Στην Κρήτη από τη στιγμή που η Κοινή Οργάνωση Αγοράς οπωροκηπευτικών οδηγούσε σε δικαιώματα και αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις, προκρίθηκαν σχεδόν αυτόματα σαν μπούσουλας οι εκριζώσεις (σε συνδυασμό και με την ΚΟΑ οίνου), που έμοιαζαν να βάζουν το τελευταίο καρφί στην ταφόπλακα της καλλιέργειας. Το γεγονός ότι η (λιγοστή φέτος, λόγω καύσωνα) ξανθιά ξεπούλησε και έδωσε καλές τιμές, ίσως να ανακόψει μέρος της φυγής, αλλά για πολύ λίγους παραγωγούς. Άλλωστε και η Κεντρική Συνδικαλιστική Οργάνωση της σουλτανίνας, η ΚΣΟΣ, αναζητά άλλες δραστηριότητες, αφού χάνει σημαντικό μέρος του λόγου να υφίσταται.
Τελείως διαφορετική είναι η εικόνα στην Πελοπόννησο. Κι εκεί διαφάνηκε μείωση της καλλιέργειας με τη νέα ΚΟΑ, αλλά η επιμονή και οι επενδύσεις νέων σε ηλικία ανθρώπων, δείχνουν ότι η κορινθιακή έχει ακόμη δρόμο να διανύσει. Κι όσοι επέμειναν, πήραν φέτος και καλύτερες τιμές (0,75 ευρώ/κιλό, με το προϊόν να παραμένει σε ψηλά επίπεδα τιμών και στα λιμάνια, ως και 1.500 ευρώ/τόνο fob στον Πειραιά). Δεν είναι τυχαίο, ότι τα τελευταία χρόνια Ολλανδοί επιχειρηματίες επεκτείνονται στην Κόρινθο νοικιάζοντας εκτάσεις για 20 χρόνια με σταφιδάμπελα, προκειμένου να εξασφαλίσουν παρουσία στη διεθνή αγορά και το διάστημα που είναι εμπορεύσιμη η ελληνική κορινθιακή σταφίδα. Ισχυρή είναι η παρουσία εταιρειών όπως η Herbert Van der Hamm (και σε πιλοτικό project φυτοπροστασίας ύστερα από πρωτοβουλία της Bayer, στα πλαίσια της "Συνεργασίας στην Αλυσίδα Τροφίμων"), ενώ από το Γ' ΚΠΣ και το Μέτρο 2.1 "Μεταποίηση-Εμπορία" έχει χρηματοδοτηθεί ο εκσυγχρονισμός 10 σταφιδεργοστασίων με εκατομμύρια ευρώ.
Από αυτά τα σταφιδεργοστάσια, ορισμένα θα υπολειτουργούν, λένε παράγοντες της αγοράς, υπενθυμίζοντας με νόημα ότι "την ίδια ώρα η ΣΚΟΣ σχεδιάζει εδώ και δύο χρόνια να φτιάξει νέο μεγάλο σταφιδεργοστάσιο στην Ηλεία, προϋπολογισμού πάνω από 6 εκατ. ευρώ". Η αλήθεια, είναι ότι όπως και στην Κρήτη, η Κεντρική Συνεταιριστική Οργάνωση της κορινθιακής σταφίδας, υπό νέα διοίκηση, ψάχνει να βρει κι αυτή το ρόλο της, έχοντας και τη βαριά κληρονομία του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού (ΑΣΟ).
Τα δικαιώματα
Έντονα προβληματισμένες είναι η Νομαρχίες και οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (ειδικά της Κρήτης), με το θέμα της ενεργοποίησης των δικαιωμάτων που προκύπτουν από την παλιά στρεμματική ενίσχυση της σταφίδας. Τα προσωρινά δικαιώματα δεν έχουν αποσταλεί στους δικαιούχους, πόσο μάλλον οι τίτλοι των οριστικών δικαιωμάτων, ώστε να καταστεί εφικτή η ενεργοποίηση μέχρι τις 15 Μαΐου.
Τα έτη αναφοράς είναι πολλά, κάτι το οποίο αποδέχονται οι παραγωγοί και συγκεκριμένα, από το 2001 έως το 2006, πλην του 2002 (τότε η παραγωγή είχε καταστραφεί από έντονες βροχοπτώσεις). Οι μεταβιβάσεις όμως αυτού του διαστήματος και συγκεκριμένα οι αγοραπωλησίες, οι κληρονομιές και οι γονικές παροχές, είναι επίσης πολλές. Έτσι, ενώ οι δικαιούχοι σήμερα στρεμματικής ενίσχυσης υπολογίζονται σε αρκετές χιλιάδες αμπελουργούς, ενώ οι άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενοι είναι σχεδόν διπλάσιοι, καθώς πολλοί διέθεταν αμπέλια κατά τα πρώτα χρόνια της περιόδου αναφοράς, ενώ σήμερα δεν διαθέτουν. Αρκετοί μάλιστα έχουν πεθάνει. Το μπέρδεμα που θα προκύψει αναμένεται να είναι μεγάλο...
Σε ορισμένες Ενώσεις υπάρχει βάση δεδομένων, η οποία όμως δεν συμφωνεί πάντα με τα στοιχεία τα οποία εμφανίζονται στο αρχείο του ΟΠΕΚΕΠΕ. Πολλά αμπέλια εμφανίζονται στο αρχείο του ΟΠΕΚΕΠΕ να βρίσκονται στο ονόματα των αρχηγών εκμεταλλεύσεων, ενώ στη βάση δεδομένων της τοπικής διεύθυνσης είναι στα ονόματα των συζύγων τους, χωρίς να παίρνουν επιπλέον επιδότηση.
Από τον ΑΣΟ, στην ΣΚΟΣ κι από εκεί πού;
Από τα τέλη Φεβρουαρίου, η ΣΚΟΣ έχει νέα διοίκηση. Ο κ. Γιώργος Γεωργούσης (ΕΑΣ Νεμέας) επανεξελέγη πρόεδρος της Συνεταιριστικής Κοινοπραξίας Κορινθιακής Σταφίδας (ΣΚΟΣ), ενώ διευθύνων σύμβουλος ανέλαβε ξανά ο κ. Αντώνης Αντίοχος (ΕΑΣ Ζακύνθου), μετά την ανάκληση του διοικητικού συμβουλίου από την γενική συνέλευση της Κοινοπραξίας. Την ΣΚΟΣ ταλανίζει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα το ζήτημα του συνεταιριστικού σταφιδεργοστασίου. Στην αρχή είχε προκριθεί η περιοχή της Κορινθίας και η εξαγορά υπάρχουσας μονάδας, αλλά ο τότε πρόεδρος της ΣΚΟΣ, κ. Παναγιώτης Αλευράς έκανε λόγο για υπερχρεωμένη μονάδα, που είχε υπερτιμολογηθεί. Ο ίδιος είχε ταχθεί σε κατασκευή καινούργιας μονάδας και μάλιστα μακριά από την Κορινθία για την οποία θεωρούσε ότι "δεν θα συνεχιστεί εκεί η καλλιέργεια" (σ.σ. εκεί επενδύουν όμως ιδιωτικές ελληνικές και ολλανδικές εταιρείες).
Ο κ. Αλευράς αποτέλεσε παρελθόν για τη ΣΚΟΣ, αλλά τα σχέδια για την κατασκευή νέου εργοστασίου παρέμειναν και επικεντρώθηκαν μάλιστα στην Ηλεία. Μάλιστα, έγιναν και διεξοδικές συζητήσεις για την περιοχή Χανάκια, έξω από τον Πύργο. Το σχέδιο υποστήριζαν θερμά οι ΕΑΣ Ηλείας και Ζακύνθου, έχοντας και την υποστήριξη της Μεσσηνίας. Το κόστος κατασκευής είχε προϋπολογισθεί στα 6 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, με την επανεκλογή Γεωργούση στην προεδρία της ΣΚΟΣ τον περασμένο Φεβρουάριο, τα στελέχη της Οργάνωσης ανακάλυψαν ότι το υπάρχον οικόπεδο της ΣΚΟΣ δεν οικοδομείται. Κι έτσι αποφασίστηκε να αναζητηθεί άλλο οικόπεδο στην ίδια περιοχή.
Οι επιδιώξεις της ΣΚΟΣ να διατηρήσει το ρόλο της στη νέα εποχή της σταφίδας, έχουν και αντίλογο. Παράγοντες της αγοράς, αλλά και γεωτεχνικοί εκτιμούν ότι οι όποιες κινήσεις νέων επενδύσεων στον κλάδο θα πρέπει να γίνουν πολύ προσεκτικά, θυμίζοντας την υπόθεση του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού.
Ο ΑΣΟ ιδρύθηκε στις 12 Αυγούστου 1925 με σκοπό "να διαδραματίσει ρόλο αναπτυξιακό και προστατευτικό επί της σταφιδικής οικονομίας κατά βάση και κατ' επέκταση επί της Εθνικής Οικονομίας" όπως προβλέπεται από την πράξη ίδρυσης του 1925.
Ιστορικά ο ΑΣΟ ήταν η τελευταία λέξη της οικονομικής πολιτικής της εποχής εκείνης επί θεμάτων συλλογικής δράσεως για την εξυγίανση οικονομίας ενός κλάδου παραγωγής: ήταν αυτοτελής οικονομική οργάνωση, η οποία δεν είχε ανάγκη ούτε εταιρικών κεφαλαίων, ούτε κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων.
Οι παλιοί παραγωγοί έχουν να λένε "για τα καλά του ΑΣΟ" (εξισορρόπηση της προσφοράς προς τη ζήτηση, διαφήμιση της σταφίδας στο εξωτερικό, προμήθεια αγροτικών εισροών, έργα υποδομής όπως εργοστάσιο επεξεργασίας, αποθήκες, οινοποιητικές μονάδες, αντιφυλλοξηρικά προγράμματα). Έχουν να λένε επίσης, για τις προσπάθειες μείωσης του κόστους παραγωγής για "τον έλεγχο της διακινούμενης σταφίδας και την προστασία των σημάτων "BOSTIZZA", "CORFU", "ΑΜALIAS", "ΖΑΝΤΕ", "CEPHALONIA" καθώς και για το μπλοκάρισμα των μη εμπορευσίμων ποιοτήτων".
Στην εξελικτική πορεία του ο ΑΣΟ δεν εκμεταλλεύτηκε τα πλεονεκτήματα του, έμεινε αδρανής στις επερχόμενες εξελίξεις χωρίς να εκσυγχρονιστεί, υιοθέτησε το γραφειοκρατικό μοντέλο του Ελληνικού Δημοσίου, μετεξελίχθηκε σε ένα υδροκέφαλο τέρας χωρίς ουσιαστικό ρόλο και αρμοδιότητες και εδώ αρχίζει η αποτυχία του . Στις αρχές της Δεκαετίας του 1990 σχετική οδηγία της Ε.Ε. επέβαλλε την διάλυση των εποπτευόμενων από το Υπουργείο Γεωργίας κλαδικών οργανισμών.
Ήταν επόμενο λοιπόν με δεδομένες τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τέτοιου είδους οργανισμούς(κατάργηση τους) να επέλθει μετά την αυτοκατάργηση και η επίσημη κατάργηση και η διαδοχή από την ΣΚΟΣ ΑΣΕ.
Παρ’ όλα αυτά ο ΑΣΟ, ήταν ένας κερδοφόρος Οργανισμός, πραγματοποίησε όπως προαναφέραμε επενδύσεις και συσσώρευσε μεγάλη κινητή και ακίνητη περιουσία που ανέρχεται σε 20 δισεκατομμύρια δραχμές περίπου. Τα ακίνητα του βρίσκονται σε διάφορες θέσεις των περιοχών και των πόλεων που ανθούσε το εμπόριο της σταφίδας ευρισκόμενα σε προνομιούχες θέσεις στα κέντρα των πόλεων κοντά σε λιμένες η σταθμούς του τρένου.
Μετά τη διάλυση του Α.Σ.Ο. αποφασίσθηκε και ιδρύθηκε στις 15/12/98(ΦΕΚ 09547/98 μια ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία "Συνεταιριστική Κορινθιακής Σταφίδας Ανώνυμη Συνεταιριστική Εταιρεία" και το διακριτικό τίτλο "ΣΚΟΣ Α.Σ.Ε." με έδρα το Δήμο Πατραίων.
Το μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας ανέρχεται σε 20.000.000 δρχ. (1000 μετοχές των 20.000 η κάθε μία) και κατανέμεται μεταξύ των μετόχων της που είναι 9 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών(ΕΑΣ) ως εξής:
Μέτοχοι %
ΕΑΣ Αιγιαλείας 23,6
ΕΑΣ Μεσσηνίας 22,9
ΕΑΣ Ηλείας-Ολυμπίας 14,0
ΕΑΣ Νεμέας* 11,0
ΕΑΣ Ζακύνθου 10,6
ΕΑΣ Ξυλοκάστρου* 7,5
ΕΑΣ Κιάτου 5,0
ΕΑΣ Αμαλιάδας 4,8
ΕΑΣ Κεφαλληνίας 0,6
100
* ποσοστό 2% αντιστοιχούσε στην ΕΑΣ Πατρών η οποία δεν συμμετείχε στην ΣΚΟΣ. Το ποσοστό αυτό είχε κατανεμηθεί αρχικά εξίσου στις ΕΑΣ Νεμέας και Ξυλοκάστρου
Συνολικά, ποσοστό 80% από την συνολική περιουσία του Α.Σ.Ο. περιήλθε κατά κυριότητα στην Συνεταιριστική Κορινθιακής Σταφίδας Ανώνυμη Συνεταιριστική Εταιρία(ΣΚΟΣ Α.Σ.Ε.). Το υπόλοιπο διαιρετό είκοσι τοις εκατό (20%) από τη συνολική ακίνητη περιουσία του Α.Σ.Ο. περιήλθε κατά κυριότητα στο Υπουργείο Γεωργίας, προκειμένου να διατεθεί ισομερώς με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας για τη δημιουργία πολιτιστικών επιμορφωτικών και εκπαιδευτικών κέντρων του Υπουργείου Γεωργίας, της Νομαρχιακής η Τοπικής Αυτοδιοίκησης των αντίστοιχων περιοχών. Στην κατανομή του 2003 η ΕΑΣ Πατρών πήρε το μετοχικό της κεφάλαιο και συμμετέχει πλέον στην εταιρεία.
Από το 2000 και μετά το υπουργείο Γεωργίας άρχισε να προικοδοτεί ξανά την ΣΚΟΣ (με την υπ’ αρίθ΄8536/21-12-2000), καθώς τότε μεταβιβάσθηκε μία σειρά περιουσιακών στοιχείων του ΑΣΟ "των οποίων την εκμετάλλευση-αξιοποίηση αναλαμβάνει η Εταιρεία στα πλαίσια του σκοπού της". Τότε είχαν γίνει κινητοποιήσεις των σταφιδοπαραγωγών, που έκαναν λόγο για "σκάνδαλο", καθώς η τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Γεωργίας έκανε λόγο για μοίρασμα μέρους της ακίνητης περιουσίας του ΑΣΟ σε δήμους και Νομαρχίες, για "αθλητικούς και πολιτισμικούς σκοπούς".
Με πιο πρόσφατη απόφαση (217855/25-2-2004) έγινε και η τελική μεταβίβαση του συνόλου του 80% των περιουσιακών στοιχείων του υπό εκκαθάριση ΑΣΟ και ορίστηκε ως καθολικός διάδοχος του ΑΣΟ η ΣΚΟΣ ΑΣΕ.
Διαβάζοντας κάποιος το καταστατικό της ΣΚΟΣ, διαπιστώνει ότι τυπικά συνεχίζει το έργο του Α.Σ.Ο. με τους ίδιους ακριβώς σκοπούς, εργασίες και ενέργειες. Η μόνη διαφορά τους είναι ότι πλέον ως ανώνυμη εταιρεία αποκλείει τον κρατικό παρεμβατισμό και ως αυτόνομο πια όργανο "θα προσπαθήσει να αναβαθμίσει και να πραγματοποιήσει τους σκοπούς και τους στόχους που έθεσε πριν από 74 χρόνια ο Α.Σ.Ο. προσαρμόζοντας τους στις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς", αλλά και στη νέα εποχή της ...λιγότερης σταφίδας.
Λουκέτα πάνω από την Κρήτη
Με λουκέτο απειλούνται τα τέσσερα εργοστάσια μεταποίησης σουλτανίνας που έχουν απομείνει στην Κρήτη, ενώ η ανεργία είναι μπροστά στις πόρτες των εργαζόμενων σε αυτά, πολλοί από τους οποίους είναι πάνω από 50 ετών.
Η περσινή παραγωγή σταφίδας στο νομό Ηρακλείου δεν ξεπέρασε (βάσει τιμολογίων) τους 4.000 τόνους. Και είναι αυτονόητο, ότι οι μονάδες θα κλείσουν αν δεν βρουν εναλλακτικές λύσεις.
Μόνο ένα από τα εργοστάσια, αυτό της ΚΣΟΣ, είναι συνεταιριστικό. Λειτουργούσε και η Σουλτένωση, (εταιρεία κυρίως της Ένωσης Ηρακλείου στην οποία μετείχαν και άλλες ΕΑΣ), η οποία όμως έκλεισε με απόφαση της διοίκησης της ΕΑΣΗ πριν περίπου πέντε χρόνια.
Πολλά εργοστάσια έκλεισαν κατά τη δεκαετία του ΄90.
Λειτουργούν ακόμα τρία ιδιωτικά σταφιδεργοστάσια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μέρος των εξόδων των σταφιδεργοστασίων καλύπτεται από τα ενοίκια αποθηκευτικών χώρων που τώρα πια δεν χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες τους.
Η ΚΣΟΣ μάλιστα εκμισθώνει σημαντικό ακίνητο στην παραλιακή λεωφόρο του Ηρακλείου. Η Κοινοπραξία διαθέτει ακίνητο και στο κέντρο των Αθηνών το οποίο επίσης εκμισθώνει. Ακόμα διαθέτει ακίνητο σε προάστιο του Ηρακλείου, σε ένα τμήμα του οποίου στεγάζει συσκευαστήριο επιτραπέζιων σταφυλιών, ενώ ένα σημαντικό τμήμα του εκμισθώνει σε ιδιώτες. Έτσι, από τα μισθώματα καλύπτεται μέρος των εξόδων της Κοινοπραξίας.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΚΣΟΣ Γιάννη Πιτσιδιανό, ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί το σύγχρονο εργοστάσιο της κοινοπραξίας που βρίσκεται στη βιομηχανική περιοχή Ηρακλείου, (το οποίο να σημειωθεί εγκαινιάστηκε το 1996), είναι η συμβολαιακή γεωργία. Με λίγα λόγια, να υπογραφούν συμβόλαια αγοράς σταφίδας με παραγωγούς και το προϊόν να είναι πάρα πολύ καλής ποιότητας ώστε να αγοραστεί σε συμφέρουσες για τους αγρότες τιμές. Κατά τον κ. Πιτσιδιανό, αν η ΚΣΟΣ καταφέρει την επόμενη περίοδο και μεταποιήσει 3.000 - 3.500 τόνους σταφίδα, τότε θα διατηρηθεί στη ζωή και η ίδια και το προϊόν. Ήδη η ΚΣΟΣ λειτουργεί μόνο ένα τμήμα του εργοστασίου της. Παράλληλα, θα δώσει βαρύτητα στο εμπόριο επιτραπέζιων σταφυλιών, υπόθεση δύσκολη, καθώς σχεδόν κάθε χρόνο κλείνει τη συγκεκριμένη δραστηριότητα με παθητικό.
Εξαιρετικά προβληματισμένοι είναι οι ιδιώτες μεταποιητές, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Εξαγωγέων Σουλτανίνας Γιάννη Περδικογιάννη. Ο ιδιωτικός τομέας περιμένει με αγωνία τις εφαρμοστικές εγκυκλίους του κανονισμού της σταφίδας. Αν δεν περιλαμβάνουν δεσμεύσεις ως προς την παραγωγή αποξηραμένης σουλτανίνας (σε αυτό ελπίζουν οι μεταποιητές) ή έστω επιπλέον ενίσχυση σε όσους παραγωγούς αποξηραίνουν τα σταφύλια τους, τότε είναι πάρα πολύ πιθανό ορισμένοι επιχειρηματίες να εγκαταλείψουν τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Πάντως και οι ιδιώτες προσανατολίζονται στην αγορά και μεταποίηση ποιοτικά πιστοποιημένης ή και βιολογικής σταφίδας.
Να σημειωθεί ότι οι τιμές παραγωγού του προϊόντος κυμάνθηκαν φέτος από 0,65 έως 0,70 ευρώ για τις μεγάλες ποσότητες, ενώ υπήρχαν και εξαιρετικής ποιότητας σταφίδες (εξαιρέσεις) που αγοράστηκαν από 0,80 έως 1 ευρώ.
Το ύψος της στρεμματικής ενίσχυσης ανέρχεται στο ποσό των 350 ευρώ.
Ένας θυελλώδης αιώνας στην Κρήτη
Η σουλτανίνα "ήρθε" στην Κρήτη μαζί με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες κατά την "ανταλλαγή των πληθυσμών" στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Γρήγορα η "ξανθιά" σταφίδα αντικατέστησε την ποικιλία ταχτά, που μέχρι τότε σταφιδοποιούσαν οι παραγωγοί της Κρήτης. Η σουλτανίνα είναι πολύ πιο παραγωγική ποικιλία, αποξηραίνεται πιο εύκολα, με εμφάνιση που προσελκύει τους καταναλωτές.
Οι αμπελουργοί βλέποντας τα εισοδήματά τους να αυξάνονται από την πώληση της "ξανθιάς" εκρίζωναν όλο και περισσότερες εκτάσεις με ταχτά αλλά και οινάμπελα και φύτευαν σουλτανίνα. Η "ξανθιά" έκανε την "επέλασή" της, "εξαφανίζοντας" από την Κρήτη ακόμα και παραδοσιακές ποικιλίες οινοστάφυλων όπως αθήρι και θραψαθήρι. Στην επιλογή της σουλτανίνας, σύμφωνα με πολλούς, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η υποβάθμιση της ποικιλιακής σύνθεσης του κρητικού αμπελώνα, ο οποίος μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να "συνέρχεται" από το "σοκ".
Η σουλτανίνα απέδιδε λίγο μετά τον πόλεμο υψηλά εισοδήματα στους παραγωγούς. Αγρότες με 30-50 στρέμματα σταφιδάμπελα έχτιζαν μέσα σε ένα χρόνο σπίτι στο παιδί τους ή αγόραζαν οικόπεδο "στη χώρα", συνήθως το Ηράκλειο. (Εκεί έχουν βρει στέγη τώρα πολλά παιδιά σταφιδοπαραγωγών που επέλεξαν διάφορα επαγγέλματα και αστικοποιήθηκαν). Τα σταφιδεργοστάσια αναβαθμίστηκαν και δημιουργήθηκαν καινούργια. Όλο και περισσότερα ήταν τα φορτία με το προϊόν στα λιμάνια της Κρήτης. Οι συνεταιρισμοί των σταφιδοπαραγωγικών περιοχών (Μαλεβύζι, Μονοφάτσι κ.ά.) έκτισαν κτίρια κάλυψης άνω των 500 τ.μ. για την αποθήκευση της σταφίδας. (Τα περισσότερα από τα κτίρια αυτά σήμερα δεν αξιοποιούνται). Κι όταν οι αγρότες πουλούσαν το προϊόν τους, οι έμποροι στις πόλεις προμηθεύονταν εμπορεύματα και "έτριβαν τα χέρια" τους.
Ιστορικά συλλαλητήρια
Το σταφιδικό ζήτημα "έδωσε" όμως και τα μεγαλύτερα συλλαλητήρια που έχουν γίνει στην Κρήτη. Όταν οι τιμές της σταφίδας μειώνονταν οι σταφιδοπαραγωγοί κατέβαιναν σε χιλιάδες στο Ηράκλειο και απαιτούσαν να αυξηθεί "η τιμή ασφαλείας". Ένα από τα μεγαλύτερα έγινε τον Ιούλιο του 1962 έξω από το νεοκλασικό κτίριο της Νομαρχίας, με επεισόδια και τραυματισμούς.(Το τελευταίο συλλαλητήριο για το σταφιδικό έγινε το Σεπτέμβριο του 1991, όταν το κτίριο της Νομαρχίας παραδόθηκε στις φλόγες)
Η αρχή του τέλους…
Οι πρώτοι κλυδωνισμοί στη "βασιλεία" της "ξανθιάς" άρχισαν στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την έναρξη της φυλλοξήρας στην πεδιάδα της Μεσαράς. Οι γεωπόνοι και οι αμπελουργοί "ξόρκιζαν" το "κακό" με… ψεκασμούς στα πόδια των ανθρώπων και των ζώων, στις ρόδες των αυτοκινήτων που περνούσαν τα νοητά σύνορα μεταξύ της Μεσαράς και του Μονοφατσίου (γύρω από την αρχαία Γόρτυνα). Του κάκου όμως… Η "κατάρα" εξαπλώθηκε!
Μία - μία περιοχή της Κρήτης παραδινόταν στη δίνη της φυλλοξήρας. Σιγά - σιγά, στις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80, το τοπίο άλλαζε… Οι καταπράσινοι κάμποι και τα βουνά, γίνονταν καφέ… Οι αγρότες εκρίζωναν πικραμένοι τα αμπέλια τους και γεμάτοι προσδοκίες άκουγαν τις υποσχέσεις γεωπόνων, εμπόρων φυτωριακού υλικού και κυρίως του κράτους, για σωστή αναμπέλωση. Υποσχέσεις που έμειναν στα λόγια. Άρρωστα φυτά σουλτανίνας, κυρίως με αμερικανικά υποκείμενα, διαδέχθηκαν τα ανθεκτικά αμπέλια της Κρήτης. Αμπελώνες που κληρονόμησαν τα παιδιά από τους γονείς τους (είχαν περάσει δύο γενιές πια από τότε που έφθασε στην Κρήτη η σουλτανίνα) αντικαταστάθηκαν από αμπέλια που σε 5-6 χρόνια ήταν άχρηστα…
…και η κατάρρευση….
Πολλοί ήταν οι αγρότες που φύτεψαν ελαιόδεντρα, αφού έβλεπαν τα παιδιά τους να μην ακολουθούν τα δικά τους χνάρια. Οι ελαιώνες δεν "απαιτούν" τη φροντίδα των αμπελιών και τα παιδιά είχαν επιλέξει άλλα επαγγέλματα.
Από τα στατιστικά στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης φαίνεται ξεκάθαρα η πτώση της παραγωγής στα μέσα της δεκαετίας του ΄70 και η ανάκαμψη στη συνέχεια, μετά την αναμπέλωση, στις αρχές της δεκαετίας του ΄80. Ήταν όταν είχαν αναμπελωθεί τα αμπέλια της Μεσαράς (όπου κτύπησε πρώτα η φυλλοξήρα) και άρχισαν να αποδίδουν.
Στη συνέχεια όμως ήρθαν οι επιδοτήσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 καταργήθηκαν η συγκέντρωση της σταφίδας από τους συνεταιρισμούς και η τιμή ασφαλείας. Ξεκίνησε ο πρώτος κανονισμός της σταφίδας που περιλάμβανε τη στρεμματική ενίσχυση. Οι τιμές του προϊόντος άρχισαν να πέφτουν συγκριτικά με το κόστος παραγωγής.
Η παρακμή
Ο κανονισμός της σταφίδας άλλαξε το 1991. Και τότε άρχισε η περίοδος της παρακμής. Οι αγροτικές οργανώσεις, (ΚΣΟΣ, Ενώσεις), είχαν προειδοποιήσει, ότι ο νέος κανονισμός θα ήταν η "ταφόπλακα" του προϊόντος. Και όπως αποδείχθηκε, είχαν δίκιο…
Το Σεπτέμβριο του 1991 έγινε το συλλαλητήριο στη Νομαρχία Ηρακλείου, που κατέληξε στην καταστροφή του κτιρίου, με μοναδικό αίτημα να μην ισχύσει ο κανονισμός της σταφίδας. Αλλά ίσχυσε… Όλο και μειωνόταν (βάσει κανονισμού) η λεγόμενη "τιμή εισόδου" της τούρκικης και της ιρανικής σουλτανίνας στην ευρωπαϊκή αγορά, σε επίπεδα που δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί η Κρήτη. Οι τιμές παραγωγού μειώνονταν διαρκώς, ορισμένες περιοχές εγκατέλειψαν το προϊόν όπως της Σητείας και γλίτωσαν. Άλλες όμως, όπως του Ηρακλείου, παρέμεινα, με "μαγνήτη" τη στρεμματική ενίσχυση. Ορισμένοι "αετονύχηδες" παρέδιδαν… μαθήματα στους σταφιδοπαραγωγούς πώς να εισπράττουν τη στρεμματική ενίσχυση χωρίς να παράγουν σταφίδα με τη χρήση εικονικών τιμολογίων.
Πουλώντας τιμολόγια ορισμένοι πλούτισαν, καθώς εισέπρατταν το μερίδιό τους από τη στρεμματική, κάνοντας πολλούς αγρότες να περιμένουν ολόκληρα 24ωρα έξω από τα οινοποιεία για να παραδώσουν σε εξευτελιστικές τιμές νωπή σουλτανίνα. Οι αγρότες παρήγαγαν ένα προϊόν "με το ζόρι". Όσο κι αν είναι υψηλή η ενίσχυση, όταν το προϊόν δεν έχει τιμή, οι παραγωγοί δεν αποζημιώνονται…
Οι αμπελουργοί άρχισαν να "μισούν" το προϊόν τους, όπως χαρακτηριστικά έλεγαν οι γεωπόνοι στις συσκέψεις. Το μισούσαν με το ίδιο πάθος με το οποίο στο παρελθόν το λάτρευαν. Άνθρωποι που ανατράφηκαν μέσα σε σταφιδάμπελα, δεν ήθελαν πια να τα βλέπουν!!
Η ελπίδα
Η παραγωγή σταφίδας, στις αρχές της νέας χιλιετίας, έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Και οι αγρότες προσδοκούν στην εφαρμογή του νέου κανονισμού, που αποσυνδέει την ενίσχυση από την παραγωγή:
Οι νέοι ετεροεπαγγελματίες που κληρονόμησαν τα αμπέλια, για να τα εκριζώσουν και να φυτέψουν μουρέλα.
Οι ηλικιωμένοι για να πουλούν τη σουλτανίνα νωπή στα οινοποιεία.
Κάποιοι νέοι αγρότες με σκοπό να παράγουν επιτέλους "λίγη και καλή" σταφίδα, ολοκληρωμένης καταπολέμησης ή βιολογική αλλά και για να διαθέτουν στην αγορά πιστοποιημένα επιτραπέζια σταφύλια.
Και ορισμένοι άλλοι, για να αναπτύξουν νέες καλλιέργειες, όπως συκιές, τρούφα, σαλιγκαροτροφία και ό,τι άλλο τους… κατέβει στο κεφάλι, αφού προς το παρόν δεν υπάρχει κεντρικός σχεδιασμός.
Όλοι τώρα περιμένουν τη μελέτη του ΤΕΙ Κρήτης και τους νέους εφαρμοστικούς κανονισμούς της Ε.Ε. "μπας και δουν φως στο βάθος του τούνελ".
