Τα οικολογικά συστήματα εντάχθηκαν στην ΚΑΠ για να ενθαρρύνουν τους αγρότες να υιοθετήσουν πιο βιώσιμες πρακτικές που ωφελούν το περιβάλλον, όπως η βελτίωση της βιοποικιλότητας και η υγεία του εδάφους. Μάλιστα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 70% της γεωργικής γης της ΕΕ καλύπτεται πλέον από οικολογικά συστήματα. Ωστόσο, αυτή η ανάλυση σε 12 χώρες της ΕΕ, δείχνει ότι, αντί να δίνουν προτεραιότητα σε μέτρα για την απόδοση για το περιβάλλον, πολλά κράτη μέλη επιλέγουν τις πιο εύκολες επιλογές – πρακτικές που απαιτούν ελάχιστες αλλαγές στην πράξη, αλλά τους επιτρέπουν να σημειώσουν το πλαίσιο βιωσιμότητας. Εν τω μεταξύ, τα οικολογικά συστήματα που θα μπορούσαν να κάνουν πραγματική διαφορά είναι συχνά υποχρηματοδοτούμενα ή μη ελκυστικά για τους αγρότες.
Η έκθεση εξετάζει επίσης τις απλουστεύσεις της ΚΑΠ του 2024, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν βιαστικά ως απάντηση στις διαμαρτυρίες των αγροτών και περιέπλεξαν περαιτέρω την εφαρμογή των οικολογικών συστημάτων και υπονόμευσαν τις δυνατότητές τους.
Ξεφυλλίστε σε υψηλή ανάλυση το τεύχος 1003 της Agrenda
Σύμφωνα με βασικά ευρήματα της έκθεσης προκύπτει ότι:
- Κατά μέσο όρο, τα οικολογικά συστήματα πέτυχαν τους προγραμματισμένους στόχους της περιοχής τους, αλλά η απορρόφηση από τους γεωργούς διέφερε σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και των μέτρων. Υπήρξε μεγάλη υιοθέτηση οικολογικών συστημάτων με περιορισμένη προστιθέμενη αξία, όπως τα συστήματα διαχείρισης θρεπτικών ουσιών, σε αντίθεση με την ανεπαρκή υιοθέτηση μέτρων που επικεντρώνονται στη βιοποικιλότητα σε πολλές χώρες.
- Οι διοικητικές προκλήσεις, η ανεπαρκής προώθηση και τα μη ελκυστικά ποσοστά πληρωμών περιόρισαν τη συμμετοχή των γεωργών σε προγράμματα στοχευμένα στη βιοποικιλότητα. Οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις αντιμετώπισαν υψηλότερες σχετικές διοικητικές προκλήσεις, μειώνοντας τα ποσοστά συμμετοχής τους.
- Σχεδιαστικά ελαττώματα σε ορισμένα συστήματα παρείχαν κίνητρα σε πρακτικές status quo με περιορισμένο περιβαλλοντικό όφελος. Καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως οι λωρίδες προστασίας της Σλοβακίας που εισήχθησαν ως μέρος του οικολογικού συστήματος για ολόκληρη τη φάρμα και οι πρωτοβουλίες της Πολωνίας για τη διατήρηση του νερού, δείχνουν πολλά υποσχόμενες. Στην περίπτωση του τελευταίου, όπως και με πολλά άλλα συστήματα βιοποικιλότητας, απαιτούνται πιο ελκυστικές πληρωμές και βελτιωμένη στόχευση.
- Οι χώρες με τοπικά προσαρμοσμένα προγράμματα, υψηλότερες πληρωμές και ευέλικτα μενού (π.χ. η Ισπανία και οι Κάτω Χώρες) παρουσίασαν μεγαλύτερη δέσμευση, αν και αυτές συχνά έδιναν προτεραιότητα σε λιγότερο φιλόδοξα μέτρα.
- Οι προσαρμογές στα εθνικά σχέδια της ΚΑΠ μετά την απλούστευση της ΚΑΠ του 2024 συχνά οδήγησαν σε μείωση των περιβαλλοντικών φιλοδοξιών, με αρκετές χώρες να μειώνουν τις περιοχές αφιερωμένες στη φύση ή να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις μόνο με τυπική έννοια.
- Υπάρχει έλλειψη συστηματικής και στοχευμένης παρακολούθησης των οικολογικών συστημάτων που παρεμποδίζει την ικανότητα αξιολόγησης της αποτελεσματικότητάς τους για την επίτευξη των στόχων της βιοποικιλότητας και τον εντοπισμό περιοχών προς βελτίωση.
Σύμφωνα με τον Max Meister, Υπεύθυνο Εδαφολογικής Πολιτικής στο NABU (BirdLife Germany): «Με τις κρίσεις του κλίματος και της βιοποικιλότητας που ήδη επηρεάζουν εκατομμύρια αγροκτήματα, είναι απαραίτητη η επείγουσα δράση. Με μόλις τρία χρόνια να απομένουν από τον τρέχοντα κύκλο της ΚΑΠ, τα κράτη μέλη πρέπει να δραστηριοποιηθούν για να καταστήσουν τα οικολογικά συστήματα πραγματικά αποτελεσματικά και ελκυστικά για τους αγρότες. Η έκθεσή μας προσφέρει πρακτικές λύσεις για να επιτευχθεί αυτό.»
Στο ίδιο μήκος και οι δηλώσεις της Tatiana Nemcova, Συντονίστρια Γεωργίας της ΕΕ στο BirdLife Europe: «Αν θέλουμε σοβαρά να έχουμε μακροπρόθεσμη επισιτιστική ασφάλεια, τα οικολογικά συστήματα πρέπει να κάνουν αυτό που είχαν σκοπό – όχι απλώς να παρέχουν στους αγρότες μια ώθηση του εισοδήματος με πράσινο σήμα. Υπάρχει ακόμη χρόνος για να διορθωθούν στο πλαίσιο της τρέχουσας ΚΑΠ, αλλά η επόμενη ΚΑΠ πρέπει να προχωρήσει πολύ περισσότερο. Οι αγρότες χρειάζονται τα κατάλληλα εργαλεία και κίνητρα για να κάνουν τη δράση για το περιβάλλον βασικό μέρος της γεωργίας, όχι απλώς μια μεταγενέστερη σκέψη».
