Η ανακοίνωση ανταποκρίνεται στην πρώτη ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικών κινδύνων ( EUCRA), μια επιστημονική έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. Από κοινού, αποτελούν έκκληση για ανάληψη δράσης για όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, καθώς και για τον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών. Καθορίζουν σαφώς τον τρόπο με τον οποίο όλοι οι σημαντικοί τομείς και τομείς πολιτικής εκτίθενται σε κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα, πόσο σοβαροί και επείγοντες είναι οι κίνδυνοι και πόσο σημαντικό είναι να υπάρχει σαφήνεια σχετικά με το ποιος έχει την ευθύνη για την αντιμετώπιση των κινδύνων.
Το 2023 ήταν το θερμότερο έτος που είχε καταγραφεί. Σύμφωνα με την έκθεση του Φεβρουαρίου της υπηρεσίας Copernicus για την κλιματική αλλαγή, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία κατά τους προηγούμενους 12 μήνες υπερέβη το όριο των 1.5 βαθμών που ορίζεται στη συμφωνία του Παρισιού. Δεδομένου ότι η ΕΕ αναλαμβάνει ολοκληρωμένη δράση για τη μείωση των εκπομπών της και τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, πρέπει επίσης να αναλάβουμε δράση για την προσαρμογή στις ήδη αναπόφευκτες αλλαγές και για την προστασία των ανθρώπων και της ευημερίας. Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, το 77 % των Ευρωπαίων θεωρούν την κλιματική αλλαγή πολύ σοβαρό πρόβλημα, ενώ περισσότεροι από ένας στους τρεις Ευρωπαίους (37 %) αισθάνονται ήδη προσωπικά εκτεθειμένοι σε κλιματικούς κινδύνους.
Η ανακοίνωση δείχνει τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ μπορεί να υπερβεί αποτελεσματικά τους κινδύνους και να οικοδομήσει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή. Η Επιτροπή προτείνει μια σειρά δράσεων και θα συνεργαστεί με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη μέλη, τις περιφερειακές και τοπικές αρχές, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις για να δώσει συνέχεια στις προτάσεις αυτές.
Εφοδιασμός της ευρωπαϊκής κοινωνίας για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή
Η ανακοίνωση της Επιτροπής υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο η δράση για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή είναι απαραίτητη για τη διατήρηση των κοινωνικών λειτουργιών και την προστασία των ανθρώπων, της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και της υγείας των οικονομιών και των επιχειρήσεων της ΕΕ. Είναι επίσης επιτακτική ανάγκη για μια ισότιμη και δίκαιη μετάβαση. Οι αρχικές επενδύσεις για τη μείωση της ευπάθειάς μας στον κλιματικό κίνδυνο θα έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος από τα σημαντικά ποσά που απαιτούνται για την ανάκαμψη από τις κλιματικές επιπτώσεις, όπως η ξηρασία, οι πλημμύρες, οι δασικές πυρκαγιές, οι ασθένειες, οι αστοχίες καλλιεργειών ή τα κύματα καύσωνα. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, οι ζημίες αυτές θα μπορούσαν διαφορετικά να μειώσουν το ΑΕΠ της ΕΕ κατά περίπου 7 % έως το τέλος του αιώνα. Οι επενδύσεις σε ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή κτίρια, σε δίκτυα μεταφορών και ενέργειας θα μπορούσαν επίσης να δημιουργήσουν σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες και να ωφελήσουν ευρύτερα την ευρωπαϊκή οικονομία, δημιουργώντας θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης και οικονομικά προσιτή καθαρή ενέργεια.
Για να βοηθήσει την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να διαχειριστούν τους κλιματικούς κινδύνους, η ανακοίνωση προσδιορίζει τέσσερις βασικές κατηγορίες δράσεων:
- Καλύτερη διακυβέρνηση: Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι οι κίνδυνοι και οι ευθύνες γίνονται καλύτερα κατανοητοί, με βάση τα βέλτιστα αποδεικτικά στοιχεία και τον διάλογο. Ο προσδιορισμός των «ιδιοκτητών κινδύνων» αποτελεί κρίσιμο πρώτο βήμα. Η Επιτροπή ζητεί στενότερη συνεργασία για την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή μεταξύ του εθνικού, του περιφερειακού και του τοπικού επιπέδου, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι γνώσεις και οι πόροι διατίθενται εκεί όπου είναι πιο αποτελεσματικοί. Η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο σε όλες τις τομεακές πολιτικές, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις στον σχεδιασμό και την εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο. Στην ανακοίνωση επισημαίνεται ότι τα κράτη μέλη έχουν κάνει τα πρώτα βήματα για να συμπεριλάβουν την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή στα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ).
- Καλύτερα εργαλεία για την ενδυνάμωση των ιδιοκτητών κινδύνων: Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές πρέπει να κατανοήσουν καλύτερα τις διασυνδέσεις μεταξύ των κλιματικών κινδύνων, των επενδύσεων και των μακροπρόθεσμων στρατηγικών χρηματοδότησης. Αυτό μπορεί να δώσει τα σωστά μηνύματα της αγοράς για να συμβάλει στη γεφύρωση των υφιστάμενων κενών όσον αφορά την ανθεκτικότητα και την προστασία. Η Επιτροπή θα βελτιώσει τα υφιστάμενα εργαλεία για να βοηθήσει τις περιφερειακές και τοπικές αρχές να προετοιμαστούν καλύτερα μέσω αξιόπιστων και αξιόπιστων δεδομένων. Η Επιτροπή και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) θα παρέχουν πρόσβαση σε βασικά αναλυτικά και τοπικά δεδομένα, προϊόντα, εφαρμογές, δείκτες και υπηρεσίες. Για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, το 2025 η δορυφορική υπηρεσία προειδοποίησης έκτακτης ανάγκης (EWSS) του Galileo θα είναι διαθέσιμη για την κοινοποίηση πληροφοριών συναγερμού σε άτομα, επιχειρήσεις και δημόσιες αρχές, ακόμη και όταν τα συστήματα επίγειας προειδοποίησης έχουν μειωθεί. Τα σημαντικά κενά δεδομένων θα μειωθούν χάρη στον προτεινόμενο νόμο για την παρακολούθηση των δασών και στον νόμο για την παρακολούθηση του εδάφους, οι οποίοι θα βελτιώσουν τα εργαλεία έγκαιρης προειδοποίησης για δασικές πυρκαγιές και άλλες καταστροφές και θα συμβάλουν σε ακριβέστερες εκτιμήσεις κινδύνου. Γενικότερα, η Επιτροπή θα προωθήσει τη χρήση των διαθέσιμων συστημάτων παρακολούθησης, πρόβλεψης και προειδοποίησης.
- Aξιοποίηση των διαρθρωτικών πολιτικών: οι διαρθρωτικές πολιτικές στα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων. Τρεις τομείς διαρθρωτικής πολιτικής έχουν ιδιαίτερη υπόσχεση για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων σε όλους τους τομείς: βελτίωση του χωροταξικού σχεδιασμού στα κράτη μέλη· ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στον σχεδιασμό και τη συντήρηση υποδομών ζωτικής σημασίας · σύνδεση των μηχανισμών αλληλεγγύης σε επίπεδο ΕΕ, όπως ο ΜΠΠΕ, το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ και οι διαρθρωτικές επενδύσεις της πολιτικής συνοχής, με επαρκή εθνικά μέτρα ανθεκτικότητας. Τα συστήματα και τα μέσα πολιτικής προστασίας πρέπει να είναι ανθεκτικά στο μέλλον, μέσω επενδύσεων στη διαχείριση του κινδύνου καταστροφών από την ΕΕ και τα κράτη μέλη, τις ικανότητες αντιμετώπισης και την εμπειρογνωμοσύνη που μπορούν να αναπτυχθούν γρήγορα σε διασυνοριακό επίπεδο. Αυτό θα πρέπει να ενσωματώνει πλήρως τους κλιματικούς κινδύνους στις διαδικασίες διαχείρισης του κινδύνου καταστροφών.
- Κατάλληλες προϋποθέσεις για τη χρηματοδότηση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή: Η κινητοποίηση επαρκούς χρηματοδότησης για την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή, τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα, θα είναι ζωτικής σημασίας. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να στηρίξει τα κράτη μέλη ώστε να βελτιώσουν και να ενσωματώσουν την κατάρτιση του προϋπολογισμού για τους κλιματικούς κινδύνους στις εθνικές δημοσιονομικές διαδικασίες. Για να διασφαλιστεί ότι οι δαπάνες της ΕΕ είναι ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή, η Επιτροπή θα ενσωματώσει ζητήματα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην υλοποίηση των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων της ΕΕ στο πλαίσιο της αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης». Η Επιτροπή θα συγκαλέσει προσωρινή ομάδα προβληματισμού για την κινητοποίηση χρηματοδότησης της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή. Η ομάδα προβληματισμού θα φέρει σε επαφή βασικούς βιομηχανικούς παράγοντες και εκπροσώπους δημόσιων και ιδιωτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για να εξετάσουν τρόπους διευκόλυνσης της χρηματοδότησης της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να λαμβάνουν υπόψη τους κλιματικούς κινδύνους κατά τη συμπερίληψη κριτηρίων περιβαλλοντικής βιωσιμότητας σε διαγωνισμούς ανταγωνιστικών δημόσιων συμβάσεων, για παράδειγμα μέσω της πράξης για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών.
Από τομεακή άποψη, η Επιτροπή υποβάλλει συγκεκριμένες προτάσεις για δράση σε έξι κύριες ομάδες επιπτώσεων: φυσικά οικοσυστήματα, νερό, υγεία, τρόφιμα, υποδομές και δομημένο περιβάλλον και οικονομία. Η εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας της ΕΕ αποτελεί σημαντικό πρόδρομο για την επιτυχή διαχείριση των κινδύνων σε πολλούς από αυτούς τους τομείς, και στην ανακοίνωση περιγράφονται βασικά μέτρα.
Ενώ η ανακοίνωση επικεντρώνεται στη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ΕΕ δραστηριοποιείται επίσης σε διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπιση των κλιματικών κινδύνων και μεγάλο μέρος της διεθνούς μας χρηματοδότησης για το κλίμα διατίθεται σε μέτρα προσαρμογής. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να ανταλλάσσει εμπειρίες, γνώσεις και εργαλεία για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων διεθνώς και να συμπεριλαμβάνει τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων σε διμερείς και πολυμερείς συζητήσεις.
Ιστορικό
Μια ιστορικά υψηλή επιτάχυνση της κλιματικής διαταραχής το 2023, η υπερθέρμανση του πλανήτη έφτασε τους 1,48 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, ενώ οι θερμοκρασίες των ωκεανών και οι απώλειες πάγων στον ανταρκτικό ωκεανό διακόπηκαν σε μεγάλο βαθμό. Η θερμοκρασία του επιφανειακού αέρα έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο στην Ευρώπη, με τον τελευταίο πενταετή μέσο όρο να είναι 2,2 °C πάνω από την προβιομηχανική εποχή. Η αύξηση της θερμοκρασίας της Ευρώπης είναι διπλάσια σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο.
Για να αποφευχθούν τα χειρότερα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και να προστατευθούν οι ζωές, η υγεία, η οικονομία και τα οικοσυστήματα, οι εκπομπές πρέπει να μειωθούν. Ενώ η ΕΕ λαμβάνει μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, οι κλιματικές επιπτώσεις βρίσκονται ήδη σε εμάς και οι κίνδυνοι θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται, γεγονός που σημαίνει ότι τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή είναι επίσης απαραίτητα.
Η ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικών κινδύνων προσδιορίζει 36 μείζονες κλιματικούς κινδύνους για την Ευρώπη σε πέντε ευρείες ομάδες: οικοσυστήματα, τρόφιμα, υγεία, υποδομές και οικονομία. Περισσότεροι από τους μισούς κινδύνους που εντοπίστηκαν απαιτούν περισσότερη δράση τώρα και οκτώ εξ αυτών είναι ιδιαίτερα επείγοντες, κυρίως για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων, την προστασία των ανθρώπων από τη θερμότητα, την προστασία των ανθρώπων και των υποδομών από πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές.
Μετά την έγκριση της πρώτης στρατηγικής προσαρμογής της ΕΕ το 2013 και την επικαιροποιημένη στρατηγική προσαρμογής που εγκρίθηκε τον Φεβρουάριο του 2021 στο πλαίσιο της Επιτροπής φον ντερ Λάιεν, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά την κατανόηση των κλιματικών κινδύνων που αντιμετωπίζουν και την προετοιμασία τους. Οι εθνικές εκτιμήσεις κλιματικών κινδύνων χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για την τεκμηρίωση της ανάπτυξης της πολιτικής προσαρμογής. Ωστόσο, η ετοιμότητα της κοινωνίας εξακολουθεί να είναι χαμηλή λόγω της καθυστέρησης μεταξύ της ανάπτυξης και της εφαρμογής πολιτικών και της ταχείας αύξησης των επιπέδων κινδύνου.
