Πρόγραμμα δίνει πριμ εγκατάστασης σε νέους πραγματικούς αγρότες

Στο ριζικό επανασχεδιασµό του Μέτρου πρώτης εγκατάστασης, προσανατολίζεται η ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, ενώ την ίδια ώρα οι πιέσεις ως προς την επαναπροκήρυξη του προγράµµατος έχουν ενταθεί ενόψει και της παράτασης της τρέχουσας περιόδου. Τον τόνο για την κατεύθυνση που θα έχει η νέα προκήρυξη του Μέτρου έδωσε ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, Κώστας Σκρέκας, κάνοντας λόγω για «κίνητρα ώστε να µπούνε νέοι αγρότες, πραγµατικοί αγρότες. Επαναλαµβάνω, πραγµατικοί αγρότες και όσοι µας ακούνε καταλαβαίνουν τι εννοώ», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά κατά την επίσκεψή του στη Μεσσηνία στις 14 Ιουλίου.

∆ηλαδή, να αναδειχθούν επαγγελµατίες αγρότες µε δραστήριες εκµεταλλεύσεις και όχι δικαιούχοι των 8 στρεµµάτων µε όσπρια και κηπευτικά που αξίωσαν και έλαβαν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια 20.000 ευρώ πριµ σε περασµένες προσκλήσεις. Η τοποθέτηση του κ. Σκρέκα, έρχεται σε συνέχεια πολλών επιχειρηµατικών σχεδίων µε µικρά µποστάνια που κατέθεσαν οι δικαιούχοι της προκήρυξης του 2016, ίσα-ίσα για να ικανοποιήσουν το κριτήριο ένταξης της τυπικής απόδοσης των 8.000 ευρώ. Ουσιαστικά, η µόνη δέσµευση που είχαν ήταν να αυξήσουν την τυπική τους απόδοση κατά 10% σε µία τριετία, δηλαδή να βάλουν 1 στρέµµα παραπάνω. ∆εν είναι τυχαίο ότι το 26% των δικαιούχων, το «γύρισαν» στα κηπευτικά, στο επιχειρηµατικό τους πλάνο.

Παρόµοιες αστοχίες εντοπίζονται και στο πρόγραµµα του 2014, όπου εδώ, ελληνική µελέτη µε τίτλο «Aγροτική επιχορήγηση και αποκάλυψη ηθικών κινδύνων» (2019), υποστηρίζει πως περίπου το 70% των δικαιούχων που µπήκαν στο µέτρο µε λιγότερα από 10 στρέµµατα µπορούν να αποδείξουν ότι παράγουν και πωλούν γεωργικά προϊόντα. «Αυτοί οι νέοι αποφάσισαν να λάβουν επιδοτήσεις έως και 20.000 ευρώ. ∆εν επένδυσαν σε εξοπλισµό και η πλειοψηφία «καλλιεργνούσε» λαχανικά όπως φασολάκια ή σπανάκι, επειδή ικανοποιήσουν την κύρια προϋπόθεση των ΜΑΕ για τη λήψη της επιδότησης, έχοντας απλά στην κατοχή τους 7 στρέµµατα κηπευτικών. Σε γενικές γραµµές, µετά από συνέντευξη, δηλώνουν ότι θα εγκαταλείψουν τη γεωργία πέντε χρόνια αργότερα, όταν θα ολοκληρωθεί το πρόγραµµα Εγκατάσταση νέων αγροτών». Αντίθετα µεγαλύτερες εκµεταλλεύσεις παρουσιάζουν πολύ λιγότερο «ηθικό κίνδυνο» όπως τον χαρακτηρίζει η µελέτη, για να τα παρατήσουν.

Επιπλέον, σηµαντικό είναι και το εύρηµα της µελέτης που συνυπογράφουν µεταξύ άλλων ο πρόεδρος του ΓΕΩΤΕΕ, Σπυρίδων Μάµαλης και η διευθύντρια Ακαδηµαϊκών στο Ευρωπαϊκό ∆ιεθνές Πανεπιστήµιο, Μπαλοµένου Χρυσάνθη, πως το ποσοστό όσων θα είναι απλώς αναζητούντες επιδότησης στο µέλλον είναι χαµηλότερο για όσους απασχολούνταν σε αγροτική εκµετάλλευση σε σύγκριση µε εκείνους που απασχολούνταν σε διαφορετικό τοµέα της Οικονοµίας (ετεροεπαγγελµατίες).

Επανασχεδιασµός σε τέσσερις άξονες

Με βάση τα παραπάνω, ο επανασχεδιασµός του Μέτρου, µε βάση ειδική µελέτη του Ευρωπαϊκού ∆ικτύου Αγροτικής Ανάπτυξης (ENRD) για τις πρακτικές στο Μέτρο πρώτης εγκατάστασης που ακολουθούν 12 κράτη-µέλη, θα έχει να κάνει αφενός µε το είδος των δικαιούχων και τις δεσµεύσεις και αφετέρου µε το ύψος του πριµ πρώτης εγκατάστασης. Συγκεκριµένα:

Πρώτον, το ύψος και η διαφοροποίηση του πριµ: Η Ελλάδα ακολουθεί το µοντέλο «λίγα σε πολλούς», προσφέροντας το µικρότερο ύψος πριµ (17.000-22.000 ευρώ) ανάµεσα στα υπό µελέτη κράτη-µέλη. Αντιθέτως χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία διαθέτουν 70.000 ευρώ κατ’ αποκοπή ενίσχυση µε αυστηρά κριτήρια, ποσό ικανό να δηµιουργήσει δραστήριες αγροτικές µονάδες.

∆εύτερον, το µέγεθος της εκµετάλλευση: Σύµφωνα µε παράδειγµα το οποίο προκύπτει αποτελεσµατικότητα του µέτρου για την εγκατάσταση νέων γεωργών στην Ιταλία, προέκυψε πως µεταξύ των νέων γεωργών που λαµβάνουν στήριξη, τα ποσοστά εγκατάλειψης είναι σηµαντικά χαµηλότερα για τις εκµεταλλεύσεις που είναι µεγαλύτερες των 160 στρεµµάτων έναντι εκείνων µε µικρότερη έκταση (4,6 % έναντι 9,5 %), όπως και για τους δικαιούχους που εγκαταστάθηκαν σε εκµετάλλευση µε νοµική προσωπικότητα έναντι όσον εγκαταστάθηκαν σε ατοµικές εκµεταλλεύσεις (3,7 % έναντι 6,5 %).  Ως εκ τούτου, γίνεται προφανές ότι θα πρέπει στην Ελλάδα να υπάρξει µέριµνα ενίσχυσης µεσαίων κατά βάση εκµεταλλεύσεων και εκτός της τυπικής απόδοσης να υπάρξουν και στρεµµατικά όρια.  Επιπλέον, συνίσταται να αξιολογείται το εισόδηµα της εκµετάλλευσης —όπως είχε αρχικώς εκτιµηθεί (πριν από την υλοποίηση του έργου)— προκειµένου να αξιολογηθεί η δυνατότητά της να χρηµατοδοτήσει αφ’ εαυτής τις επενδύσεις της.

Τρίτον, το είδος των δικαιούχων: Πολλές χώρες έχουν επιλέξει να πριµοδοτούν κατά προτεραιότητα όσους νέους αναλαµβάνουν την εκµετάλλευση από µεγαλύτερους σε ηλικία αγρότες  (π.χ από 55 ετών και άνω) ώστε να ενισχύεται η διαδοχή. Μάλιστα, στην Πολωνία για παράδειγµα όσο µεγαλύτερη είναι η διαφορά ηλικίας µεταξύ νέου και παλαιού αγρότη, τόσο µεγαλύτερη είναι και η προτεραιότητα ένταξης που έχει.

Τέταρτον, οι δεσµεύσεις: Mπορεί µεν τα επιχειρηµατικά σχέδια να είναι χρήσιµα εργαλεία, οι αποδείξεις όµως που εντοπίζονται περί βελτίωσης της βιωσιµότητας ήταν ελάχιστες. Πρακτικές όπως είναι η δέσµευση το 50% των δαπανών που προβλέπονται στο επιχειρηµατικό σχέδιο του νέου αγρότη να αφορούν επενδύσεις σε πάγια στοιχεία, όπως για παράδειγµα εξοπλισµό, µηχανήµατα, αποθήκες κ.λπ, θεωρούνται καλές. Παράλληλα, θα πρέπει να επανεξεταστεί το αν η παραµονή 3-4 έτη στο επάγγελµα όπως έγινε στην τελευταία πρόσκληση θεωρείται επαρκής για να αποτρέψει την ένταξη όσων αναζητούν την ενίσχυση, ή θρέφει αυτή την πρακτική.