Η ΕΘνική Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΕΘΕΑΣ) που θα εκλέξει την πρώτη τακτική ηγεσία της το ερχόμενο Σάββατο/2/Απριλίου/2022 καλείται να συμβάλει ηγετικά, ώστε οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και μέσα από αυτούς το Ελληνικό αγροδιατροφικό σύστημα και οι γεωργοί να εισέλθουν στον 21ο αιώνα και να ανταπεξέλθουν στις τεράστιες προκκλήσεις και να εκμεταλευτούν τις μεγάλες ευκαιρίες που επιφυλάσει.
Ο 21ος αιώνας δεν θα είναι παίξε-γέλασε. Η γεωργία και αγροδιατροφή της χώρας και του πλανήτη, καλούνται να παίξουν τον τριπλό ρόλο: Πρώτο να παράξουν τρόφιμα για ένα παγκόσμιο πληθυσμό που σύντομα θα αγγίξει τα 10 δισεκατομμύρια στόματα. Δεύτερο να προσφέρουν εισόδημα στους πάνω από 550 εκατομμύρια αγρότες του πλανήτη και τους 600 χιλιάδες της χώρας. Τρίτο να συμβάλουν στην μείωση της κλιμματικής αλλαγής, μειώνοντας τις εισροές, τα φυτοφάρμακα, τα λιπάσματα και αντιβιοτικά και αποθηκεύοντας άνθρακα στο έδαφος. Αυτά απαιτεί ο πλανήτης, η αγορά και η κοινή αγροτική πολιτική. Η ελληνική γεωργία σε αυτό το πλαίσιο θα κινηθεί στον αιώνα αυτόν - αν δεν τα καταφέρει θα πάψει να υπάρχει ως Ελληνική γεωργία. Η Ελληνική γη μάλλον θα συνεχίσει να παράγει – αλλά ούτε Ελληνική γεωργία ούτε Έλληνες γεωργοί όπως τους ξέρουμε, θα υφίστανται εάν δεν προσαρμοστούν και δεν συμβάλουν με τον τριπλό αυτό ρόλο στον 21ο αιώνα. ΟΙ αγροτικοί συνεταιρισμοί θα πρέπει να αποτελέσουν τις βαριές μηχανές της διακυβέρνησης της νέας ελληνικής γεωργίας του 21 ου αιώνα. Η ΕΘΕΑΣ καλείται να τους εκπροσωπήσει να ηγηθεί και να κατευθύνει.
Την Δευτέρα/4/Απριλίου, όταν θα έχει τελειώσει η καταμέτρηση των ψήφων και θα έχει καταλαγιάσει η φασαρία από το γλέντι των νικητών, οι 21 εκλεγμένοι θα πρέπει να σηκώσουν τα μανίκια και να ξεκινήσουν την πορεία της αποκατάστασης της εικόνας και της ουσίας των αγροτικών συνεταιρισμών της χώρας. Τεράστιο έργο τους περιμένει, να θεραπεύσουν όλες τις παθογένειες του προηγούμενου αιώνα που οδήγησαν τον αγροτικό συνεταιρισμό, στην ταπείνωση, στην χρεοκοπία, στην καταστροφή και στην αδράνεια. Ξεκινούμε αντίστροφα από την διαγνωστική λίστα της πρώτης παραγράφου αυτού του σύντομου σημειώματος:
- Μέλη. Είδαμε που κατάντησαν οι συνεταιρισμοί του προηγούμενου αιώνα από την αδιαφορία και άγνοια των μελών τους. Η ΕΘΕΑΣ και όλοι οι συνεταιρισμοί-μέλη της ΕΘΕΑΣ θα πρέπει να εκπαιδεύουν – και να διαπαιδαγωγούν δια βίου - τα μέλη τους. Τους γεωργούς. Χωρίς μέλη – διαπαιδαγωγημένα, συνειδητά, ενημερωμένα μέλη– συνεταιρισμοί δεν μπορούν να υπάρξουν. Χρειάζεται άμεσα εκστρατεία ενημέρωσης και εκπαίδευσης: χρειάζεται ένα σχολείο δια βίου μάθησης των συνεταιριστικών μελών. Τι είναι ένας συνεταιρισμός χωρίς τα μέλη του; Χωρίς μέλη οι συνεταιρισμοί ούτε και η ΕΘΕΑΣ έχουν λόγο ύπαρξης. Προκαλεί εντύπωση που στην αναρτημένη λίστα των συνεταιρισμών - μελών της ΕΘΕΑΣ καταγράφονται οι ψήφοι και ο κύκλος εργασιών κάθε συνεταιρισμού, αλλά απουσιάζουν ο αριθμός και η οικονομική δραστηριότητα των αγροτών-μελών τους. Είναι σημαντικό και σωστό που στον νόμο και στο καταστατικό της ΕΘΕΑΣ αποκλείονται όσο το δυνατόν οι συνεταιρισμοί-σφραγίδες. Δεν θα πρέπει όμως μαζί με τους αδρανείς συνεταιρισμούς να καούν και τα χλωρά: οι μικροί, οι νεοσύστατοι, οι δυναμικοί, οι ουσιαστικοί συνεταιρισμοί. Οι εκπρόσωποι των μεγάλων επιτυχημένων συνεταιρισμών με τους οκταψήφιους κύκλους εργασιών που κατέχουν την μεγάλη μερίδα των ψήφων στην ΕΘΕΑΣ, καλό θα είναι να ανατρέξουν στην ιστορία του δικού τους συνεταιρισμού και να θυμηθούν πως ξεκίνησε. Κανένας συνεταιρισμός δεν ξεκίνησε μεγάλος και πολυεκατομμυριούχος. Η ΕΘΕΑΣ έχει υποχρέωση να αγκαλιάσει και τους μικρούς συνεταιρισμούς, να τους βοηθήσει και να φροντίσει για την εκπροσώπησή τους στο ΔΣ - υπό αυστηρές προϋποθέσεις.
- Ηγεσία. Τα ηγετικά στελέχη των συνεταιρισμών, τα συμβούλια, οι πρόεδροι, οι εκπρόσωποι – κάποιοι από αυτούς που θα εκλεγούν μεθαύριο στην διοίκηση της ΕΘΕΑΣ, πρέπει και αυτοί – κυρίως αυτοί – να εκπαιδεύονται επί μακρόν και δια βίου. Είναι δουλειά της ΕΘΕΑΣ να εκπαιδεύει τον εαυτό της μέσα από μια σχολή συνεταιριστικής ηγεσίας στην οποία θα πρέπει υποχρεωτικά να φοιτούν τα εκλεγμένα μέλη – και κυρίως οι εκλεγμένοι ηγέτες των συνεταιρισμών και της ΕΘΕΑΣ.
- Στελέχη. Η ανικανότητα των στελεχών οδήγησε σε κακοδιοίκηση και αυθαιρεσία. Οι συνεταιρισμοί χρειάζονται ικανά στελέχη. Επειδή ο συνεταιρισμός είναι μια περίπλοκη υπόθεση και δυσκολότερη να διοικηθεί, χρειάζεται ικανότερα στελέχη και από αυτά των ιδιωτικών κεφαλαιουχικών επιχειρήσεων. Οι συνεταιρισμοί θα πρέπει να μπορούν να προσελκύσουν ικανά στελέχη από την αγορά. Κυρίως όμως οι συνεταιρισμοί – δηλαδή η ΕΘΕΑΣ - θα πρέπει άμεσα να δημιουργήσει σχολή συνεταιριστικών στελεχών ανωτάτου επιπέδου σε συνεργασία με τα καλύτερα ιδρύματα της χώρας και του εξωτερικού, ώστε να εκπαιδεύει η ίδια τα στελέχη των συνεταιρισμών-μελών με τις γνώσεις και δεξιότητες που οι συνεταιρισμοί χρειάζονται.
Αφήσαμε επίτηδες για το τέλος τους δύο μέγιστους ενόχους της συνεταιριστικής καταστροφής του 20ου αιώνα: την σκύλα και την χάρυβδη του κράτους και του κόμματος.
- Κράτος. Η ΕΘΕΑΣ και ο κάθε συνεταιρισμός ξεχωριστά θα πρέπει να αποκτήσουν ανεξάρτητη διακυβέρνηση, δημοκρατικά εκλεγμένη, επαγγελματικά και επιστημονικά επανδρωμένη. Η ΕΘΕΑΣ και οι συνεταιρισμοί πρέπει να απογαλακτιστούν από την άμεση εξάρτηση από το κράτος, παρεκτός βέβαια από τις νόμιμες, θεμιτές, θεσμοθετημένες χρηματοδοτήσεις μέσα από τα περιφερειακά, εθνικά και Ευρωπαϊκά προγράμματα ανάπτυξης και επενδύσεων. Η ΕΘΕΑΣ θα πρέπει να αποκτήσει την δική της διακυβέρνηση με την αιρετή της διοίκηση, με έμμισθους καλά αμειβόμενους διευθυντή, διοικητικό και επιστημονικό προσωπικό. Η ΕΘΕΑΣ θα πρέπει να έχει συνέχεια που θα πρέπει να τελεί υπό την ηγεσία αλλά να μην εξαρτάται μόνο από την εκάστοτε εκλεγμένη διοίκηση. Η ΕΘΕΑΣ πρέπει να αποτελέσει τον πιό επηρεαστικό διαμορφωτή θέσεων και πιό αξιόπιστο συνομιλητή στο σύστημα αγροδιατροφής και στην διαμόρφωση αγροτικής πολιτικής της χώρας. Μόνο με δημοκρατικά επεξεργασμένες και τεκμηριωμένες επιστημονικά και επιχειρηματικά θέσεις, απόψεις και στρατηγική θα μπορέσει να παίξει αυτόν τον ρόλο. Για να το επιτύχει η ΕΘΕΑΣ θα πρέπει να είναι πλήρως ανεξάρτητη - άρα αυτοχρηματοδοτούμενη - και πλήρως απεξαρτημένη από τον κρατικό κορβανά και την κομματική κουζίνα. Ο συνολικός κύκλος εργασιών των συνεταιρισμών-μελών της ΕΘΕΑΣ ξεπερνάει τα 1.2 δις. Ευρώ ετησίως. Είναι κατ’ αρχήν αναξιοπρεπές μια τέτοια εύρωστη οικονομικά οντότητα να καταντήσει επαίτης του ούτως ή άλλως φτωχού κρατικού προϋπολογισμού και να απλώνει χέρι ζητιανιάς προς την πλατεία Βάθη για να καλύπτει τα έξοδα λειτουργίας και την χρηματοδότηση των δράσεών της. Οποιαδήποτε εξάρτηση θα θίξει την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητά της. Κυρίως, η αυτοχρηματοδότηση είναι ύψιστη προϋπόθεση για να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία και η αυτοδιάθεση των συνεταιρισμών και του εκπροσωπευτικού τους οργάνου, που απο την δευτέρα 4/Απριλίου θα αποτελεί η νέα διοίκηση της ΕΘΕΑΣ.
- Κόμμα. Τις τελευταίες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα, οι συνεταιρισμοί, και το τότε εκπροσωπευτικό τους όργανο είχαν καταντήσει κρατικά χρηματοδοτούμενα κλαδικά όργανα των κομμάτων που μέσω αυτών χειραγώγησαν και εν τέλει λεηλάτησαν την ύπαιθρο. Αυτό το κεφάλαιο πρέπει να κλείσει οριστικά. Ένα πρώτο σωστό βήμα υπήρξε η θεσμική απεξάρτηση από κομματικούς μηχανισμούς μέ την κατάργηση παραταξιακών ψηφοδελτίων στις αρχαιρεσίες. Το δεύτερο και ουσιαστικότερο βήμα είναι όμως η πραγματική απεξάρτηση – η πλήρης ανεξαρτησία από το κόμμα. Τα μέλη της διοίκησης της ΕΘΕΑΣ θα πρέπει να κρεμάσουν το κομματικό τους αμπέχονο και το πολιτικό τους κουστούμι στην κρεμάστρα του λόμπυ του ξενοδοχείου President και εάν εκλεγούν στο ΔΣ της ΕΘΕΑΣ να μην τα ξαναφορέσουν όσο θα κάθονται στις σημαντικές καρέκλες του ΔΣ. Το νέο 21/μελές διοικητικό συμβούλιο της ΕΘΕΑΣ που θα προκύψει την 2α Απριλίου, δεν θα πρέπει να καταμετράει κομματικά κουκιά, αποχρώσεις και εξαρτήσεις, αλλά να προσμετράει συνεταιριστικές περγαμηνές, διοικητικά προσόντα και προσωπική ακεραιότητα. Τίποτε άλλο. Οποιαδήποτε κομματική προσάρτηση θα οδηγήσει την ΕΘΕΑΣ και τους συνεταιρισμούς κατευθείαν στο στόμα της κρατικής σκύλας και στα νύχια της κομματικής χάρυβδης. Δηλαδή στην καταστροφή.
Μια κομματική και κρατικοδίαιτη ΕΘΕΑΣ δεν μπορεί να ηγηθεί του τόσο σημαντικού ιστορικού ρόλου που καλείται να παίξει. Η αποτυχία ενός τέτοιου σχήματος θα είναι δεδομένη και μαθηματικά προκαθορισμένη. Θυμηθήτε πώς απέτυχε η προηγούμενη διακυβέρνηση των συνεταιρισμών μέσα σε πακτωλούς χρηματοδότησης και σε ποταμούς επιδοτήσεων. Οι νέος αιώνας θα είναι πολύ απαιτητικός για την γεωργία, και για τους συνεταιρισμούς. Όμως, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί της Ελλάδας του 21ου αιώνα – και η Ελληνική γεωργία - δεν θα αντέξουν μια δεύτερη μεγάλη αποτυχία παρόμοια με αυτή του προηγούμενου αιώνα. Είναι εγγυημένο ότι μια ακόμη αποτυχία της ΕΘΕΑΣ θα σημάνει και αποτυχία των περισσότερων αγροτικών συνεταιρισμών και ως εκ τούτου την εξαθλίωση της υπαίθρου.
Η σημερινή προσωρινή διοίκηση που θα οδηγήσει στις εκλογές και η νέα διοίκηση που θα προκύψει από τις αρχαιρεσίες του Σαββάτου, οι υποψήφιοι και η διοίκηση της ΕΘΕΑΣ που θα εκλεγούν, έχουν τεράστιο ιστορικό ρόλο και ευθύνη. Η ιστορία του Ελληνικού συνεταιριστικού κινήματος ξαναγράφεται τώρα. Θα την ξαναγράψει και η νέα ηγεσία της ΕΘΕΑΣ. Τα μέλη των συνεταιρισμών, οι αγρότες, η ελληνική κοινωνία, αγωνιούν και αναμένουν. Οι ιστορικοί και οι ερευνητές των συνεταιρισμών συμμερίζονται την αγωνία τους, παρακολουθούν και καταγράφουν.
Ο Δρ. Κώστας Καραντινινής είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γεωργικών Επιστημών (SLU), Άλναρπ-Σουηδία.
Φωτογραφία: Γεωργία Καραμαλή
