Η φυτοϋγειονομική κατάσταση αποτελεί κρίσιμο ζήτημα, καθώς η πίεση από ζιζάνια, παράσιτα και ασθένειες αυξάνεται συνεχώς. Ασθένειες όπως η κερκόσπορα και το ωίδιο έχουν πλήξει σοβαρά περιοχές με έντονες βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα εξαιρετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και ιστορικά χαμηλές αποδόσεις σε πολλές χώρες. Η αυξανόμενη μεταβλητότητα στην ποιότητα των τεύτλων και στις αποδόσεις της ζάχαρης αποτελεί ανησυχητική τάση σε ολόκληρη την ΕΕ.
Από το 2018, οι ευρωπαίοι καλλιεργητές έχουν χάσει περισσότερες από 30 δραστικές ουσίες προστασίας των ζαχαρότευτλων τους, χωρίς να έχουν βρεθεί αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις παρά τις προσπάθειες έρευνας και ανάπτυξης. Οι πρώτες δοκιμές νέων εργαλείων και συνδυαστικών στρατηγικών δεν απέφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Εν τω μεταξύ, μέχρι το 2027 αναμένεται να τεθεί σε αμφισβήτηση η ανανέωση περισσότερων από 40 δραστικών ουσιών, με τουλάχιστον 13 να μην ανανεώνονται. Αυτό σημαίνει ότι οι καλλιεργητές ενδέχεται να έχουν στη διάθεσή τους ελάχιστα ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα και μυκητοκτόνα.
Η αναστροφή της πτωτικής πορείας στην παραγωγικότητα, όπως και σε άλλους γεωργικούς τομείς, απαιτεί ουσιαστική οικονομική στήριξη για έρευνα και ανάπτυξη, καθώς και την εισαγωγή νέων αποτελεσματικών εργαλείων, όπως οι Νέες Τεχνικές Αναπαραγωγής (NBT), που παραμένουν ανεφάρμοστες στην ΕΕ.
Οι περιορισμοί χωρίς εναλλακτικές λύσεις δεν είναι αποδεκτοί. Η μείωση της παραγωγικότητας και της ποιότητας, σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους εισροών, οδηγεί σε χαμηλότερα εισοδήματα για τους παραγωγούς και σε μειωμένη κερδοφορία για τους μεταποιητές τεύτλων. Οι ιστορικά υψηλές τιμές στην ευρωπαϊκή αγορά το 2023 απέκρυψαν προσωρινά το πρόβλημα, αλλά δεν βελτίωσαν το κλίμα μεταξύ των καλλιεργητών. Οι τιμές πέφτουν ξανά, το κόστος παραγωγής παραμένει υψηλό, ενώ οι ανακοινώσεις εταιρειών ζάχαρης για μείωση των εκτάσεων το 2025 επιδεινώνουν τις προσδοκίες.
Ο κίνδυνος νέας κρίσης στην αγορά, ανάλογης με εκείνη της περιόδου 2017–2020, όταν τόσο οι παραγωγοί όσο και οι μεταποιητές υπέστησαν ζημιές, είναι υπαρκτός. Η προηγούμενη κρίση ανέδειξε την ανάγκη για ισχυρά δίκτυα ασφαλείας και αποτελεσματικά εργαλεία διαχείρισης κινδύνων. Αυτά τα κενά πρέπει να καλυφθούν με την αναθεώρηση του κανονισμού της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς (ΚΟΑ), εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα του τομέα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δείχνει να παραβλέπει τη συνεχώς μειούμενη παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα του τομέα μας. Από το 2018, η ετήσια αύξηση 1,5% στην απόδοση ζάχαρης ανά εκτάριο, που είχε επιτευχθεί κατά τις προηγούμενες δύο δεκαετίες, έχει σταματήσει. Υπό αυτές τις συνθήκες, το συνεχές άνοιγμα της αγοράς της ΕΕ στις εισαγωγές δεν είναι πλέον βιώσιμο.
Μετά την απώλεια σημαντικής πρόσβασης στην αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου, οι παραχωρήσεις προς τρίτες χώρες συνεχώς αυξάνονται, παρά τη στασιμότητα της κατανάλωσης ζάχαρης στην ΕΕ. Παρ’ όλα αυτά, η Επιτροπή εξακολουθεί να θεωρεί ότι ο τομέας μπορεί να απορροφήσει απεριόριστες ποσότητες ζάχαρης από τρίτες χώρες, χωρίς επιπτώσεις! Από το 2001, έχουν παραχωρηθεί αδασμολόγητες και άνευ ποσοστώσεων εισαγωγές ζάχαρης σε χώρες ΑΚΕ/ΛΑΧ, ενώ σε κάθε νέα εμπορική συμφωνία (ΣΕΣ) περιλαμβάνονται πρόσθετες ποσοστώσεις (TRQs), χωρίς καμία ουσιαστική δέσμευση για τη βιωσιμότητα από τους εμπορικούς εταίρους.
«Αυτή η πολιτική είναι απερίσκεπτη και αποτελεί προσβολή για τους καλλιεργητές της ΕΕ. Ο τομέας χρειάζεται την άμεση υιοθέτηση κατοπτρικών ρητρών στις εμπορικές συμφωνίες, ώστε να διασφαλιστεί ισότιμος ανταγωνισμός. Υπό αυτό το πρίσμα, η συμφωνία Mercosur είναι εντελώς απαράδεκτη», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο κείμενο.
Η προσθήκη των εξαιρετικών μέτρων αυτόνομης εμπορικής πολιτικής (ATM) για την Ουκρανία έχει επιδεινώσει περαιτέρω την κατάσταση της αγοράς. Για την περίοδο 2024/25, οι εισαγωγές ζάχαρης από την Ουκρανία αυξήθηκαν 25 φορές σε σχέση με την αρχική ποσοστωση TRQ—μεγάλο μέρος αυτών ήταν μη καταγεγραμμένο ή ανεπίσημο—πλημμυρίζοντας την αγορά της ΕΕ και προκαλώντας σοβαρές αναταραχές, κυρίως στις γειτονικές χώρες. Παρά το γεγονός ότι η ρήτρα ασφαλείας στον κανονισμό ATM βοήθησε να αποφευχθεί η καταστροφή, δεν κατάφερε να αποτρέψει σημαντικές επιπτώσεις στις τιμές, αναγκάζοντας τους Ευρωπαίους παραγωγούς τεύτλων να μειώσουν την έκταση καλλιέργειας για το επόμενο έτος. Αυτό πρέπει να σταματήσει· οι Ευρωπαίοι καλλιεργητές τεύτλων δεν μπορούν να αντέξουν το κόστος αυτού του πολέμου. Οι θεσμοί της ΕΕ πρέπει να αναθεωρήσουν την συμφωνία ΕΕ-Ουκρανία με προσοχή. Οι δομικές διαφορές μεταξύ των οικογενειακών αγροκτημάτων της ΕΕ και των αγροτικών συγκροτημάτων της Ουκρανίας, σε συνδυασμό με τις ανισότητες στα πρότυπα παραγωγής, δημιουργούν ένα άνισο πεδίο ανταγωνισμού. Είναι απαραίτητο να ακολουθηθεί μια πολύ προσεκτική προσέγγιση, διατηρώντας την τρέχουσα ποσοστώση ζάχαρης στην συμφωνία ΕΕ-Ουκρανία για να αποφευχθεί η περαιτέρω επιβάρυνση των Ευρωπαίων καλλιεργητών τεύτλων πριν την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ.
Είναι επομένως σαφές ότι οι πρόσφατες αποφάσεις της ΕΕ έχουν αποδυναμώσει την ανταγωνιστικότητα και τη βιωσιμότητα του τομέα ζάχαρης στην ΕΕ. Από το 2017, 15 εργοστάσια ζάχαρης έχουν κλείσει και περίπου 27.000 καλλιεργητές στην ΕΕ έχουν σταματήσει την καλλιέργεια ζαχαρότευτλων. Από τη μεταρρύθμιση του 2006, τα στοιχεία είναι ακόμη πιο ανησυχητικά: 104 εργοστάσια έκλεισαν και 200.000 καλλιεργητές εγκατέλειψαν τον κλάδο. Χωρίς αλλαγή στην πολιτική της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των κατευθύνσεων που θα αποτυπωθούν στο επόμενο Όραμα για τη Γεωργία στην ΕΕ, αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί. «Τα μηνύματα μας πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, αλλιώς οι συνέπειες για τον τομέα ζάχαρης στην ΕΕ θα είναι καταστροφικές» αναφέρουν χαρακτηριστικά στο σχετικό κείμενο γνώμης οι Copa-Cogeca.
