Πριν λίγες ημέρες, ερευνητές εντόπισαν 13 παθογόνους μικροοργανισμούς που συλλέχθηκαν από το μόνιμο παγωμένο έδαφος, γνωστό ως πέρμαφροστ, στη Σιβηρία και οι οποίοι πιστεύεται ότι βρίσκονταν σε «ύπνωση» για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Μπορεί κάποιοι από ιούς «Μαθουσάλες» να ήταν ήδη γνωστοί στους επιστήμονες, ωστόσο, με την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας εκφράζονται φόβοι πως οι ιοί-ζόμπι μπορεί να πυροδοτήσουν πανδημίες.
Ο κίνδυνος έγκειται στο ότι το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι σχεδιασμένο να αντιμετωπίσει ιούς από το τόσο μακρινό παρελθόν, με πιθανές ολέθριες συνέπειες.
Ο Ζαν-Μισέλ Κλαβερί, γενετιστής και ομότιμος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του ΠανεπιστημίουAix-Marseille στη Νότια Γαλλία, έχει διεξάγει εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τους ιούς-ζόμπι της Αρκτικής, τα λεγόμενα «μικρόβια Μαθουσάλας».
Όπως γράφει ο ίδιος ο Κλαβερί σε κείμενό του που δημοσιεύθηκε στο Think Global Health την περασμένη εβδομάδα, μία ερευνητική ομάδα έφερε στο φως αρκετούς ιούς από το μόνιμο παγωμένο έδαφος, η ηλικία των οποίων υπολογίζονται στα 30.000 έτη.
Σε συνέχεια πειραμάτων, ο ειδικός αναφέρει πως «είναι πλέον σαφές ότι ένα σημαντικό ποσοστό των προϊστορικών ιών μπορεί να παραμείνει μολυσματικό για ακόμη μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα».
Ο Κλαβερί στο κείμενό του επιχείρησε να εξηγήσει πώς λειτουργεί το πέρμαφροστ και πού αυτό συναντάται διευκρινίζοντας ότι για παράδειγμα, στη Δημοκρατία των Σαχά ή Γιακουτία, μπορεί η μέση ετήσια θερμοκρασία να μην ξεπερνά τους -10° βαθμούς Κελσίου, ωστόσο από τον Ιούνιο ως τον Σεπτέμβριο παραμένει πάνω από το 0 φτάνοντας ακόμα και τους 30 βαθμούς. Επομένως, κάθε καλοκαίρι παρατηρείται η αναγέννηση μιας σημαντικής φυτοκάλυψης με πλούσια πανίδα (αρθρόποδα, σκουλήκια), αλλά και η παρουσία ενός πολύπλοκου μικροβιακού οικοσυστήματος (πρωτόζωα, βακτήρια, ιοί).
Τους χειμερινούς μήνες, αυτό το στρώμα παγώνει εκ νέου, με αποτέλεσμα αυτή η διαδικασία που επαναλαμβάνεται εδώ και χρόνια να οδηγεί στο σχηματισμό ενός είδους τύρφης σε σημεία όπου η θερμοκρασία δεν ξεπερνά ποτέ τους 0 βαθμούς Κελσίου.
Από μελέτες προκύπτει ότι το σταθερό τα τελευταία 400.000 χρόνια πέρμαφροστ στην Αρκτική απειλείται από την υπερθέρμανση του πλανήτη, όπου παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2-3 φορές ταχύτερα από τις εύκρατες περιοχές.
Άμεση συνέπεια αυτής της «απόψυξης» είναι η ταχεία διάβρωση του στρώματος πάγου στις παράκτιες περιοχές ή κατά μήκος των ποταμών με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πιθανότητα απελευθέρωσης και αφύπνισης μικροοργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των αρχαίων μικροβίων του ύστερου Πλειστόκαινου (δηλαδή των τελευταίων 100.000 ετών).
Το πέρμαφροστ προσφέρει ιδανικές συνθήκες για τη διατήρηση των κυτταρικών δομών καθώς και του DNA. Είναι ψυχρό, σκοτεινό, ανοξικό και ουδέτερο ευνοώντας τη διατήρηση μικροβίων.
«Βάλτε ένα γιαούρτι στο πέρμαφροστ και μπορεί να είναι ακόμα βρώσιμο 50.000 χρόνια αργότερα», αναφέρει ο Κλαβερί.
Ό,τι ισχύει για τους κυτταρικούς μικροοργανισμούς (βακτήρια ή πρωτόζωα) που παραμένουν αναλλοίωτοι όταν βρεθούν στην κατάσταση της κρυπτοβίωσης, ισχύει και για τους ιούς, τα σωματίδια των οποίων δεν απαιτούν καμία μεταβολική δραστηριότητα για τη διατήρησή τους.
Το μόνιμο στρώμα πάγου λειτουργεί επομένως σαν ένα πολύ καλό ψυγείο τελευταίας τεχνολογίας για μικροοργανισμούς και ιούς τόσο παλιούς όσο και τα παγωμένα στρώματα του εδάφους στα οποία έχουν παγιδευτεί, έως και 1 εκατ. χρόνια. Αυτό το χρονικό διάστημα υπερβαίνει κατά πολύ τις πρώτες εκτιμήσεις για την εμφάνιση του Homo sapiens ή του Νεάντερταλ, πριν από περίπου 300.000 χρόνια.
«Με άλλα λόγια, το είδος μας -άρα και το ανοσοποιητικό μας σύστημα- δεν ήρθε ποτέ σε επαφή με τα περισσότερα από αυτά τα μικρόβια κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του», δηλώνει ο Γάλλος καθηγητής.
Αυτό που επισημαίνει ο ειδικός είναι πως οι παλαιότερες μελέτες έχουν εστιάσει σε ασθένειες που μπορεί να εμφανιστούν στα νότια και να εξαπλωθούν βορειότερα, παραλείποντας το ενδεχόμενο αντίστροφης πορείας από τα βόρεια στα νότια, όπου «υπάρχουν ιοί εκεί πάνω που έχουν τη δυνατότητα να μολύνουν τον άνθρωπο και να ξεκινήσουν μία νέα επιδημία».
Στο ενδεχόμενο αυτό οι επιστήμονες θα κληθούν να απαντήσουν στο ερώτημα κατά πόσο οι αρχαίοι ιοί θα εξουδετερωθούν από τις εξωτερικές συνθήκες και σε αντίθετη περίπτωση πόσο είναι πιθανό να μολύνουν τον κατάλληλο ξενιστή.
Ο Κλαβερί εκτιμά, εντούτοις, ότι ο κίνδυνος να επιβεβαιωθεί το σενάριο των «ιών ζόμπι» αυξάνεται εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Στο πλαίσιο παλαιότερων ερευνών εντοπίστηκαν διαφορετικοί τύπου βακτηρίων στο μόνιμο πάγο όπως ακινητοβακτήρια, μυκοβακτήρια, εντεροβακτήρια, μυκόπλασμα, κλωστρίδια, σταφυλόκοκκο και άλλα που ήταν σε θέση να μολύνουν μόνο αμοιβάδες και δεν αποτελούσαν κίνδυνο για τον άνθρωποι. Εντούτοις αυτό δε σημαίνει ότι άλλοι ιοί δε θα μπορούσαν να προκαλέσουν ασθένειες στον άνθρωπο.
Βέβαια, ο Κλαβερί εκτιμά ότι τα σύγχρονα αντιβιοτικά θα μπορούσαν να θέσουν υπό έλεγχο έναν αρχαίο ιό στην πιθανότητα να απελευθερωθεί.
Ωστόσο, μιλώντας στον Observer εξήγησε ότι ο κίνδυνος προέρχεται από μια άλλη επίπτωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη: Το λιώσιμο των παγετώνων της Αρκτικής.
Όπως είπε, «αυτό επιτρέπει την αύξηση της ναυτιλίας, της κυκλοφορίας και της βιομηχανικής ανάπτυξης στη Σιβηρία. Σχεδιάζονται τεράστιες επιχειρήσεις εξόρυξης, οι οποίες θα ανοίξουν τεράστιες τρύπες στο πέρμαφροστ για να εξάγουν πετρέλαιο και μεταλλεύματα. Αυτές οι εργασίες θα απελευθερώσουν τεράστιες ποσότητες παθογόνων μικροοργανισμών που εξακολουθούν να ευδοκιμούν εκεί. Οι ανθρακωρύχοι θα περπατήσουν και θα αναπνεύσουν τους ιούς. Οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι ολέθριες».
Η Μάριον Κούπμανς, επικεφαλής του Τμήματος Ιολογίας στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Εράσμους στην Ολλανδία, επιβεβαίωσε ότι τεκμηριώνεται η πιθανότητα οι ιοί διατηρούν το φορτίο τους.
Μιλώντας στο δίκτυο Fox News δήλωσε ότι «θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ιοί που θα μπορούσαν να μολύνουν ανθρώπους ή άγρια ζώα είναι πιθανό να υπάρχουν και κάποια στιγμή να απελευθερωθούν. Με αυτά τα δεδομένα, νομίζω ότι είναι συνετό να σκεφτούμε σε ποιο σημείο ο κίνδυνος έκθεσης είναι υψηλότερος και να παρακολουθούμε για επιπτώσεις στην υγεία σε αυτά τα μέρη».
