Στον 21ο αιώνα, η απειλή της κλιματικής αλλαγής έχει επισκιάσει πολλές περιβαλλοντικές προκλήσεις. Ωστόσο, μια σημαντική διάσταση που συχνά παραβλέπεται είναι η εξάντληση των μικρών υδάτινων κύκλων της γης, το οποίο αφορά το σύστημα εξάτμισης, συμπύκνωσης και βροχόπτωσης που στηρίζει τη ζωή στη στεριά. Η εξάντληση αυτή πολύ συχνά αναφέρεται και ως "αναιμίας" της γης, προσφέροντας μια ισχυρή και ξεκάθαρη εικόνα για να γίνει αντιληπτό πως όπως το ανθρώπινο σώμα εξασθενεί χωρίς αρκετό αίμα, έτσι και το έδαφος αποδυναμώνεται χωρίς αρκετό νερό.
Η ανθρωπότητα έχει κατασκευάσει τεχνολογίες απομάκρυνσης του βρόχινου νερού από τη γη, εμποδίζοντας την επαναφορά του από το έδαφος στην ατμόσφαιρα μέσω της εξάτμισης. Αντί να παραμένει το νερό στη γη, μεγάλο μέρος του κατευθύνεται στους ωκεανούς, αφήνοντας τη στεριά χωρίς την απαραίτητη υγρασία που χρειάζεται για να θρέψει τα οικοσυστήματα και να στηρίξει τη ζωή των ανθρώπων.
Τα τελευταία χρόνια, οι “λύσεις” στη διαχείριση των ροών του νερού έχουν δημιουργήσει ένα σιωπηλό, αλλά σοβαρό πρόβλημα. Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με περίπου 45.000 km3 βρόχινου νερού να έχουν απομακρυνθεί έως σήμερα προς τους ωκεανούς, δηλαδή ποσότητα που αντιστοιχεί σχεδόν στο 1/12 της ποσότητας νερού της θάλασσας της Μεσογείου. Αυτή η τεράστια ποσότητα νερού, η οποία έχει απομακρυνθεί από τη στεριά μέσω της εκτροπής του βρόχινου νερού, έχει δημιουργήσει ένα σύστημα που πλέον αδυνατεί να διατηρήσει την ισορροπία του νερού που απαιτείται για τη επιβίωση στη ξηρά.
Πρόσφατες ανακαλύψεις που έχουν δημοσιευθεί σχετικά με τα υδρολογικά δίκτυα του Κηφισού ανοίγουν τον δρόμο για την αναβίωση των μικρών υδάτινων συστημάτων, τα οποία με την κατάλληλη αξιοποίησή τους μπορούν αν συντελέσουν σε ένα μέρος της αποκατάστασης της ισορροπίας των υδάτων.
Σε συνέντευξη του σπηλαιολόγου, Γιώργου Καφαντάρη, μέλος της ομάδας που εντόπισε τις “λίμνες” κάτω από τον Κηφισό, στο ΕΡΤNews την Τετάρτη 8/1, μίλησε για την 3η λίμνη που ανακαλύφθηκε στο ρέμα της Εσχατιάς, στο ύψος του ΚΤΕΟ Περιστερίου, προσθέτοντας πως «στα ανεξερεύνητα κομμάτια του Κηφισού μπορεί να υπάρξουν και άλλες λίμνες». Από πλευράς του ο καθηγητής Αντισεισμικών Κατασκευών στο Πολυτεχνείο, Παναγιώτης Καρύδης, σημείωσε ότι η κατάσταση του Κηφισού απαιτεί περαιτέρω έρευνα, καθώς παρατηρείται υπό πίεση και αναβλύζον νερό κάτω από την κανονική ροή, υποδεικνύοντας την ύπαρξη υποσκαφών και αφανών λιμνών. Επισημαίνει την ανάγκη για άμεση έρευνα με σύγχρονα μηχανήματα και σπηλαιολόγους, καθώς και τη συντήρηση των δημόσιων έργων, όπως η εμβάθυνση της κοίτης του ποταμού. Προτείνει επίσης την αξιοποίηση της ενέργειας τη πτώση του νερού από “κρυφούς” καταρράκτες για τη βελτίωση της ροής και της παροχετευτικότητας.
Μελέτες προειδοποιούν πως πρέπει να γίνει σωστή εκμετάλλευση των φυσικών συστημάτων και να γίνουν επενδύσεις στην αναγέννηση των υδάτινων πόρων, ώστε να μπορέσουν να ενισχυθούν οι μικροί υδάτινοι κύκλοι και να αποκατασταθεί η απαραίτητη υγρασία στη γη. Αυτές οι φυσικές λύσεις ενδέχεται να είναι ο δρόμος προς την αναβίωση της ξηράς και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας, για την οποία υπάρχει ανάγκη.
Πρόκειται για ένα ζωτικής σημασίας ζήτημα που καλείται να αντιμετωπίσει η σύγχρονη κοινωνία. Το αποτέλεσμα συστηματικών διαταραχών στον τρόπο κυκλοφορίας του νερού έχει προκαλέσει εσωτερικές δυσλειτουργίες στον μικρό υδάτινο κύκλο, οι οποίες όμως δεν είναι αργά να διορθωθούν.
Η ανακάλυψη των λιμνών στον Κηφισό αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα και έναν γόνιμο προβληματισμό για τον τρόπο της διαχείρισης αυτού του όγκου νερού. Όποιο έργο και αν αποφασιστεί, θα πρέπει να βασιστεί σε νέα δεδομένα για τη διαχείριση του νερού στη Γη. Αυτό δεν αφορά την κατασκευή περισσότερων φραγμάτων ή τη δημιουργία μεγαλύτερων συστημάτων αποθήκευσης νερού. Αντίθετα, πρόκειται για τη συνεργασία με τη φύση, ώστε να διατηρηθούν και να αποκατασταθούν οι μικροί υδάτινοι κύκλοι που υποστηρίζουν τη ζωή εδώ και πολλούς αιώνες, μέσα από συστήματα που επιτρέπουν στο βρόχινο νερό να παραμένει στη γη, να απορροφάται από το έδαφος και να επιστρέφει στην ατμόσφαιρα μέσω της εξάτμισης.
Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει καινοτόμες λύσεις, όπως η αναδάσωση, οι βιώσιμες γεωργικές πρακτικές που διατηρούν το νερό και η δημιουργία αστικών τοπίων που προάγουν τη συγκράτηση και την εξάτμιση του νερού, αποτρέποντας την αποστράγγιση της ξηράς, ώστε να αποκατασταθεί η ροή του νερού που είναι ουσιώδης για την επιβίωση της ανθρωπότητας, καθώς όπως η υγεία του ανθρώπινου σώματος εξαρτάται από το κυκλοφορικό του σύστημα, έτσι και η υγεία του πλανήτη εξαρτάται από τους υδάτινους κύκλους του. Χωρίς νερό να κυκλοφορεί σε μικρούς, τοπικούς κύκλους, τα οικοσυστήματα υποφέρουν και η γη γίνεται "αναιμική".
