Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα διαχείρισης προβατοτροφικής μονάδας

Η προβατοτροφία αποτελεί έναν από τους παλαιότερους και πιο σημαντικούς κλάδους της ζωικής παραγωγής. Η Ελλάδα είναι η χώρα με παράδοση στην εκτροφή προβάτων και αιγών. Ο σημαντικότερος λόγος είναι η παραγωγή γάλακτος με στόχο την παραγωγή τυριών. Η επιτυχία της κάθε κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης εξαρτάται από τους παρακάτω τέσσερις παράγοντες : 1) τον γενότυπο (φυλή) του ζώου 2) τη διατροφή 3) το περιβάλλον 4) και του ίδιου του κτηνοτρόφου. Ο παρόν οδηγός απευθύνεται σε όλους τους προβατοτρόφους και αιγοτρόφους με έμφαση στη διατροφή με τελικό στόχο την παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας και την μείωση του κόστους παραγωγής.

1.ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΚΤΡΟΦΗΣ-ΦΥΛΕΣ

Τα συστήματα εκτροφής που απαντώνται στην Ελλάδα, διακρίνονται σε :

• Εντατικά όταν κατά κεφαλή ζώου επενδύεται και δαπανάται μεγάλο κεφάλαιο και εργασία. Η διατροφή βασίζεται κυρίως στη συμπληρωματική διατροφή με χονδροειδείς και συμπυκνωμένες ζωοτροφές. Τα σιτηρέσια είναι ισόρροπα και έτσι τα ζώα που συνήθως είναι φυλών υψηλών αποδόσεων, έχουν υψηλή γαλακτοπαραγωγή.
• Εκτατικά, όταν κατά κεφαλή ζώου επενδύεται και δαπανάται μικρό κεφάλαιο και λίγη εργασία. Η διατροφή βασίζεται κυρίως στη βοσκή και αφορούν εκτροφές αιγών σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές.
• Ημιεντατικά και ημιεκτατικά, όταν οι βασικοί συντελεστές παραγωγής (εργασία, κεφάλαιο) είναι σε ενδιάμεση κατάσταση. Στην Ελλάδα η πλειονότητα των εκτροφών ανήκει στην τελευταία κατηγορία. Το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού αποτελείται από διασταυρώσεις ελληνικών φυλών με άλλες ελληνικές φυλές υψηλών αποδόσεων, ή με εισαγόμενες φυλές. Οι διασταυρώσεις στα πρόβατα είναι με ζώα φυλής Χίου, Lacaune, Assaf. Στις αίγες είναι με ζώα φυλής Σκοπέλου, Zaanen, Alpine, Damascus, Murcia, Anglo-nubian.

2. ΣΤΑΥΛΙΣΜΟΣ-ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Τα κτίρια πρέπει να έχουν προσανατολισμό με στόχο την προστασία από τους βόρειους ανέμους τον χειμώνα, με ανοιχτή την νότια πλευρά.

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος επηρεάζει τις αποδόσεις. Γενικά το εύρος των θερμοκρασιών που διαβιούν τα πρόβατα είναι -3 έως +31^Ο C. Ζώνη θερμικής άνεσης 8 έως +25^Ο C.

ΣΧΕΤΙΚΗ ΥΓΡΑΣΙΑ
Γενικά επιθυμητές τιμές για ενήλικα πρόβατα 60-80%, ενώ για τα αρνιά 70%. Γενικά να αποφεύγεται ο συνδυασμός υψηλής θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας (επιβάρυνση στο αναπνευστικό σύστημα των ζώων). Αυτό επιτυγχάνεται με τον κατάλληλο αερισμό καθόλη τη διάρκεια του έτους.

ΥΓΙΕΙΝΗ
Θα πρέπει να τηρείται πρόγραμμα εφαρμογής απολυμάνσεων σε όλους τους χώρους. Ιδιαίτερη προσοχή στο αμελκτήριο. Απολυμαντικό λουτρό στην είσοδο της μονάδας για όλα τα οχήματα. Οι πεζοί με ποδονάρια ή απολύμανση με ποδόλουτρα.

ΑΜΕΛΞΗ
Με την μηχανική άμελξη, επιτυγχάνεται η αύξηση της παραγωγής γάλακτος, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας του κτηνοτρόφου, και η παραγωγή άριστης ποιότητας γάλακτος. Το αμελκτικό συγκρότημα αποτελείται από τα συστήματα κενού, αρμέγματος, συγκέντρωσης γάλακτος, και τέλος το συγκρότημα πλύσεως. Η τακτική συντήρηση του αμελκτικού συγκροτήματος και τα μέτρα υγιεινής διασφαλίζουν την άριστη ποιότητα του γάλακτος. Ζώα με χρόνια μαστίτιδα, πρέπει να απομακρύνονται ή να αρμέγονται τελευταία, ενώ είναι καλό να μην μπαίνουν στην αμελκτική μηχανή. Να τηρούνται οι χρόνοι αναμονής στα χορηγούμενα φάρμακα.

ΕΜΒΟΛΙΑ
α) Είναι χρήσιμο να εμβολιάζονται τα ζώα για εντεροτοξιναιμία 2 φορές το χρόνο. Ο ένας από τους εμβολιασμούς να γίνεται 1 μήνα προ του τοκετού για να αποκτήσουν ανοσία τα νεογέννητα
β) Τα θηλυκά που κρατιούνται για αναπαραγωγή εμβολιάζονται για τον μελιταίο πυρετό από τις Κτηνιατρικές Υπηρεσίες.
γ) Όλα τα υπόλοιπα εμβόλια, συνιστάται να γίνονται σε συνεργασία με τον κτηνίατρο που παρακολουθεί την εκτροφή.

ΑΠΟΠΑΡΑΣΙΤΙΣΜΟΙ
α) Είναι χρήσιμο να γίνονται 2 τουλάχιστον αποπαρασιτισμοί το χρόνο για τα ενδο-παράσιτα σε συνεργασία με τον υπεύθυνο κτηνίατρο.
β) Επίσης, σε συνεργασία με τον υπεύθυνο κτηνίατρο να διενεργούνται και οι αποπαρασιτισμοί για τα εκτο-παράσιτα.

3. ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΩ
   Οι κυριότερες παθολογικές καταστάσεις για τις οποίες πρέπει να μεριμνά ο παραγωγός με τη βοήθεια κτηνιάτρου, είναι οι παρακάτω:

• Παρασιτώσεις. Οι παρασιτώσεις (εκτο- και ενδο-) προκαλούν απώλεια βάρους, μείωση των αποδόσεων και όταν είναι σε έντονη μορφή μπορεί να προκαλέσουν τον θάνατο του ζώου. Κάποιες από αυτές μπορεί να μεταδοθούν και στον άνθρωπο. Ο έλεγχός τους επιτυγχάνεται με την τακτική χορήγηση εκτο- και ενδο- παρασιτοκτόνων.
• Λοιμώδης αγαλαξία. Προκαλεί απότομη μείωση της γαλακτοπαραγωγής, αρθρίτιδες και οφθαλμίτιδες, ενώ σπανιότερα προκαλεί αποβολές. Αν εμφανισθούν κρούσματα της νόσου απαιτείται θεραπεία με αντιβιοτικά και καλό τάισμα των ζώων, ενώ για την πρόληψη της νόσου κυκλοφορούν εμβόλια.
• Παραφυματίωση. Προκαλεί χρόνια απώλεια βάρους, διάρροια και μείωση της γαλακτοπαραγωγής, ενώ τελικά τα ασθενή ζώα υποκύπτουν. Η νόσος δεν έχει θεραπεία, ενώ προλαμβάνεται με καλή διατροφή και εμβολιασμούς.
• Μαστίτιδες. Πρόκειται για φλεγμονή του μαστικού αδένα, που οδηγεί σε αλλοίωση του παραγόμενου γάλατος, ή μόνο σε μείωση της γαλακτοπαραγωγής (υποκλινική μαστίτιδα), ενώ μερικές φορές το ζώο πεθαίνει (γαγγραινώδης μαστίτιδα). Θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά, ενώ η πρόληψη απαιτεί καλή καθαριότητα στην άμελξη και πιθανόν εμβολιασμούς σε συνεννόηση με τον κτηνίατρο που παρακολουθεί την εκτροφή. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στη σωστή λειτουργία και συντήρηση του αμελκτήριου (πιέσεις, κενά κ.λπ.).
• Αποβολές. Πολλά τα αίτια που τις προκαλούν και απαιτείται συνήθως η βοήθεια εργαστηρίου για την διάγνωση. Στη χώρα μας τα πιο συχνά αίτια αποβολών στα ποίμνια είναι η χλαμυδίωση, η βρουκέλλωση (μελιταίος πυρετός) και η τοξοπλάσμωση.
• Διαρροϊκό σύνδρομο. Προκαλεί σε πολλά κοπάδια μεγάλες απώλειες στα νεογέννητα αμνοερίφια. Η διάγνωση βασίζεται στην κλινική εικόνα, στις αλλοιώσεις και στις εργαστηριακές εξετάσεις. Η θεραπεία απαιτεί ανάλογα με την αιτία διαφορετικά φαρμακευτικά σχήματα, ενώ η πρόληψη βασίζεται στην καλή καθαριότητα, στους εμβολιασμούς και στην έγκαιρη λήψη πρωτογάλακτος από το νεογέννητο.
• Πνευμονίες. Οφείλονται σε πολλά αίτια (βακτήρια, παράσιτα, ιούς). Σημαντικό ρόλο για την εμφάνισή τους παίζουν οι καλές σταβλικές εγκαταστάσεις (κυρίως ο αερισμός και η πυκνότητα των ζώων). Η θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά, ενώ στην πρόληψη χρησιμοποιούνται εμβόλια.

4. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΠΡΟΒΑΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΑΙΓΩΝ ΓΙΑ ΥΨΗΛΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙ
   Η διατροφή των προβατίνων έχει στόχο:

• Την πλήρη έκπτυξη του δυναμικού της γαλακτοπαραγωγής
• Την κανονική εκδήλωση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας
• Την γέννηση γερών και υγιών αρνιών
• Την παραγωγή υψηλής ποιότητας γάλακτος
• Την διασφάλιση της υγείας και της παραγωγής για όσο το δυνατόν περισσότερες γαλακτικές περιόδους.
• Την κερδοφορία του κτηνοτρόφου.

Η διατροφή επομένως αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα για την παραγωγικότητα και την υγεία των ζώων. Είναι βασικός συντελεστής του κόστους παραγωγής. Απαιτείται πρόγραμμα και σύστημα. Επηρεάζει την επιτυχία της αναπαραγωγής. Το κόστος διατροφής των προβατίνων και των αιγών αποτελεί το 50-55% του συνολικού κόστους παραγωγής.

Ο παραγωγικός κύκλος επιγραμματικά χωρίζεται σε τρία στάδια, το καθένα από τα οποία έχει και διαφορετικές θρεπτικές ανάγκες. α) Η περίοδος των οχειών, β) Η περίοδος της εγκυμοσύνης, γ) Η περίοδος της γαλακτοπαραγωγής. Η εφαρμογή λανθασμένης διατροφής σε κάθε μια από τις παραπάνω περιόδους, έχει δυσμενείς επιπτώσεις στις επόμενες και επηρεάζεται το αποτέλεσμα του παραγωγικού κύκλου όσον αφορά την παραγωγικότητα και την υγεία των ζώων.

Πολλές φορές οι κτηνοτρόφοι ρωτούν: Ποιο είναι το κατάλληλο σιτηρέσιο; Πως πρέπει να ταΐζουμε; Πόσο και ποιες ζωοτροφές; Ποιο τελικά είναι το κόστος της διατροφής

• ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΟΧΕΙΩΝ

Δυο με τρεις εβδομάδες πριν εισέλθουν τα κριάρια στο κοπάδι, επιλέγονται οι προβατίνες με μέτρια και κακή σωματική κατάσταση, και τους χορηγείται περισσότερη τροφή. Η χορήγηση συνεχίζεται και δυο εβδομάδες μετά την οχεία και ορίζεται ως θρεπτική τόνωση (flushing).

Στα θηλυκά χορηγείται συμπληρωματική τροφή που μπορεί να είναι ένα ειδικό μίγμα συμπυκνωμένων τροφών (Νο 39Κ) και σε ποσότητα 400-450 γραμ. ανά ζώο, ανά ημέρα.

Σε κριούς ή τράγους χορηγείται σε ποσότητα 1.200-1.600 γραμ. ανά ζώο ανά ημέρα σε συνδυασμό με πολύ καλής ποιότητας σανό. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα χορήγησης ειδικού ισορροπιστή 2%, ο 339-Viosheep Fertil

Δεν συνιστάται θρεπτική τόνωση όταν ο ΔΘΚ είναι >3. Η θρεπτική κατάσταση των προβάτων εκτιμάται εμπειρικά με τον βαθμό εναπόθεσης λίπους και μυών μεταξύ των ακανθωδών αποφύσεων των σπονδύλων με κλίμακα από 1 έως 5 (1 πολύ αδύνατο, 5 πολύ παχύ).

• ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ (ΕΩΣ ΚΑΙ 4^ο ΜΗΝΑ)

Κατά το αρχικό και ενδιάμεσο στάδιο της εγκυμοσύνης περίπου μέχρι και τον 4^ο μήνα η διατροφή των προβατίνων σε επίπεδα συντηρήσεως θεωρείται ικανοποιητική:

Συνιστάται η χρήση συμπληρωματικής τροφής κυοφορίας (Νο 38Κ), αυξανόμενης σταδιακά σε ποσότητες 400-500 γραμ. ανά ζώο ανά ημέρα σε συνδυασμό με σανό και άχυρο σίτου. Περίπου 2 εβδομάδες πριν από τους αναμενόμενους τοκετούς να γίνεται προοδευτική αντικατάσταση με το μίγμα γαλακτοπαραγωγής.

Επίσης μπορεί να χορηγηθεί μίγμα γαλακτοπαραγωγής Νο 31Κ στις ίδιες ποσότητες, με σταδιακή αύξηση στα 700-800 γραμ. ανά ζώο ανά ημέρα μια εβδομάδα πριν τους αναμενόμενους τοκετούς.

• ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΗΝΑΣ)

Κατά το τελευταίο στάδιο (ένα με ενάμιση μήνα πριν από τον τοκετό) θα πρέπει να αυξηθεί η χορηγούμενη ποσότητα τροφής στις προβατίνες προκειμένου:

α) να υποστηριχθεί σωστή ανάπτυξη των εμβρύων
β) να ενισχυθεί η ανάπτυξη των μαστών-γαλακτοπαραγωγή
γ) να προετοιμασθεί το πεπτικό σύστημα των προβατίνων σε κατανάλωση θρεπτικών συστατικών που είναι 2 φορές περισσότερα από αυτά της κυοφορίας
δ) να εξασφαλιστούν τα κατάλληλα αποθέματα σωματικού λίπους

Γενικά, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης πρέπει να αποφευχθεί ο υπερσιτισμός.

• ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΕΝΝΗΤΙΚΗΣ ΦΑΣΗΣ

Η περίοδος 3 εβδομάδων πριν και 3 μετά τον τοκετό ορίζεται ως περιγεννητική. Η καλή κατανόηση της περιόδου αυτής αποτελεί την βάση για υψηλές αποδόσεις. Τι λοιπόν συμβαίνει 3 εβδομάδες πριν τον τοκετό; Έχουμε ταχεία ανάπτυξη των αρνιών, εξειδικευμένες ανάγκες σε γλυκόζη, αμινοξέα, Mg, P, Zn, Se, Co,.. βιταμίνες A, D₃, E, B_1,. Τα αρνιά καταναλώνουν έως και το 85% της γλυκόζης στο αίμα και το 75% των αμινοξέων. Αμέσως μετά τον τοκετό, τα ζώα έχουν μειωμένη κατανάλωση τροφής σε σχέση με τις αποδόσεις και δημιουργείται το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο. Για το διάστημα αυτό η ΒΙΟΖΩΚΑΤ σχεδίασε το ειδικό ενεργειακό μίγμα 3331 το οποίο περιέχει μίγμα από αιθέρια έλαια και φυτικά εκχυλίσματα, προπυλενική γλυκόλη, φυτικό λίπος, by pass πρωτεΐνες, βιταμίνη Ε, χηλικό ψευδάργυρο, χηλικό μαγγάνιο, προστατευμένο σελήνιο, νιασίνη και buffers. Έτσι λοιπόν με τη σωστή προετοιμασία έχουμε διπλό όφελος.

α) για τις προβατίνες : Πρόληψη από την τοξιναιμία εγκυμοσύνης (διαταραχή του μεταβολισμού των υδατανθράκων και των λιπών). Διαχείριση του αρνητικού ενεργειακού ισοζύγιου με άμεσα διαθέσιμη και αξιοποιήσιμη ενέργεια. Βελτίωση του μηρυκασμού, σταθεροποίηση του pH, αύξηση της κατανάλωσης τροφής. Ενίσχυση της λειτουργίας του ήπατος. Αυξημένη ανοσία, συνεπώς μειωμένος κίνδυνος μολύνσεων. Γενικά καλή εκκίνηση, αύξηση της γαλακτοπαραγωγής και διατήρηση αυτής για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αύξηση της πρωτεΐνης του γάλακτος.
β) για τα αρνιά : Πρωτόγαλα πλούσιο σε αντισώματα και αυξημένο σε ποσότητα. Αρνιά με ζωτικότητα, κανονικό σωματικό βάρος.

• ΤΟΞΙΝΑΙΜΙΑ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ

• Pregnancy Toxaemia, Fatty Liver Disease(Syndrome)

Η τοξιναιμία εγκυμοσύνης είναι νόσος που παρουσιάζεται στα έγκυα πρόβατα πριν από τον τοκετό. Χαρακτηρίζεται από άρνηση στην πρόσληψη τροφής και προοδευτική νευρολογική δυσλειτουργία που οδηγεί σε κατάκλιση και θάνατο του ζώου.

• Αιτιολογία-Παθογένεια

Η νόσος οφείλεται σε ανεπαρκή διατροφή των προβατίνων 2-4 εβδομάδες πριν από τον αναμενόμενο τοκετό κυρίως αυτών που κυοφορούν δύο ή και περισσότερα έμβρυα (>2). Πιο ευπαθή είναι τα πολύ αδύνατα ή πολύ ευτραφή έγκυα πρόβατα.

Η νόσος οφείλεται σε ανεπαρκή πρόσληψη ενέργειας από την προβατίνα η οποία έχει τεράστιες ανάγκες κατά τον τελευταίο μήνα της εγκυμοσύνης σε συνδυασμό με κάποιο στρεσσικό παράγοντα (νόσηση, μεταφορά, καιρικές συνθήκες, κυνήγημα ζώων κ.λπ.). Πηγή ενέργειας για το έμβρυο είναι η γλυκόζη η οποία απαιτείται σε μεγάλες ποσότητες. Υπό φυσιολογικές συνθήκες οι υδατάνθρακες στη μεγάλη κοιλία δίνουν τα πτητικά λιπαρά οξέα (οξικό, προπιονικό, βουτυρικό). Όταν όμως υπάρχει μείωση της προσλαμβανόμενης ενέργειας από τις έγκυες προβατίνες (μικρή χωρητικότητα της μεγάλης κοιλίας, ανορεξία, παράγοντες stress) τότε ο οργανισμός παράγει την απαραίτητη γλυκόζη μέσω της ηπατικής γλυκονεογένεσης και επειδή το προπιονικό οξύ (που προέρχεται από τους υδατάνθρακες) δεν επαρκεί, κινητοποιεί τις σωματικές εφεδρείες λίπους. Από τα προϊόντα του καταβολισμού αυτού παράγονται κετονικά σώματα σε μεγάλες ποσότητες στο αίμα, στα ούρα, στο γάλα που οδηγούν σε οξέωση και τελικά στο θάνατο των ζώων, ενώ προκαλείται και λιπώδης εκφύλιση του ήπατος (fatty liver syndrome).

• Συμπτώματα

Παρουσιάζεται ανορεξία, κατάπτωση, κυκλικές κινήσεις, τύφλωση, μυϊκός τρόμος, κατάκλιση, οπισθότονος, αδυναμία ανέγερσης, κώμα και τελικά επέρχεται ο θάνατος σε 3-4 μέρες. Η θνησιμότητα μπορεί να ανέλθει στο 80%.

4.Θεραπεία
Γενικά η θεραπεία της τοξιναιμίας της εγκυμοσύνης δεν είναι αποτελεσματική και συνήθως τα ασθενή ζώα υποκύπτουν. Η ανταπόκριση στη θεραπεία είναι συνάρτηση του σταδίου της νόσου.

• Πρόληψη
• Η νόσος αυτή περισσότερο θα πρέπει να προλαμβάνεται παρά να θεραπεύεται. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη σωματική κατάσταση των προβατίνων σε όλες τις κρίσιμες φάσεις καθόλη τη διάρκεια του έτους. Προβατίνες που είναι πολύ αδύνατες (<2,5) αλλά και πολύ παχιές (>4) είναι επιρρεπείς στην εμφάνιση της νόσου.
• Να αποφεύγεται η υπερβολική πάχυνση των προβατίνων στην αρχή της κυοφορίας (μειωμένη κατανάλωση τροφής)
• Οι προβατίνες να ασκούνται καθημερινά
• Τις τελευταίες 4-5 εβδομάδες προ του τοκετού να αυξάνεται η πρόσληψη τροφής
• Χορήγηση συνέχεια νερού άριστης ποιότητας
• Η χορήγηση τροφής να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα
• Να δίνεται μελάσα μέσω της τροφής ή του νερού (πηγή ενέργειας)
• Να αποφεύγονται οι απότομες αλλαγές στο σιτηρέσιο και άλλοι παράγοντες stress (μεταφορά, καιρικές συνθήκες)
• Οι προβατίνες μεγαλύτερης ηλικίας με προβλήματα στα δόντια να τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής
• Η θρεπτική κατάσταση μπορεί να ελεγχθεί με τον έλεγχο της σωματικής διάπλασης (BCS) και τη μέτρηση των κετονωσωμάτων (β-υδροξυβουτυρικό) ή NEFA στο αίμα. Όταν η συγκέντρωση β-υδροξυβουτυρικού είναι μεγαλύτερη από 8 mg/dl υπάρχει κίνδυνος τοξιναιμίας. Επίσης όταν η συγκέντρωση NEFA είναι μεγαλύτερη από 0,4 mEq/l στο τέλος της εγκυμοσύνης αυτό είναι δείκτης απότομης κινητοποίησης σωματικού λίπους και συνεπώς εμφάνισης τοξιναιμίας.

• ΓΑΛΑΚΤΙΚΗ ΟΞΕΩΣΗ

(Lactic or Rumen Acidosis or Grain Overload)
Είναι οξεία ή χρόνια μεταβολική νόσος των αιγοπροβάτων και των βοοειδών, που χαρακτηρίζεται από ανορεξία, κατάπτωση, χωλότητα και κώμα εξαιτίας της υψηλής συγκέντρωσης του γαλακτικού οξέος στη μεγάλη κοιλία. Είναι θανατηφόρα νόσος, συχνή στα feed-lots, σποραδική σε κοπάδια ενηλίκων, ενώ ή χρόνια δυσπεπτική οξέωση έχει ως συνέπεια την πτώση των αποδόσεων.

Αιτιολογία-Παθογένεια
Η γαλακτοξαιμία αποτελεί μια μορφή οξέωσης που οφείλεται στην υψηλή συγκέντρωση γαλακτικού οξέος στο αίμα. Η αυξημένη παραγωγή γαλακτικού οξέος στους προστομάχους οφείλεται στο χαμηλό pH (<5,4) που μπορεί να προκληθεί από : το χαμηλό ποσοστό ινωδών ουσιών και την αυξημένη συμμετοχή δημητριακών καρπών πλούσιων σε ευκολοζυμώσιμους υδατάνθρακες, την έλλειψη υφής του σιτηρεσίου (λεπτή άλεση), τη χορήγηση μεγάλων ποσοτήτων ενσιρώματος νωπής χλόης υψηλής περιεκτικότητας σε γαλακτικό οξύ (Γ.Ζέρβας κα 2004).
Να σημειωθεί ότι φυσιολογικές τιμές pH της μεγάλης κοιλίας είναι 5,8 – 6,2. Υπό φυσιολογικές συνθήκες πρόσληψης τροφών υπάρχει στη μεγάλη κοιλία κυτταρινολυτική αρνητική κατά Gram χλωρίδα. Κατά την πρόσληψη όμως δημητριακών καρπών αναπτύσσεται μια αμυλολυτική θετική κατά Gram χλωρίδα (Enterococus Bovis και λακτοβάκιλλους) η οποία ζυμώνει τους υδατάνθρακες και σχηματίζεται γαλακτικό οξύ.  (Α.Σπαής, 2005) .Παρατεταμένη έκθεση του εντερικού βλεννογόνου σε χαμηλές τιμές pH <5 καταστρέφει τα βακτήρια και πρωτόζωα και παρατηρούνται λύσεις της συνέχειας του βλεννογόνου της μεγάλης κοιλίας (ΜΚ). Επίσης παρατηρείται αφυδάτωση του οργανισμού, ολιγουρία και ανουρία (Ν. Γιαδίνης , 2009).

Συμπτώματα

Ποικίλλουν ανάλογα με τη μορφή της νόσου. Στην υπεροξεία και οξεία μορφή εμφανίζεται ανορεξία, κατάπτωση, αταξία. Η θερμοκρασία παραμένει κανονική ενώ παρατηρείται ταχυκαρδία και ταχύπνοια. Επίσης παρατηρείται ατονία της ΜΚ, τρισμός, διάρροια και μυϊκός τρόμος. Ο θάνατος τελικά επέρχεται σε 24-72 ώρες.
Στη χρόνια δυσπεπτική οξέωση, παρατηρείται γενικά ανορεξία, απώλεια βάρους, μείωση αποδόσεων, ατονία της μεγάλης κοιλίας, ενώ αυξάνουν τα κρούσματα ενδονυχίτιδας και πολιοεγκεφαλομαλάκυνσης.

 Θεραπεία

Σε σοβαρές μορφές της συνιστάται η χορήγηση ηλεκτρολυτών και φυσιολογικού ορού για να αντιμετωπισθεί η αφυδάτωση. Επίσης στα αρχικά στάδια μπορεί να γίνει γαστροτομή και κένωση της μεγάλης κοιλίας ή έγχυση υδροξειδίου του μαγνησίου σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις.  (Α.Σπαής. 2005). Σε προχωρημένο στάδιο με σκοπό τη βελτίωση της κινητικότητας της μεγάλης κοιλίας, συνιστάται η χορήγηση αντιβιοτικών με ενδοκοιλιακή έγχυση, γλυκονικό ασβέστιο, μεταφορά υγιούς στομαχικού περιεχομένου από άλλο υγιές ζώο, ευστόμαχα, βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Ν.Γιαδίνης, 2009).

Πρόληψη

• Θα πρέπει να αποφεύγεται η απότομη χορήγηση δημητριακών καρπών ή συμπήκτων, αλλά να γίνεται προοδευτικά σε διάστημα 7-10 ημερών.
• Να προτιμάται το ολικό σιτηρέσιο (TMR).
• Εάν όμως αυτό δεν είναι εφικτό τότε θα πρέπει οι καρποί να χορηγούνται μετά από τις χονδροειδείς ζωοτροφές και ποτέ πριν από αυτές.
• Ελάχιστη ποσότητα χονδροειδών ζωοτροφών 10-20% του σιτηρεσίου. Οι δημητριακοί καρποί και τα μίγματα συμπυκνωμένων τροφών να χορηγούνται κατά προτίμηση σε 2-3 γεύματα ημερησίως.
• Γενικότερα να αποφεύγονται απότομες μεταβολές στη διατροφή, αλλά να γίνονται προοδευτικά σε διάστημα 7-10 ημερών.
• Επίσης προτείνεται η χορήγηση διττανθρακικού νατρίου (σόδα κτηνοτροφική) ή μπεντονίτη σε ποσοστό 2% του σιτηρεσίου όταν εισάγονται οι δημητριακοί καρποί στο σιτηρέσιο.
• Εάν χορηγείται ενσίρωμα πλούσιο σε γαλακτικό οξύ , τότε συνιστάται η προσθήκη στο ενσίρωμα CaCO₃ σε ποσοστό 2% ή προσθήκη 1,5% NaHCO₃+KHCO₃ ή 1,5% NaHCO₃ και 0,75% MgO στο μίγμα συμπυκνωμένων ζωοτροφών (Γ.Ζέρβας κα, 2004).

• ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η γαλακτική περίοδος αρχίζει από τον τοκετό και τελειώνει στην αρχή της ξηράς περιόδου μετά από 5-8 μήνες και διακρίνεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση (Α) αφορά την ανοδική πορεία μέχρι το μέγιστο της γαλακτοπαραγωγής, ενώ στη δεύτερη φάση (Β) έχουμε μείωση της ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής μέχρι τη διακοπή της.

• ΦΑΣΗ Α

Αμέσως μετά τον τοκετό οι προβατίνες δεν έχουν όρεξη. Οι ανάγκες όμως γαλακτοπαραγωγής (κυρίως σε ενέργεια, πρωτεΐνη), είναι πολύ υψηλές και οδηγούν σε αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο. Τα ζώα καλύπτουν τις ανάγκες από τα σωματικές εφεδρείες, οπότε αδυνατίζουν. Τα σιτηρέσια πρέπει  να είναι υψηλού ενεργειακού περιεχομένου. Να περιέχουν by pass πρωτεΐνες για την κάλυψη των αναγκών βιοσύνθεσης των πρωτεϊνών του γάλακτος. Να περιέχουν ζωντανή μαγιά και χηλικά ιχνοστοιχεία. Η ΒΙΟΖΩΚΑΤ σε συνεργασία με Γαλλική εταιρεία τεχνολογίας ζωοτροφών, ανέπτυξε μια νέα σειρά καινοτόμων μιγμάτων και πρωτεϊνικών συμπυκνωμάτων για προβατίνες και αίγες. Σκοπός της δημιουργίας της νέας σειράς είναι η διατήρηση της υγείας των ζώων σε υψηλά επίπεδα και η αύξηση της παραγωγικότητας. Τελικός στόχος η παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας και η μείωση του κόστους παραγωγής.
Στις προβατίνες χορηγείται βασικό σιτηρέσιο που αποτελείται από χονδροειδείς ζωοτροφές για κατανάλωση κατά βούληση (σανός μηδικής, άχυρο σίτου, κ.α.). Επιπλέον μίγμα γαλακτοπαραγωγής Νο 31Κ σε ποσότητα 600-700 γρ/προβατίνα/ημέρα για 1 λίτρο παραγόμενου γάλακτος (στις αίγες η ποσότητα είναι 400-500 γρ. ανά ζώο ανά ημέρα για 1 λίτρο παραγόμενου γάλακτος.
Εάν ο κτηνοτρόφος διαθέτει ιδιοπαραγόμενους δημητριακούς καρπούς (καλαμπόκι, κριθάρι), η ΒΙΟΖΩΚΑΤ έχει σχεδιάσει σειρά πρωτεϊνικών συμπυκνωμάτων (Νο 310Κ, Νο 320Κ, Νο 360Κ, Νο 390Κ, Νο 399Κ,). Επίσης έχει σχεδιάσει πλήρη σειρά ισορροπιστών τροφής (VIOSHEEP BASIC, VIOSHEEP PLUS, VIOSHEEP STANDARD, VIOSHEEP POWER). Παράλληλα εισάγει και διαθέτει τον ισορροπιστή  Josera Schaffit Γερμανίας και πλάκες λείξεως.

Τα πρωτεϊνικά της ΒΙΟΖΩΚΑΤ (PROTEIN EXTRA) για ιδιοπαρασκευή περιέχουν:
Μίγμα από αιθέρια έλαια και φυτικά εκχυλίσματα που προστατεύουν τις πρωτεΐνες του ολικού σιτηρεσίου στη μεγάλη κοιλία.
Πρωτεϊνικές πηγές (σογιάλευρο, ηλιάλευρο, κραμβάλευρο) ειδικής θερμικής επεξεργασίας για την αύξηση της by pass (προστατευμένης) πρωτεΐνης.

Συνεπώς έχουμε τα εξής οφέλη :

• Μείωση του διατροφικού κόστους,
• Δυνατότητα χορήγησης των μέτριας ποιότητας χονδροειδών ζωοτροφών διότι αυξάνει την πρωτεΐνη αυτών.
• Μπορεί να αντικαταστήσει τη σόγια.
• Αυξάνει τη γαλακτοπαραγωγή
• Μειώνει την ουρία στο γάλα και στο αίμα

Οι ζωοτέχνες και κτηνίατροι της ΒΙΟΖΩΚΑΤ είναι στη διάθεση του κάθε παραγωγού για να προτείνουν την λύση που ικανοποιεί τις ανάγκες κάθε κτηνοτροφικής μονάδας.

• ΦΑΣΗ
  Σε αυτή τη φάση η προβατίνα περνάει σε θετικό ισοζύγιο ενέργειας. Στόχοι στην περίοδο αυτή είναι : η διατήρηση της γαλακτοπαραγωγής, η ανάκτηση των σωματικών απωλειών από τη γαλακτοπαραγωγή της Α φάσης, η βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης για την επόμενη αναπαραγωγική περίοδο. Στη φάση αυτή πρέπει να αποφευχθεί η υπερβολική πάχυνση. Η πραγματοποίηση των παραπάνω στόχων δεν είναι εφικτή εάν δεν χωριστούν τα ζώα σε δύο ομάδες (group). Στις ομάδες θα χορηγείται το σιτηρέσιο που βασίζεται στον μέσο όρο απόδοσης της κάθε μιας από αυτές.

• ΞΗΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟ
  Συνήθως η φάση αυτή ξεκινάει τον Ιούνιο-Ιούλιο. Οι ανάγκες των προβάτων είναι όσο και οι ανάγκες συντήρησης που τις καλύπτουν με τη βόσκηση. Το φθινόπωρο ξεκινάει η χορήγηση μίγματος Νο 38Κ σε ποσότητα 400-500 γραμ. ανά ζώο ανά ημέρα, συμπληρωματικά του βασικού τους σιτηρεσίου (σανός μηδικής, άχυρο σίτου, κ.α.).

• ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΜΝΟΕΡΙΦΙΩ
  Στα αμνοερίφια εφαρμόζεται ο φυσικός θηλασμός ή ο τεχνητός θηλασμός. Υπάρχουν γενικά 3 συστήματα γαλακτοπαραγωγής
  Α. Στο πρώτο η προβατίνα θηλάζει για 30 ημέρες και μετά αρχίζει η άμελξη
  Β. Στο δεύτερο σύστημα, τα μικρά απογαλακτίζονται από τη δεύτερη ημέρα και ξεκινάει η άμελξη. Στο σύστημα αυτό (απογαλακτισμός τις 2 πρώτες ημέρες), ο παραγωγός έχει 35% περισσότερο εμπορεύσιμο γάλα. Να σημειωθεί ότι απαιτείται πολύ καλή ζωοτεχνική διαχείριση για να μην υπάρξουν απώλειες στα αμνοερίφια
  Γ. Στο τρίτο σύστημα, το οποίο καλείται και μικτό, συνυπάρχουν ο θηλασμός και μια άμελξη την ημέρα από την 3^η ημέρα. Στο σύστημα αυτό ο παραγωγός έχει 20% περισσότερο εμπορεύσιμο γάλα. 

• ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΠΟΓΑΛΑΚΤΙΣΘΕΝΤΩΝ ΑΜΝΟΕΡΙΦΙΩΝ

Τα αρνιά που προορίζονται για αναπαραγωγή διατρέφονται με στόχο στην ηλικία της εισόδου στην αναπαραγωγή (8 μηνών) να έχουν το 65-75% του τελικού σωματικού τους βάρους. Γενικός κανόνας διατροφής για το ποσοστό κάλυψης των αναγκών τους από μίγματα συμπυκνωμένων ζωοτροφών (Νο 33Κ και Νο 36Κ). Έως 3 μηνών να είναι 60-65%. Τον 4^ο -5^ο μήνα 45-50% και μετά 20-25%. Στην ηλικία των 10-11 μηνών είναι στην τελευταία φάση της εγκυμοσύνης οπότε διατρέφονται ανάλογα.

• ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΠΑΧΥΝΟΜΕΝΩΝ ΑΜΝΟΕΡΙΦΙΩΝ

Η εντατική πάχυνση δεν είναι διαδεδομένη στην Ελλάδα, διότι τα αρνιά σφάζονται σε ηλικία 4-8 εβδομάδων, με σωματικό βάρος 8-20 κιλά. Το Νο 33Κ και 34Κ σε pellet είναι ειδικά σχεδιασμένα για νεαρά αρνιά και κατσίκια και χορηγούνται κατά βούληση έως την ημέρα σφαγής.

9. ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΣΙΤΗΡΕΣΙ
   Ζωοτροφή,είναι κάθε ύλη η οποία μετά την πρόσληψή της μπορεί να πεφθεί, να απορροφηθεί και να χρησιμοποιηθεί από τον οργανισμό του ζώου
   Κατά τον Καλαϊσάκη (1975),ζωοτροφή λέγεται κάθε ύλη φυτικής, ζωικής ή ανόργανης προέλευσης, η οποία παράγεται με φυσικό ή τεχνητό τρόπο και προάγει το φαινόμενο της θρέψης, χωρίς να θίγει την υγεία του ζώου. Το ξηρό χόρτο μηδικής π.χ. είναι μια άριστη ζωοτροφή για τη διατροφή των μηρυκαστικών, παρόλο που δεν μπορούν να πεφθούν, να απορροφηθούν και να χρησιμοποιηθούν από τον οργανισμό του ζώου όλα τα θρεπτικά του στοιχεία.

Σιτηρέσιο, λοιπόν, καλείται το σύνολο των τροφών που πρέπει να χορηγηθούν σε ένα ζώο για να καλύψουν τις ημερήσιες ανάγκες του σε θρεπτικές ουσίες. Το σιτηρέσιο των παραγωγικών ζώων και ιδιαίτερα των μηρυκαστικών, αποτελείται κατά κύριο λόγο από τροφές φυτικής προέλευσης.

Το σιτηρέσιο έχει τριπλό προορισμό, δηλαδή :

Α) Τον εφοδιασμό του ζώου με τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες για τη συντήρησή του και την παραγωγή ζωοκομικών προϊόντων
Β) Την εξασφάλιση της υγείας και της όσο το δυνατό μεγαλύτερης και οικονομικότερης παραγωγικότητας του ζώου,
Γ) Τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων που παράγει το ζώο

Όταν το σιτηρέσιο, που χορηγείται σε ένα ζώο, καλύπτει τις ανάγκες συντήρησης και παραγωγής, ονομάζεται ενιαίο.
Όταν όμως χωρίζεται σε δύο τμήματα και το ένα καλύπτει τις ανάγκες συντήρησης, το δε άλλο τις ανάγκες παραγωγής, τότε ονομάζεται διμερές. Το πρώτο τμήμα αποτελεί το σιτηρέσιο συντήρησης και το δεύτερο το σιτηρέσιο παραγωγής.
Σε άλλες περιπτώσεις, το ολικό σιτηρέσιο διακρίνεται σε βασικό και πρόσθετο ή συμπληρωματικό. Το βασικό σιτηρέσιο καλύπτει τις ανάγκες συντήρησης και ένα μέρος των αναγκών παραγωγής. Το συμπληρωματικό, καλύπτει τις υπόλοιπες ανάγκες παραγωγής.
Το σιτηρέσιο που καλύπτει με ακρίβεια τις ανάγκες του ζώου σε θρεπτικές ουσίες καλείται ισόρροπο. Για να είναι όμως το σιτηρέσιο τέλειο, δεν αρκεί να είναι μόνο ισόρροπο. Είναι απαραίτητο να πληροί και ορισμένες εξίσου σημαντικές προϋποθέσεις, οι οποίες το κάνουν διαιτητικά άμεμπτο. Τέτοια σιτηρέσια ισορροπημένα και παράλληλα άμεμπτα από διαιτητική άποψη, λέγονται κανονικά. Τέλος, όταν το σιτηρέσιο είναι κανονικό, ταυτόχρονα και οικονομικό, ονομάζεται ορθολογικό. (Καλαϊσάκης, 1965).

Οι ζωοτροφές που χρησιμοποιούνται για τη διατροφή των προβάτων και αιγών, διακρίνονται σε 3 κατηγορίες. Χονδροειδείς, Συμπυκνωμένες, και Συμπληρώματα (Ισορροπιστές)

• ΧΟΝΔΡΟΕΙΔΕΙΣ ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η βοσκή, οι σανοί (μηδικής, βίκου), τα ενσιρώματα και τα άχυρα. Κύρια χαρακτηριστικά : Έχουν υψηλό ποσοστό κυτταρίνης η οποία είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του μηρυκασμού. Έχουν μεγάλο όγκο, είναι χαμηλής πεπτικότητας, είναι φτωχές σε ενέργεια. Γενικά χορηγούνται σε ποσότητες 1,2-1,5 κιλά ανά ζώο ανά ημέρα. Κύριος ρόλος ο σωστός μηρυκασμός, η κάλυψη των αναγκών συντήρησης, η αύξηση της λιποπεριεκτικότητας του γάλακτος και η αποφυγή οξεώσεων.

ΣΑΝΟΣ ΜΗΔΙΚΗΣ
Άριστης ποιότητας χονδροειδής τροφή, πλούσια σε δομικές ινώδεις ουσίες, υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη. Να προτιμάται από το pellet μηδικής.

ΑΧΥΡΟ ΣΙΤΟΥ
Πλούσιο σε δομικές ινώδεις ουσίες, απαραίτητο για τη λειτουργία του μηρυκασμού, γενικά φτωχό σε θρεπτικά συστατικά.

ΒΟΣΚΗ
Πρέπει να γίνεται εκτίμηση της καταναλισκόμενης της ποσότητας και ποιότητας της χλόης. Θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή όσον αφορά την υπερβολική κατανάλωση νεαρής χλόης (ατονία μηρυκασμού, μειωμένη έκκριση σιέλου, οξεώσεις, μείωση της λιποπεριεκτικότητας του γάλακτος).

• ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΕΣ ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν : οι δημητριακοί καρποί, τα υποπροϊόντα δημητριακών καρπών, τα υποπροϊόντα ελαιουργίας, τα φυράματα, και τα πρωτεϊνικά συμπυκνώματα. Κύρια χαρακτηριστικά : είναι φτωχά σε κυτταρίνες, καταλαμβάνουν μικρό όγκο, είναι υψηλής πεπτικότητας και πλούσιες σε ενέργεια. Χορηγούνται σε ποσότητες 650-800 γραμ. ανά λίτρο παραγόμενου γάλακτος. Ο ρόλος τους είναι η προμήθεια θρεπτικών συστατικών στα ζώα για τις ανάγκες της γαλακτοπαραγωγής.

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΟΙ ΚΑΡΠΟΙ
Αραβόσιτος, κριθάρι, σιτάρι, βρώμη. Η κυριότερη πηγή ενέργειας, με συμμετοχή περίπου στο 50% του μίγματος συμπυκνωμένων ζωοτροφών.

ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΩΝ
Πίτυρα, γλουτένες, άλευρα. Γενικά είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, συμμετοχή ανάλογα με το είδος και τα όρια ανοχής του.

ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ
Σογιάλευρο, ηλιάλευρο. Η κυριότερη πηγή πρωτεΐνης , συμμετοχή περίπου στο 25-30% του μίγματος συμπυκνωμένων ζωοτροφών.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΥΠΟΠΡΟΪΟΝΤΑ
Βαμβακόπιτα, ζαχαρόπιτα, μελάσα.

ΜΙΓΜΑΤΑ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ
Σύνθετες ζωοτροφές εξισορροπημένες σε θρεπτικά συστατικά, με κατάλληλη υφή και επεξεργασία, εμπλουτισμένες με ανόργανα στοιχεία, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και άλλα πρόσθετα.

ΠΡΩΤΕΪΝΙΚΑ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΑΤΑ
Σύνθετες ζωοτροφές πλούσιες σε by pass πρωτεΐνες, χορηγούνται σε συνδυασμό με δημητριακούς καρπούς.

• ΙΣΟΡΡΟΠΙΣΤΕΣ

Ανόργανες ζωοτροφές, μικρής συμμετοχής, παρέχουν βιταμίνες, μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΗΚΤΩΝ (PELLETS)

• Επιταχύνεται και αυξάνεται η κατανάλωση του μίγματος
• Περιορίζονται οι απώλειες τροφής λόγω σκόνης
• Αποφεύγονται τα αναπνευστικά προβλήματα
• Μειώνεται όγκος και διευκολύνεται η ενσάκιση, η μεταφορά και η αποθήκευση της τροφής
• Το μίγμα είναι περισσότερο ελκυστικό
• Λόγω της θερμικής επεξεργασίας κατά την σύμπηξη:

Αυξάνεται η πεπτικότητα

          Καταστρέφονται οι αντιθρεπτικοί παράγοντες
          Επιτυγχάνεται μερική αποστείρωση της τροφής

• Το μίγμα σε pellet έχει ομοιογένεια. Συνεπώς αποφεύγεται το φαινόμενο του διαχωρισμού της τροφής σε επιμέρους συστατικά κατά την μεταφορά
• Αποφυγή του φαινομένου της επιλεκτικής κατανάλωσης από τα ζώα
• Επιτυγχάνεται η σταθερότητα του ημερήσιου σιτηρεσίου
• Δυνατότητα ταΐσματος σε εξωτερικούς χώρους ακόμη και όταν φυσούν δυνατοί άνεμοι.