Οι τέσσερις εναλλακτικές για παραγωγή ζωοτροφών από τον καθηγητή Ζέρβα

Οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, συνήθως, εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στο πρόσημο εισροών – εκροών και συγκεκριμένα στις τιμές αγοράς ζωοτροφών, εφοδίων κ.ά. και στις τιμές πώλησης των προϊόντων (γάλα, κρέας), θεωρώντας ότι τόσο η παραγωγικότητα του ζωικού κεφαλαίου όσο και η όλη διαχείριση της μονάδας τους δεν επιδέχεται περαιτέρω βελτίωση, γεγονός που πράγματι ισχύει σε πολλές περιπτώσεις.

Στην αγορά όμως υπάρχουν και οι απρόβλεπτοι παράγοντες, οι οποίοι ανατρέπουν την υπάρχουσα ισορροπία για κάποιο χρονικό διάστημα και θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων – εκμεταλλεύσεων. Για παράδειγμα, η αύξηση των τιμών των ζωοτροφών κατά 15-20 % το τελευταίο τρίμηνο. Η αύξηση των ζωοτροφών δεν είναι ούτε τυχαία, αλλά ούτε και σκόπιμη. Οφείλεται σε κάποιες συγκυρίες που μέχρις ενός σημείου είναι απρόβλεπτες και όχι βραχυπρόθεσμα αντιμετωπίσιμες (π.χ. από ακραίες καιρικές συνθήκες), που επηρεάζουν όμως σημαντικά την παραγωγή και ακολούθως τις τιμές των ζωοτροφών.

  
 Παγκόσμια κρίση τιμών των τροφίμων 2007-2008

Θεωρώ σκόπιμο να υπενθυμίσω πολύ συνοπτικά την παγκόσμια κρίση τιμών των τροφίμων (World Food Price Crisis) της περιόδου 2007 – 2008, για τα αίτια και τα αποτελέσματα της οποίας έγιναν πολλές μελέτες από σημαντικούς παγκόσμιους οργανισμούς, όπως FAO, IFCN, κ.ά., με στόχο να ληφθούν προληπτικά μέτρα έγκαιρα σε περίπτωση επανεμφάνισής τους στο μέλλον. Η κρίση αυτή, που προκάλεσε αύξηση του δείκτη τιμών των τροφίμων κατά 6%, 27% και 24% τα έτη 2006, 2007 και 2008 αντίστοιχα, ανέδειξε εμφατικά, μεταξύ άλλων, ζητήματα όπως αυτά του επισιτισμού και της ασφάλειας των τροφίμων (Food Security) του πλανήτη, προκαλώντας πολιτική και οικονομική αστάθεια και κοινωνική ανησυχία, τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις ανεπτυγμένες χώρες. Την παγκόσμια αυτή κρίση προκάλεσαν, κυρίως, γεγονότα όπως:

α. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που επικράτησαν κατά την καλλιεργητική περίοδο (ξηρασία στην Αυστραλία και Ν. Ζηλανδία, κύμα καύσωνα και ισχυρές βροχοπτώσεις στις ΗΠΑ) με συνέπεια την πτώση στην παραγωγή σιτηρών (αραβοσίτου και σίτου) και μείωση των αποθεμάτων αυτών παγκοσμίως.

β. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου με συνακόλουθες ισχυρές ανατιμήσεις στα λιπάσματα, τις μεταφορές, κ.ά.

γ. Η προσπάθεια εναλλακτικής παραγωγής βιοκαυσίμων από αραβόσιτο και ελαιούχα σπέρματα, με αποτέλεσμα την αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων με αραβόσιτο κατά 18 % εις βάρος των εκτάσεων για καλλιέργεια σίτου και σόγιας, προκαλώντας διπλασιασμό της τιμής το σίτου και πενταπλασιασμό της τιμής του ρυζιού, με αντίστοιχη εκτίναξη των τιμών των ζωοτροφών και των τιμών του αγελαδινού γάλακτος κατά 22,6 % στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 22,5 % στην Ελλάδα.

δ. Ο ανταγωνισμός που δημιουργήθηκε για τη χρήση του αραβοσίτου ως τροφίμου, ζωοτροφής και καυσίμου, με κατάληξη να θεωρηθεί στη συνέχεια λάθος η χρήση του για παραγωγή βιοκαυσίμων. Έτσι, τον Οκτώβριο του 2008 επήλθε πτώση της τιμής του αραβοσίτου κατά 50 % και στροφή στην καλλιέργεια σίτου και σόγιας, οι τιμές των οποίων βελτιώθηκαν σημαντικά. Τελικά, οι τιμές τόσο των ζωοτροφών όσο και του αγελαδινού γάλακτος επανήλθαν διεθνώς το 2010 στις τιμές του 2006 (της προ της κρίσης περιόδου).

Έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει ο παραγωγός;

Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει από τα παραπάνω είναι αν ο παραγωγός (κτηνοτρόφος) έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει και να προφυλάξει την εκμετάλλευσή του από μια κρίση αύξησης των τιμών των ζωοτροφών, με εφαρμογή κάποιων εναλλακτικών λύσεων. Εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν πάντα, έστω και με περιορισμένο σχετικά αποτέλεσμα, με δυνατότητα μάλιστα επιλογής μεταξύ αυτών ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες κάθε εκμετάλλευσης.

Με την ευκαιρία αυτή θα αναφερθώ σε μερικές εναλλακτικές λύσεις καλλιεργειών, που εμφανίζουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα ως προς την αξιοποίησή τους στη διατροφή των γαλακτοπαραγωγών ζώων εξασφαλίζοντας παράλληλα την αξιοποίηση αγρών κατά τη χειμερινή περίοδο και την παραγωγή ελληνικών ζωοτροφών πλούσιων σε πρωτεϊνες. Στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης ΓΑΙΑ που υλοποιεί η γαλακτοβιομηχανία ΔΕΛΤΑ, μια πρωτοβουλία για τη βιώσιμη ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα και σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής Γιαννιτσών του ΕΛΓΟ Δήμητρα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 7-8 ετών πραγματοποιήθηκαν πειραματικές καλλιέργειες. Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών που έχουν παρουσιαστεί από τη ΔΕΛΤΑ σε συγκεντρώσεις παραγωγών, ημερίδες, επιστημονικά συνέδρια και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με στόχο τη μείωση του κόστους παραγωγής γάλακτος, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών κτηνοτροφικών μονάδων και τη βελτίωση της βιωσιμότητας του πρωτογενούς τομέα.

Οι εναλλακτικές λύσεις παραγωγής ζωοτροφών που έχουν μελετηθεί και έχουν αποδειχθεί επωφελείς για τον παραγωγό, αλλά και το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή ταυτόχρονα, αναφέρονται συνοπτικά παρακάτω. Αν και οι διαθέσιμες εκτάσεις για καλλιέργεια για παραγωγή ζωοτροφών είναι πάρα πολλές στη χώρα μας, εν τούτοις προϋπόθεση για τον παραγωγό είναι να διαθέτει, τουλάχιστον, τον απαιτούμενο εξοπλισμό για καλλιέργεια και συγκομιδή και το κατάλληλο προσωπικό για την παραγωγή ζωοτροφών, χωρίς να επηρεάζεται (αρνητικά) η διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου της εκμετάλλευσης.

Ενναλλακτικές λύσεις 

1. Συγκαλλιέργεια ψυχανθών (π.χ. βίκου) – σιτηρών (π.χ. κριθής, βρώμης) για βόσκηση(αιγοπροβάτων), ενσίρωση (για βοοειδή) ή παραγωγή σανού (αιγοπρόβατα-βοοειδή). Η συγκαλλιέργεια βίκου (10 Kg/στρέμμα) με κριθή (5-6 Κg/στρέμμα) έδωσε χλωρομάζα η οποία, κατόπιν μάρανσης, ενσιρώθηκε και αντικατέστησε πλήρως το ενσίρωμα του αραβοσίτου σε σιτηρέσιο ολικής ανάμειξης αγελάδων γαλακτοπαραγωγής, χωρίς να επηρεαστεί τόσο η ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος όσο και η χημική του σύσταση. 

Το ενσίρωμα της βικο-κριθής είχε υψηλότερη περιεκτικότητα σε αζωτούχες ουσίες (πρωτεϊνες) κατά 14,8 g/Kg, γεγονός που επέτρεψε τη μείωση του σογιαλεύρου, στο μείγμα που συνδυάστηκε με το ενσίρωμα βικο-κριθής στο ολικό σιτηρέσιο των αγελάδων, από 35 % στο 10 %. Η αντικατάσταση αυτή εξοικονόμησε τελικά 1,8 Kg σογιαλεύρου ημερησίως ανά αγελάδα με το αντίστοιχο οικονομικό όφελος για τον παραγωγό. Το κόστος της ενσιρωθείσας χλωρομάζας της βικο-κριθής ήταν 0,044 ευρώ/Kg, δηλαδή αρκετά συγκρίσιμη με αυτό του αραβοσίτου. Τα επιπλέον, όμως, πλεονεκτήματα της βικο-κριθής ήσαν τα εξής:

α. Αποτελεί φθινοπωρινή καλλιέργεια που δεν απαιτεί άρδευση, επιτρέποντας να ακολουθήσει εαρινή καλλιέργεια στην ίδια έκταση.

β. Έχει ικανοποιητική στρεμματική απόδοση και υψηλότερη περιεκτικότητα σε αζωτούχες ουσίες (38,8 g/Kg) από τον αραβόσιτο (24,0 g/Kg).

γ. Τα σιτηρά (κριθή) αξιοποιούν το άζωτο που δεσμεύουν τα ψυχανθή (βίκος) και γι’ αυτό απαιτείται ελάχιστη ή μηδενική λίπανση, και

δ. Μειώνονται τα ζιζάνια στην καλλιεργούμενη έκταση.

 
2. Συγκαλλιέργεια βίκου-βρώμης για παραγωγή χλωρομάζας που μπορεί αρχικά να βοσκηθεί από αιγοπρόβατα ή/και να συγκομιστεί για σανό.Στο πείραμα αυτό χρησιμοποιήθηκε για περιβαλλοντικούς, κυρίως, λόγους (αύξηση συσσώρευσης οργανικού άνθρακα στο έδαφος, μείωση του αποτυπώματος του άνθρακα του γάλακτος) κοπριά σε σύγκριση με χημικό ανόργανο λίπασμα. Στη φωτογραφία που ακολουθεί είναι εμφανής η διαφορά στην ανάπτυξη των φυτών (βικο-βρώμης) με προσθήκη κοπριάς (30 τόνοι/στρέμμα ανά διετία) με υπεροχή των ψυχανθών (βίκου) στην ανάπτυξη που είχε ως αποτέλεσμα αυξημένη περιεκτικότητα σε αζωτούχες ουσίες (πρωτεϊνες), 21,0 % στη ξηρή ουσία έναντι 13,9 % με ανόργανη λίπανση. Τα πλεονεκτήματα της συγκαλλιέργειας αυτής είναι βασικά τα ίδια που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη περίπτωση 1 της βικο-κριθής.

 
3. Καλλιέργεια πολύσπορου (μείγμα ψυχανθών - σιτηρών) για παραγωγή χλωράς νομής ή/και σανού μετά από ξήρανση. Καλλιεργήθηκαν διαφορετικά μείγματα πολύσπορου για παραγωγή σανού, με διαφορετικές αναλογίες και είδη ψυχανθών-σιτηρών, και έγινε σύγκριση με τη μηδική. Η απόδοση του πολύσπορου, σε Kg ξηρής ουσίας/στρέμμα, ήταν στο 60 – 90 % της αντίστοιχης της μηδικής με περιεκτικότητα σε αζωτούχες ουσίες 12,2 % στη ξηρή ουσία έναντι 16,3 % της μηδικής. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι 1,6 Kg σανού πολύσπορου αντιστοιχούσαν, από πλευράς διατροφής, σε 1,0 Kg μηδικής. Το κόστος του πολύσπορου ανήλθε στα 13,8 ευρώ/στρέμμα (δαπάνες λίπανσης) ενώ της μηδικής στα 72,6 ευρώ/στρέμμα (δαπάνες λίπανσης 19,1 ευρώ, άρδευσης 48,0 ευρώ, φυτοπροστασίας 5,5 ευρώ).

Στο πείραμα διατροφής που ακολούθησε σε προβατίνες γαλακτοπαραγωγής, χρησιμοποιήθηκαν δύο ισοδύναμες, από πλευράς παραγωγής, ομάδες στις οποίες χορηγήθηκαν σιτηρέσια με την ίδια περιεκτικότητα σε πρωτεϊνες. Στο σιτηρέσιο της μιας ομάδας συμμετείχε ο σανός του πολύσπορου (1,6 Kg) και στο σιτηρέσιο της άλλης η μηδική (1,0 Kg). To μείγμα γαλακτοπαραγωγής που χρησιμοποιήθηκε (1,4 Kg) ήταν το ίδιο και για τις δύο ομάδες. Από τα αποτελέσματα της μελέτης δεν παρατηρήθηκαν διαφορές τόσο στην ποσότητα του γάλακτος όσο και στη χημική του σύσταση.

Το συμπέρασμα της μελέτης αυτής ήταν ότι το πολύσπορο αποτελεί πολύ καλή εναλλακτική λύση για παραγωγή χονδροειδών ζωοτροφών διότι αφενός καλλιεργείται κατά τη χειμερινή περίοδο χωρίς να απαιτείται άρδευση, αφετέρου εμπλουτίζει το έδαφος με άζωτο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει η καλλιέργεια κάποιου σιτηρού την επόμενη καλλιεργητική περίοδο. Επίσης, η επιλογή του πλέον κατάλληλου μείγματος πολύσπορου για μια συγκεκριμένη περιοχή εξαρτάται από τις εδαφοκλιματικές συνήκες αυτής της περιοχής.

Ένα, επιπλέον, πλεονέκτημα της συγκαλλιέργειας ψυχανθών-σιτηρών είναι ότι ο παραγωγός μπορεί να εξασφαλίσει ενσίρωμα ή σανό για τους πρώτους καλοκαιρινούς μήνες όταν τα αποθέματά του στις τροφές αυτές εξαντλούνται.

 
4. Σπορά μη γενετικά τροποποιημένης σόγιας για παραγωγή σογιόσπορου. Στο φύλλο της 25ης/01/2020 της Agrenda είχε τεκμηριωθεί το σκεπτικό καλλιέργειας μη γενετικά τροποποιημένης σόγιας, με λεπτομερή αναφορά στις απαιτούμενες καλλιεργητικές φροντίδες (σπορά, λίπανση, ζιζανιοκτονία, συγκομιδή). Υπενθυμίζεται ότι η στρεμματική απόδοση ανήλθε στα 505 Kg σογιόσπορου/στρέμμα με την ακόλουθη χημική σύσταση (%): Ξηρή ουσία 86,3, Ολικές Αζωτούχες Ουσίες (πρωτεϊνες) 34,8, Λιπαρές Ουσίες 18,1, NDF 13,2, ADF 9,7.

Το συμπέρασμα της μελέτης αυτής ήταν ότι η καλλιέργεια της σόγιας για παραγωγή σογιόσπορου είναι εφικτή στη χώρα μας σε αρδευόμενες εκτάσεις με ικανοποιητικές αποδόσεις, εφόσον βέβαια εξασφαλιστούν οι απαραίτητες-συνιστώμενες καλλιεργητικές φροντίδες. Επιπλέον, μπορεί να θεωρηθεί και οικονομικά συμφέρουσα ως πρωτεϊνούχος ζωοτροφή με υψηλή θρεπτική αξία, που βελτιώνει την παραγωγική ικανότητα του σιτηρεσίου ολικής ανάμειξης (ΤΜR) αγελάδων με υψηλή γαλακτοπαραγωγή.

 Στόχος μια οικονομικά βιώσιμη εκμετάλλευση 

Με τις παραπάνω εναλλακτικές λύσεις παραγωγής ζωοτροφών χαμηλού, σχετικά, κόστους, σε συνδυασμό με την εφαρμογή διατροφής ακριβείας (στοχευμένη διατροφή με το κατάλληλο και ισόρροπο σιτηρέσιο που καλύπτει επαρκώς και με ακρίβεια τις εκάστοτε ανάγκες των ζώων), οι κτηνοτροφικές μας εκμεταλλεύσεις μπορούν να είναι οικονομικά βιώσιμες, με βελτιωμένη αποτελεσματικότητα διατροφής, άριστη υγεία και αναπαραγωγική λειτουργία του ζωικού τους κεφαλαίου, ελάχιστες απώλειες από λόγους υγείας, ικανοποιητικές συνθήκες ευζωϊας (welfare) και μειωμένη περιβαλλοντική επιβάρυνση για συμβολή στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

*Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών