποικιλίες.
Ως αποτέλεσμα, οι παραγωγοί των περιοχών όπου οι θερμοκρασίες ξεπεράσαν το φράγμα των 30οC για μεγάλα χρονικά διαστήματα, και η καλλιεργούμενη ποικιλία δεν ανήκει στις ανθεκτικές που προαναφέρθηκαν (ή ακόμα και να ανήκει), συνιστάται να αφιερώσουν επιπλέον φροντίδα στα δέντρα τους, με χρήση βιοδιεγερτών, εφαρμογή άρδευση και διαφυλλικών ψεκασμών με βόριο και ψευδάργυρο ώστε να μειώσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις δυσμενείς επιπτώσεις του «καύσωνα» και να ενισχύσουν την καρπόδεση.
Σημαντικές για την ανθοφορία και οι χειμερινές θερμοκρασίες
Για την εκτίμηση της τελικής απόδοσης πρέπει να ληφθούν υπόψιν και οι θερμοκρασίες που σημειώθηκαν κατά την διάρκεια του χειμώνα καθώς επηρεάζουν σημαντικά των αριθμό και ζωτικότητα των ανθοφόρων οφθαλμών στην ελιά.
Για μια επιτυχημένη και πλούσια ανθοφορία, τα δέντρα απαιτούν την ικανοποίηση ενός ελάχιστού αριθμού ωρών (1.700-1.900 ώρες που ισούνται με περίπου 10 εβδομάδες) όπου επικρατούν θερμοκρασίες χαμηλότερες των 12 βαθμών, ώστε να διαφοροποιηθούν οι οφθαλμοί.
Για να έχει μια καλύτερη εικόνα ο παραγωγός για το μέγεθος της επικείμενης ανθοφορίας, συστήνεται να πραγματοποιείται καταγραφή των ημερών όπου η θερμοκρασία ξεπερνά τους 16οC, αφού αυτές οι θερμοκρασίες ακυρώνουν έναν αντίστοιχο αριθμό ψυχρών ωρών που έχουν επικρατήσει, ενώ συμπλήρωση 15-20 ημερών με θερμοκρασίες ανώτερες των 20οC είναι ικανές να απειλήσουν την έξοδο των οφθαλμών από το λήθαργο και να μειώσουν έως και 100% την ανθοφορία σε ορισμένες ποικιλίες. Η απαίτηση για επικράτηση ορισμένων ελάχιστων ωρών και θερμοκρασιών εξαρτάται από την εκάστοτε ποικιλία, με την Κορωνέικη και τη Μεγαρίτικη να ανέχονται ως ανώτατο όριο τους 16 οC, τη Χονδρολιά Χαλκιδικής και Αμφίσσης να χρειάζονται θερμοκρασίες χαμηλότερες των 12οC, ενώ η ποικιλία Κολοβή Λέσβου να μην παρουσιάζει καμία εξάρτηση της ανθοφορίας της από τις επικρατούσες θερμοκρασίες περιβάλλοντος.
Επιπροσθέτως, θετική συσχέτιση έχει βρεθεί μεταξύ των ωρών ψύχους, του αριθμού των παραγόμενων γυρεοκκόκων από τα άνθη και το μέγεθος της καρποφορίας. Τέλος, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά έναν βαθμό αντικατοπτρίζονται και στην πρωίμηση της ανθοφορίας ακόμα και κατά 10-15 ημέρες με το φαινόμενο να είναι εντονότερο στις νότιες περιοχές της χώρας.
Ημέρα πλήρους ανθοφορίας (Η.Π.Α)
Σημείο αναφοράς για την εξέλιξη των επόμενων αναπτυξιακών σταδίων και μέσο για τον προσδιορισμό της κατάλληλης ημερομηνίας συλλογής των καρπών αποτελεί η ημέρα της πλήρους ανθοφορίας (όταν το 75-80% των οφθαλμών στη βόρεια πλευρά ενός δέντρου-ελαιώνα έχει ανοίξει). Η ημερομηνία αυτή έχει πρακτική σημασία για τον παραγωγό που μπορεί να αυξήσει την ακρίβεια των δεδομένων του συνδυάζοντας καταγραφές πολλαπλών χρόνων. Χρησιμοποιώντας τις Η.Π.Α ως αφετηρία είναι δυνατή η παρακολούθηση της εξέλιξης διαφόρων χαρακτηριστικών του καρπού, όπως το χρώμα, η ελαιοπεριεκτικότητα, η συγκέντρωση φαινολών και η πτώση. Παράλληλα, η Η.Π.Α εξαρτάται από τη θέση του ελαιώνα (γεωγραφικό πλάτος, υψόμετρο). Έτσι όταν οι ελαιώνες στα πεδινά της Κρήτης (γεωγραφικό πλάτος=35,3ο) φτάσουν σε αυτό το στάδιο, οι παραγωγοί στα πεδινά της Λάρισας (γεωγραφικό πλάτος=39,5ο) θα αναμένουν τη δική του αντίστοιχη Η.Π.Α 40 περίπου ημέρες αργότερα.
