Ωστόσο, λιγότερη προσοχή έχει δοθεί σε έναν πιο αθόρυβο αλλά εξίσου σηµαντικό κίνδυνο: τις στρεβλώσεις που εισάγονται στον τοµέα από την ΚΑΠ και τον αντίκτυπό τους στην ασφάλεια του εφοδιασµού τροφίµων της Ευρώπης. Τα παραπάνω αναφέρει εκτενές άρθρο του έγκυρου ιστότοπου διεθνών θεµάτων World Politics Review, στο οποίο ξεδιπλώνεται από την αρχή το κουβάρι των µεταρρυθµίσεων της ΚΑΠ το 1962 µέχρι σήµερα.
Η πρώτη επανάληψη της ΚΑΠ εισήχθη από τα έξι ιδρυτικά µέλη της τότε Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας το 1962. Ο κύριος στόχος της ήταν να αυξήσει την παραγωγή τροφίµων, η οποία είχε µειωθεί δραστικά τα αµέσως µεταπολεµικά χρόνια. Η πολιτική στόχευε επίσης να αυξήσει τα εισοδήµατα των αγροτών και να βελτιώσει την επισιτιστική ασφάλεια, προσφέροντας στους αγρότες µια «εγγυηµένη τιµή για την παραγωγή τους και καθιερώνοντας δασµούς για εξωτερικά προϊόντα». Τον επόµενο µισό αιώνα, η ΚΑΠ συνέβαλε στην εισαγωγή ενός µοντέλου αγρο-επιχειρήσεων που αύξησε την παραγωγή αλλά µε κόστος την εκδίωξη χιλιάδων αγροτών από τη γη, την υποβάθµιση του περιβάλλοντος και τον πλουτισµό των µεγαλογαιοκτηµόνων και τώρα απειλεί τη µακροπρόθεσµη ασφάλεια των προµηθειών τροφίµων του µπλοκ.
Βασικός µοχλός στον µετασχηµατισµό του αγροτικού µοντέλου του µπλοκ ήταν οι µεταρρυθµίσεις της ΚΑΠ στις αρχές του 1990, οι οποίες οδήγησαν στην «άµεση εισοδηµατική στήριξη των αγροτών… µε βάση την έκταση της καλλιεργούµενης γης ή τον αριθµό των ζώων». Αυτό ευνόησε τους µεγαλύτερους αγρότες, οδηγώντας σε «αρπαγή γης» και σε σηµαντική πτώση του µοντέλου οικογενειακής γεωργίας, σύµφωνα µε την ARC, µία µη κερδοσκοπική αγροτική οργάνωση. Οι αδικίες αυτές αναγνωρίστηκαν αργά από την ΕΕ το 2013, όταν δεσµεύτηκε για πιο ισότιµη κατανοµή στήριξης «περιορίζοντας τον προϋπολογισµό για τις µεγάλες εκµεταλλεύσεις».
Αλλά η ρητορική για µεγαλύτερη ισότητα δεν έχει µεταφραστεί σε ουσιαστική αλλαγή. Μια έκθεση του 2021 για το Ευρωκοινοβούλιο σχετικά µε τους µεγαλύτερους δικαιούχους της χρηµατοδότησης της ΚΑΠ διαπίστωσε ότι µεταξύ 2018 και 2021, 3,3 δισ. ευρώ κατέληξαν στα ταµεία 17 δισεκατοµµυριούχων, εγείροντας σοβαρά ερωτήµατα για την καταλληλότητα των σκοπών της ΚΑΠ.
Οι παραγωγοί τροφίµων διαµαρτύρονταν εδώ και καιρό για τη συντριπτική δύναµη των αλυσίδων σούπερ µάρκετ που µεγιστοποιούν τα κέρδη συµπιέζοντας αµείλικτα τα περιθώρια κέρδους των παραγωγών. Ως απάντηση στις αθέµιτες εµπορικές πρακτικές στην αλυσίδα εφοδιασµού, η ΕΕ δηµιούργησε την πολυδιαφηµισµένη Task Force Agricultural Markets το 2016. Η τελική έκθεσή της περιείχε πληθώρα συστάσεων για τον τρόπο µε τον οποίο η ΚΑΠ ρυθµίζει τη σχέση µεταξύ παραγωγών τροφίµων και λιανοπωλητών, για πιο δίκαιη θέση στην αλυσίδα. Ωστόσο, µια δεκαετία µετά, µεγάλη έρευνα της µη κερδοσκοπικής οργάνωσης τροφίµων Sustain διαπίστωσε ότι οι αγρότες εξακολουθούν να έχουν κέρδος λιγότερο από ένα σεντ από βασικά είδη όπως ένα καρβέλι ψωµί ή ένα κοµµάτι τυρί τσένταρ.
∆ηµογραφική «βόµβα»
Ίσως η µεγαλύτερη υπαρξιακή απειλή για το µέλλον της ευρωπαϊκής γεωργίας την ερχόµενη δεκαετία, είναι η ταχεία δηµογραφική αλλαγή, µε τη µέση ηλικία ενός αγρότη της ΕΕ να είναι τώρα γύρω στα 57. Σχεδόν το 1/3 των κατόχων γης είναι ήδη σε ηλικία συνταξιοδότησης, ενώ µόνο το 10% είναι κάτω των 40 ετών. Μόνο οι µεγάλες εκµεταλλεύσεις έχουν τους πόρους να αντέξουν οικονοµικά τη συχνά αστρονοµική τιµή της γεωργικής γης, δηµιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που αποκλείει όλο και πιο πολλούς νέους και νεοεισερχόµενους. Το σύστηµα άµεσων πληρωµών της ΚΑΠ επιδεινώνει επίσης το επιζήµιο φαινόµενο της «διατήρησης γης». Όπως εξηγεί η Marian Picot, γενική γραµµατέας του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου Νέων Αγροτών- CEJA, «όταν οι άνθρωποι αποσύρονται από τη γεωργία, συχνά επιλέγουν να διατηρήσουν τη γη, για να λάβουν τις πληρωµές ως εισόδηµα».
Μια καθυστερηµένη απάντηση από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ ήταν η µεταρρύθµιση της ΚΑΠ για τη διευκόλυνση της δηµιουργίας των λεγόµενων «οικολογικών συστηµάτων» (echo-schemes), τα οποία υποτίθεται ότι ανταµείβουν τους αγρότες «για τη φροντίδα του κλίµατος, των τοπίων και του περιβάλλοντος». Ωστόσο, έκθεση του BirdLife Europe αναφέρει ότι έως και 48 δισ. ευρώ χρηµατοδότησης της ΚAΠ κατευθύνονται προς µέτρα που διατηρούν το status quo, αντί να οδηγούν στην αλλαγή. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εθνικές κυβερνήσεις έδωσαν σκόπιµα προτεραιότητα σε αδύναµα οικολογικά συστήµατα που µεγιστοποιούν τις πληρωµές, ενώ επιτυγχάνουν ελάχιστες ουσιαστικές µεταρρυθµίσεις, καθιστώντας τα συστήµατα στην καλύτερη περίπτωση σε µεγάλο βαθµό αναποτελεσµατικά και στη χειρότερη αντιπαραγωγικά.
Η προσδοκία για βιώσιµη γεωργία µοιάζει µε κλείσιµο της πόρτας του αχυρώνα, ενώ το άλογο έχει φύγει...
Στις αρχές του 2023, µε πολλούς βασικούς γεωργικούς δείκτες - και των εκποµπών ρύπων, των µισθών των αγροτών και των δηµογραφικών στοιχείων - να εξακολουθούν να οδεύουν προς τη λάθος κατεύθυνση, η ΕΕ εισήγαγε τον τελευταίο γύρο µεταρρυθµίσεων της ΚΑΠ µε στόχο να κάνει τη γεωργία της ΕΕ «πιο δίκαιη, πιο πράσινη και µε περισσότερα αποτελέσµατα». Ωστόσο, δεδοµένης της τεράστιας συµβολής της αγροτικής πολιτικής του µπλοκ στις κρίσεις που αντιµετωπίζει τώρα η ευρωπαϊκή γεωργία, η προσδοκία από την ΚΑΠ να θέσει τη βιοµηχανία σε µια δίκαιη και βιώσιµη βάση φαίνεται να έρχεται πολύ αργά και µοιάζει «µε το κλείσιµο της πόρτας του αχυρώνα αφού το άλογο έχει ήδη φύγει» (έκφραση «closing the barn door after the horse has already bolted»).
