Ήταν η περίοδος της υποχρεωτικής μετάβαση της οικογένειας από την μεικτή εκμετάλλευση στην οποία δεσπόζουσα θέση είχαν τα αιγοπρόβατα, στην αμιγώς γεωργική επιχείρηση, όπου χρόνο με τον χρόνο οι εαρινές καλλιέργειες κέρδιζαν έδαφος, ενώ το βαμβάκι και τα ζαχαρότευτλα «κατακτούσαν» την μερίδα του λέοντος. Εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε πλέον, ούτε ο χρόνος ούτε η διάθεση για να συνεχισθεί η καλλιέργεια του αμπελιού. Το αμπέλι ήθελε πολύ χρόνο και το κρασί απαιτούσε χαλαρή διάθεση. Η εντατικοποίηση της παραγωγικής διαδικασίες στις αρχές της δεκαετίας του ’70 δεν άφηναν περιθώρια ούτε για το ένα ούτε για το άλλο.
Έτσι, στην πλαγιά του Μπόσδακα, «τα αμπέλια» έμειναν μόνο σαν τοπωνύμιο που περιγράφει μια έκταση κάποιων δεκάδων στρεμμάτων, αφού δεν έμεινε ρίζα για θυμίζει την ιστορική καλλιέργεια. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι όσο θυμούνται οι παλιοί, οι κάτοικοι του Νέσσωνα (στους ντόπιους Θεσσαλούς, προστέθηκαν αργότερα και Βλάχοι από τα ορεινά της Πίνδου), καλλιεργούσαν κλήματα με ποικιλίες όπως το ντόπιο σταυρωτό, το αμπελακιώτικο, το μοσχάτο, το μπαντίκι κ.α.
Σαράντα χρόνια μετά, η αναβίωση του μικρού αμπελώνα στην πλαγιά του Μπόσδακα και στην περιοχή «αμπέλια», ίσως και από σύμπτωση, έρχεται μαζί με το κλείσιμο του εργοστασίου Ζάχαρης στο νομό Λάρισας και με την δραματική συρρίκνωση της βαμβακοκαλλιέργειας στην ευρύτερη περιοχή του κάμπου της Θεσσαλίας.
Η προσπάθεια να βρεθούν οι ενδεδειγμένες λύσεις, έτσι ώστε, ταυτόχρονα με την αναβίωση του μικρού αμπελιού να αναβιώσουν και κάποιες από τις ξεχασμένες ποικιλίες δεν απέδωσε, τουλάχιστον σ’ αυτή τη φάση, καθώς οι πιστοποιημένες ποικιλίες αμπέλου που διατίθενται στο εμπόριο είναι κατά βάση ξενικές και δεν αναφέρονται σε παραδοσιακές ελληνικές ποικιλίες. Άλλωστε στη Θεσσαλία και ειδικά στην συγκεκριμένη περιοχή ελάχιστα πράγματα έχουν γίνει για την καταγραφή των παραδοσιακών ποικιλιών και επίσημη αναγνώρισή τους από τις αρμόδιες αρχές. Υπάρχουν βέβαια ορισμένοι φυτωριούχοι που είτε από μεράκι είτε από εμπορικό ενδιαφέρον αναπαράγουν κάποια παλιά κλίματα, όμως γι’ αυτά δεν υπάρχει καμία εγγύηση και πολύ περισσότερο καμιά πιστοποίηση της γνησιότητάς τους.
Οι ιδιοκτήτες του μικρού κτήματος στον Νέσσωνα, υποχρεώθηκαν να κινηθούν σε πρώτη φάση προς την ποικιλία Αγιωργήτικο που είναι σίγουρα ελληνική, έχει δώσει θετικά δείγματα στις σύγχρονες οινοποιήσεις, ταιριάζει με τη γεωγραφία και το μικροκλίμα της περιοχής και μπορεί να αποτελέσει την αρχή στο νέο ξεκίνημα. Η προμήθεια των πιστοποιημένων κλιμάτων έγινε από την εταιρεία Vitro στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, την τελική ευθύνη των υποδείξεων ανέλαβε ο γεωπόνος Νίκος Δάλπης και την υπόθεση της φύτευσης που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο 21 Μαρτίου, συνέδραμαν οι Θανάσης και Νίκος Τσιούμαρης μαζί με τους εργάτες.
Η καλλιέργεια του αμπελιού
Εποχή φυτεύσεων νέων αμπελιών και η συζήτηση για το νέο μέτρο αναδιάρθρωσης αμπελώνων, μαζί με την ανάγκη του ελληνικού κρασιού για πιο εμπορικές ποικιλίες, δείχνει τον δρόμο σε πολλούς αγρότες - και μη - να στραφούν στην αμπελουργία. Άλλοι από μεράκι, άλλοι από ανάγκη για καλύτερο εισόδημα, αναζητούν την ποικιλία, που θα δώσει το καλύτερο σταφύλι για το χωράφι τους και... δόξα τω Θεώ, η Ελλάδα έχει πλούσιο κλίμα και πολλές τοπικές ποικιλίες, που προσαρμόζονται εύκολα στις καιρικές συνθήκες.
Σε αυτό το φύλλο της Agrenda, παίρνουμε σαν παράδειγμα τον νεοσύστατο αμπελώνα της οικογένειας Πανάγου στη Λάρισα. Έχουμε, λοιπόν, ένα χωράφι, λίγο ταλαιπωρημένο από προηγούμενες καλλιέργειες, το οποίο πρέπει να "εξοπλιστεί" με ντόπιες ποικιλίες, που αξιοποιούνται στην οινοποίηση και εμφιάλωση.
Το χωράφι βρίσκεται στους πρόποδες του Κίσσαβου. Η ανάλυση του εδάφους όπου θα εγκατασταθεί ο αμπελώνας, δείχνει έδαφος “αμμουδερό”, “αμμοπηλώδες”, ισορροπημένο, σχετικά φτωχό σε οργανική ουσία και επαρκές σε φωσφόρο και κάλι.
Λόγω της πρακτικά απουσίας ανθρακικού ασβεστίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε κατάλληλο υποκείμενο για το αμπέλι, οπότε η απόφαση αφήνεται στον ιδιοκτήτη και εξαρτάται από το τι κρασί θέλει να παράγει.
Όποια και να είναι η απόφασή του, στο φυτώριο που θα παραγγελθούν τα φυτά, θα πρέπει να προσκομισθεί και η ανάλυση του εδάφους. Την ανάλυση μπορεί να τη ζητήσει ο ενδιαφερόμενος από το ΠΕΓΕΑΛ Λάρισας (τηλ. 2410-628131).
Η οικογένεια αποφάσισε να παράγει κόκκινο κρασί και “Κρεμμυδί” (Κονιάκ). Έτσι προμηθεύτηκε τις εξής ποικιλίες:
Σύνθεση ποικιλιών για κόκκινο κρασί
· Ξινόμαυρο Ναούσης 50% πρέμνα
· Λημνιώνα 30% »
· Νιάουστο 20% »
Σύνθεση ποικιλιών για κρασί «Κρεμμυδί» (Κονιάκ)
· Ξινόμαυρο Ναούσης 20% πρέμνα
· Μπατίκι 20% »
· Ροδίτης 60% »
Οδηγίες
Ο γεωπόνος-σύμβουλος του νεοσύστατου αμπελώνα έδωσε τις παρακάτω οδηγίες για την πρώτη φροντίδα του χωραφιού, πριν τη φύτευση: Κατά την κατεργασία του εδάφους, όχι βαθιά άροση δηλαδή όχι πάνω από 25-30 εκ. (λόγω της ‘αμμουδερής’ σύστασης και μη γνώσης της σύστασης του υπεδάφους).
Βασική λίπανση κατά την κατεργασία του εδάφους:
* Πολύ καλά χωνεμένη κοπριά, κατά προτίμηση αιγοπροβάτων, 1.000 κιλά το στρέμμα (προσοχή πολύ καλά χωνεμένη).
* Λίπασμα 11-15-15, 100 κιλά το στρέμμα. Αν δεν υπάρχει το 11-15-15 να δοθεί άλλο λίπασμα με τις ίδιες μονάδες.
Προσοχή να μη χρησιμοποιηθεί εισαγόμενο οργανικό λίπασμα γιατί αυτά γίνονται από βιολογικούς καθαρισμούς αστικών λυμάτων και περιέχουν βαρέα μέταλλα.
Εγκατάσταση νέου αμπελώνα
Γενικότερα, η δημιουργία νέου αμπελώνα για κρασί είναι πολύ σοβαρή υπόθεση και πρέπει να γίνει με κατάλληλο σχεδιασμό, αφού θα μας δεσμεύσει για τουλάχιστον μία 20ετία. Η σκέψη πάει στην ποσότητα, το είδος και την ποιότητα του κρασιού που θα είναι το τελικό παραγόμενο προϊόν.
Αρχίζουμε με την επιλογή των ποικιλιών και την ποσόστωσή τους, των οποίων η παραγωγή θα προσδιορίσει το είδος του κρασιού, λευκό κόκκινο, άρωμα, οινοπνευματικό βαθμό, οξύτητα, κλπ.
Το έδαφος όπου θα εγκατασταθεί ο νέος αμπελώνας θα πρέπει να μην είχε προηγούμενο αμπέλι ή καλλιέργεια που φιλοξενεί παθογόνα επιβλαβή στο αμπέλι. Η ανάλυση του εδάφους και του αρδευτικού νερού είναι απαραίτητη. Τα στραγγιζόμενα εδάφη μέσης σύστασης με αρκετή οργανική ουσία είναι τα πλέον κατάλληλα, ενώ η έκθεση του εδάφους επηρεάζει σημαντικά τη σύσταση του μούστου.
Η προμήθεια του φυτευτικού υλικού γίνεται από φυτώριο που έχουμε εμπιστοσύνη για την ταυτότητα των ποικιλιών και την υγιεινή κατάσταση των μοσχευμάτων. Το φυτευτικό σχέδιο, οι αποστάσεις, κ.λπ. εξαρτώνται από τη ζωηρότητα και την προσδοκώμενη ανάπτυξη των φυτών. Βασική μέριμνα είναι η άνετη εκτέλεση όλων των εργασιών: Κατεργασία εδάφους, αντιπαρασιτικές επεμβάσεις, τρύγος.
Ξακουστές "καθαρές" ποικιλίες και υποκείμενα
Στα ερευνητικά αμπελουργικά ιδρύματα της χώρας, ιδιαίτερα του Ηρακλείου Κρήτης και της Θεσσαλονίκης, έχει ταυτοποιηθεί και ελεγχθεί ιολογικά σημαντικός αριθμός φυτών 20 ελληνικών, 14 ξενικών και 11 ποικιλιών υποκειμένων αμπέλου. Τα παραπάνω φυτά προέρχονται από εργασίες ερευνητών και ιδιαίτερα από το μητρικό υλικό του προγράμματος Interreg II, το οποίο έχει επιλεγεί από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς και παραγωγικούς, για κάθε ποικιλία, αμπελώνες, είναι ταυτοποιημένο και ελεγμένο ότι είναι απαλλαγμένο από τους πλέον σοβαρούς και κοινούς ιούς και λοιπά εμβολιομεταδόσιμα παθογόνα.
Οι ελληνικές ποικιλίες είναι: Μοσχάτα άσπρο, Σάμου, Αλεξανδρίας και Σπίνας, Βλάχικο, Ντεμπίνα, Φωκιανό, Βηλάνα, Βιδιανό, Κοτσιφάλι, Πλυτό, Λιάτικο, Μαντιλάρι, Σουλτανίνα, Ραζακί, Δαφνί, Ρωμέικο, Λημνιό, Άγρια Σουλτανίνα.
Οι ξενικές ποικιλίες είναι: Chardonnay, Cabernet Franc, Crimson seedless, Thompson seedless, Superior seedless, Blush seedless, Ruby seedless, Flame seedless, Centennial seedless, Christmas rose, Loose Perlet, Red Globe, Black Pearl, Dawn seedless.
Οι ποικιλίες υποκειμένων είναι: Saint Georges, Salt Creec, LN 33, ARG No1, Dog Ridge, Rupestris du Lot, 41 B, 140 Ruggeri, 1613 C, 1103 Paulsen, 110 Richter.
Οι ιοί που ελέγχθησαν είναι GFLV, GLRaV 1,2,3,6,7, GVA, GBV, GFkV και ArMV.
Η καλλιέργεια του αμπελιού
Το αμπέλι είναι φυτό εύκρατης ζώνης, που δεν αντέχει στα ψυχρά κλίματα, ενώ το καταλληλότερο υψόμετρο είναι 300 μ., αν και στην Ελλάδα ζει και ως τα 1.000 μ. στις πλαγιές των βουνών. Προτιμότερα εδάφη είναι τα επικλινή, γιατί στραγγίζουν εύκολα και με το αμπέλι να ευδοκιμεί σε όλα τα χώματα. Αρκεί, βέβαια, να μην έχουν πολλή υγρασία και πολλά άλατα.Το αμπέλι πολλαπλασιάζεται κυρίως με έρριζα μοσχεύματα. Το φύτεμα γίνεται την άνοιξη. Τα φυτά τοποθετούνται σε απόσταση από 1,5-2 μ. το ένα από το άλλο. Είναι φυτό θαμνώδες αναρριχώμενο, με ξυλώδεις διακλαδώσεις. Έχει φύλλα παλαμοειδή και έλικες πάνω στους νεαρούς βλαστούς, για να πιάνεται σε στηρίγματα.
Το αμπέλι έχει πολλούς εχθρούς και προσβάλλεται από πολλές ασθένειες. Εχθροί του είναι το χαλάζι, οι μεγάλες παγωνιές, τα έντομα, τα σκουλήκια, η φυλλοξήρα, ο τετράνυχος. Και οι ασθένειες του περονόσπορου και της μπάστρας. Το αμπέλι για να αποδίδει ποιοτικά, τακτικά και σταθερά θέλει σοβαρές καλλιεργητικές φροντίδες και τις απαραίτητες περιποιήσεις. Παραδοσιακά η πρώτη εργασία που γίνεται είναι το “ξελάκωμα” ή “ξεπαλούκωμα”, με ειδικό εργαλείο, με το οποίο σκάβεται γύρω-γύρω το κούτσουρο για να μπορεί να αναπνέει καλύτερα η ρίζα του. Κατόπιν το Μάρτιο, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες της περιοχής, γίνεται το κλάδεμα με ειδικό εργαλείο που λέγεται κλαδευτήρι. Αφαιρούνται μερικώς κάποια όργανα του φυτού όπως τα κλαδιά και ένα μέρος των οφθαλμών. Το κλάδεμα εξασφαλίζει την καρποφορία και την αύξηση της παραγωγής, δίνει δύναμη και σχήμα στο φυτό και προσδιορίζει την ανάπτυξή του.
Μετά το κλάδεμα ακολουθεί το σκάψιμο, με τη δικέλα με δύο δόντια, με σκοπό να ανακατέψει το έδαφος μέχρι ενός πάχους, να εκθέσει στον αέρα τα κατώτερα καλλιεργήσιμα στρώματα, να καταστρέψει τα ζιζάνια, να βοηθήσει το έδαφος να αποθηκεύσει μεγαλύτερες ποσότητες νερού και να διευκολύνει την ανάμειξη της κοπριάς που κάπου-κάπου έπρεπε να πέφτει στη ρίζα για να δυναμώνει το φυτό. Σήμερα το σκάψιμο οι περισσότεροι το κάνουν με βενζινοκίνητα “μηχανάκια”, για να κερδίζουν χρόνο και κόπο. Πολλές φορές όμως η μηχανοποίηση στην καλλιέργεια των αμπελιών της χώρας μας, που είναι φυτεμένα σε πετρώδη εδάφη, δεν φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τέλος Μαΐου με αρχές Ιουνίου κι ενώ οι βέργες των κλιμάτων έχουν φθάσει μέχρι το ένα μέτρο περίπου γίνεται το ράντισμα.
Μετά το ράντισμα του αμπελιού ακολουθεί το δέσιμο. Επειδή οι κληματόβεργες έχουν μεγάλο μήκος κι απλώνονται κάτω στο έδαφος, τις πιάνουμε δύο τρεις μαζί και τις δένουμε στο πάνω μέρος του φυτού μεταξύ τους, έτσι ώστε να μπορεί το φυτό να προστατεύεται από τυχόν άσχημες καιρικές συνθήκες, να μην σέρνονται τα τσαμπιά των σταφυλιών στο χώμα και να μπορούμε ευκολότερα να το περιποιούμαστε. Το δέσιμο γίνεται συνήθως με τη δύση του ηλίου όταν ακόμη τα κλήματα από τη ζέστη της μέρας είναι ευλύγιστα, για να μην σπάζουν.
Στο μεταξύ με τις ανοιξιάτικες βροχές επεμβαίνει ο καλλιεργητής με το δεφτέρισμα, σκάψιμο δηλαδή που γίνεται με τσάπα επιφανειακά και απαλλάσσει το φυτό από τα αγριόχορτα και τα ζιζάνια. Μετά το δεφτέρισμα ο καρπός αρχίζει πλέον να δένει και να ωριμάζει και μπαίνουμε στην τελική ευθεία, τον τρύγο. Η εποχή του τρύγου ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή και την ποικιλία. Τα σταφύλια τελικά μαζεύονται με τα χέρια και η συλλογή τους πρέπει να γίνεται με πολύ προσοχή και η μεταφορά των σταφυλιών γίνεται είτε σε καλάθια τα παραδοσιακά “κοφίνια λυγαριάς” είτε σε πλαστικά τελάρα, τις ονομαζόμενες “κλούβες”.
Μηχανικός εξοπλισμός
Σήμερα, νια την καλύτερη και ευκολότερη εφαρμογή των καλλιεργητικών φροντίδων με μηχανικά μέσα, η φύτευση του αμπελιού γίνεται σε γραμμική διάταξη, ανάλογα δε των αποστάσεων μεταξύ των φυτών και των γραμμών, σχηματίζονται ορθογώνια παραλληλόγραμμα ή τετράγωνα. Απαραίτητα μηχανήματα για την αμπελοκαλλιέργεια, είναι οι ελκυστήρες μεγάλης ισχύος για την προετοιμασία του χωραφιού (βαθύ όργωμα, ισοπέδωση, αφαίρεση ή θρυμματισμός λίθων), οι αμπελουργικοί ελκυστήρες μεσαίας και μικρής ισχύος για της καλλιεργητικές φροντίδες, καθώς και τα σχετικά παρελκόμενα τους, όπως είναι ειδικές φρέζες, ψεκαστικά, κλαδευτικά, βλαστό-κοπτικά, λιπασματοδιανομείς, κοπροδιανομείς, θειωτήρες, κ. ά. Απαραίτητα θεωρούνται και διάφορα γεωργικά εργαλεία, όπως είναι τσάπες, ψαλίδες, ψεκαστήρες, κ.ά.
Διαχείριση ‘ενήλικου’ αμπελώνα
Στους ‘ενήλικους’ αμπελώνες η προσοχή μας εστιάζεται στη θρέψη και κατεργασία του εδάφους, στις σωστές εργασίες επί του φυτού, ιδιαίτερα στο κλάδεμα και στην αποφυγή των παγίδων που μας στήνουν οι εχθροί και τα λοιπά παθογόνα.
Η συνεχής επίβλεψη και παρακολούθηση είναι απαραίτητη ώστε να υπάρχει εποπτεία επί της πορείας του αμπελώνα και άμεση επέμβαση για κάθε πρόβλημα που παρουσιάζεται.
Η θρέψη των φυτών παρακολουθείται συμπληρωματικά με φυλλοδιαγνωστική που γίνεται από τα δημόσια ΠΕΓΕΑΛ και άλλα ιδιωτικά εργαστήρια γεωργικών αναλύσεων.
Η κατεργασία του εδάφους πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ήπια για να μην καταστρέφεται ή ταλαιπωρείται ο ιστός του εδάφους. Τα ζιζάνια είναι ανεπιθύμητα στον αμπελώνα. Δρουν ανταγωνιστικά και ευνοούν την ανάπτυξη ορισμένων ασθενειών στο αμπέλι.
Η σύγχρονη τάση για την αντιμετώπιση των ζιζανίων στους αμπελώνες είναι η ολοκληρωμένη αντιμετώπισή τους. Η στρατηγική βασίζεται, εκτός των άλλων, στην εφαρμογή ζιζανιοκτόνων σε διάφορα χρονικά διαστήματα, ώστε να αποφεύγεται η καταστροφική επίδραση στη δομή του εδάφους που προκαλείται από τη συνεχή μηχανική καλλιέργειά του. Η μέθοδος αυτή είναι πολύ σημαντική για αμπελώνες εγκατεστημένους σε πλαγιές. Το πρόγραμμα αντιμετώπισης των ζιζανίων πρέπει να περιορίζει τις δυσμενείς επιπτώσεις από τα ζιζάνια ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει τις τυχόν ευνοϊκές επιδράσεις που μπορεί να έχουν τα ζιζάνια σε συγκεκριμένο αμπελώνα. Έτσι δεν υπάρχει ένα προκαθορισμένο πρόγραμμα που πρέπει να ακολουθηθεί αλλά παίρνονται διάφορα μέτρα προς την παραπάνω κατεύθυνση, που ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία του αμπελώνα, τα είδη των ζιζανίων που υπάρχουν και το σύστημα καλλιέργειας.
Το χαλί της οξαλίδας
Τα πολυετή ζιζάνια είναι τα πιο επιζήμια και θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια απαλλαγής του αμπελώνα από αυτά πριν από την εγκατάσταση του αμπελώνα. Στη συνέχεια τα ζιζάνια αυτά πρέπει να είναι σε στενή παρακολούθηση και να καταπολεμούνται έγκαιρα όταν εμφανίζονται σε μικρές κηλίδες μέσα στον αμπελώνα. Αν αφεθούν, σταδιακά θα επικρατήσουν σε ολόκληρο τον αμπελώνα και θα δημιουργήσουν ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα. Τα ζιζάνια αυτά αντιμετωπίζονται με χρήση ζιζανιοκτόνων σε συνδυασμό με φρεζάρισμα.
Τελευταία επικρατεί η άποψη ότι το έδαφος πρέπει να αφήνεται με το «χαλί της οξαλίδας» που δεν αφήνει τα ζιζάνια να αναπτυχθούν και στο τέλος η οξαλίδα εξαφανίζεται από μόνη της και αφήνει το έδαφος σε πολύ καλή κατάσταση. Το παραπάνω ‘χαλί’ είναι χρήσιμο και για την προστασία του αμπελώνα από τις παγωνιές του χειμώνα.
Ευδεμίδα της αμπέλου, το σκουλήκι των σταφυλιών
Οι εχθροί που προσβάλλουν το αμπέλι είναι πολλές δεκάδες. Το πλέον ζημιογόνο έντομο, ιδιαίτερα την εποχή της καρποφορίας του αμπελιού, είναι το σκουλήκι της ευδεμίδας. Τα περιφερειακά κέντρα φυτοπροστασίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης παρακολουθούν την εξέλιξη του εντόμου και ενημερώνουν στους αμπελουργούς.
Το σκουλήκι της ευδεμίδας (Polychrosis botrana) έχει χρώμα κιτρινοπράσινο έως τεφρό και τελικό μήκος 10 έως 12 χιλιοστά. Στη χώρα μας η ευδεμίδα έχει 3 και σε ορισμένες 4 γενεές. Το έντομο διαχειμάζει ως νύμφη μέσα σε λευκό βομβύκιο κάτω από τους ξερούς φλοιούς των πρέμνων ή σε άλλα φυσικά καταφύγια. Τέλη Απριλίου με αρχές Μαΐου, οπότε συνήθως οι ταξιανθίες της αμπέλου βρίσκονται σε έκπτυξη ή έχουν εκπτυχθεί, από τα βομβύκια βγαίνουν οι πεταλούδες και πετάνε δραστήρια το λυκόφως στους αμπελώνες.
Μετά τη σύζευξη, τα γονιμοποιημένα θηλυκά ωοτοκούν πάνω στα κλειστά άνθη της αμπέλου και κυρίως στους ποδίσκους και τα βράκτια. Αν όμως οι ταξιανθίες δεν έχουν εκπτυχθεί, η ωοτοκία γίνεται πάνω σε νεαρά φύλλα ή στο φλοιό νεαρών βλαστών. Η γενιά αυτή είναι ανθοφάγος. Η προνύμφη (σκουλήκι) ανοίγει οπή και μπαίνει στο κλειστό άνθος του οποίου κατατρώγει τους στήμονες και τον ύπερο. Στη συνέχεια προσβάλλει με τον ίδιο τρόπο και άλλα γειτονικά άνθη, ώσπου να συμπληρώσει την ανάπτυξή της.
Το σκουλήκι συνδέει τα άνθη που προσβάλλει με τα γειτονικά άνθη με μετάξινους ιστούς. Στη συνέχεια νυμφώνεται μέσα σε βομβύκιο στην προσβεβλημένη ανθοταξία ή κάτω από ξερούς φλοιούς του πρέμνου ή σε άλλο καταφύγιο ή ακόμη και μέσα στο έδαφος.
Ιστορία
Είναι βέβαιο πως ο άνθρωπος για τη διατροφή του χρησιμοποιούσε τα σταφύλια ακόμη από την εποχή του ορείχαλκου. Μετά τον κατακλυσμό ο Νώε, λέει η Παλαιά Διαθήκη, φύτεψε αμπέλι. Στην Αίγυπτο βρέθηκαν σπόροι και φύλλα σε τάφους Φαραώ της 6ης χιλιετηρίδας, καθώς και παραστάσεις με έξι διαφορετικές ποικιλίες αμπελιού, ενώ στην Ν .Γαλλία και τη Β. Ιταλία βρέθηκαν απολιθωμένοι σπόροι και φύλλα.
Μερικοί υποστηρίζουν πως πρώτοι αμπελουργοί ήταν οι Σημίτες, όταν ζούσαν ακόμα στη Μεσοποταμία, ενώ άλλοι ότι ήταν οι Άριοι, που μετέφεραν από τον Καύκασο και διέδωσαν κατόπι την καλλιέργεια του αμπελιού στην Αίγυπτο και στην Ευρώπη.
Η καλλιέργεια του αμπελιού στην Ελλάδα, ίσως να έχει Ασιατική προέλευση και να οφείλεται στην εγκατάσταση στο Αιγαίο, την Ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη λαών από την Ανατολή.
Στην Ευρώπη, οι αμπελώνες άλλαξαν πρόσωπο οριστικά μετά το 1885 και την εισβολή της φυλλοξήρας, που κατέστρεψε οριστικά όλο τον μέχρι εκείνη την εποχή παραδοσιακό αυτόρριζο τρόπο της αμπελοκαλλιέργειας. Έκτοτε η αμπελουργία σε Ευρώπη και Ελλάδα αναπτύχθηκε πάλι, αλλά με βάση τα αμερικάνικα κλήματα.
Ορθές πρακτικές τρύγου και οινοποίησης
Από κείμενα του βιοχημικού, Δρ Γεωργίου Π. Μοσχοβίτη
Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας του τρύγου των οινοποιήσιμων ποικιλιών της αμπέλου. Για την παραγωγή καλών κρασιών, λευκών, έγχρωμων και ρετσίνας θα πρέπει να τηρούμε ορθές πρακτικές τρύγου και οινοποίησης. Παράλληλα είναι πολύ χρήσιμες οι γνώσεις για την αλκοολική ζύμωση.
Τα επιτραπέζια κρασιά αποτελούν προϊόντα αλκοολικής ζύμωσης του χυμού των σταφυλιών που λέγεται γλεύκος ή μούστος. Τα σταφύλια κόβονται από τα κλήματα με μαχαίρια και όχι με τα δάχτυλα των χεριών, ώριμα κυρίως το Σεπτέμβριο. Τα προσβεβλημένα από ασθένειες αμπέλων σταφύλια (ωίδιο, περονόσπορο, κλπ) τα πετάμε ως άχρηστα, γιατί χαλάει ο μούστος. Τα σταφύλια μεταφέρονται αμέσως στα οινοποιεία και αποφεύγεται η παρατεταμένη χρονικά επαφή τους με σιδερένια ή χάλκινα σκεύη.
Στα οινοποιεία τα σταφύλια στίβονται αφού απομακρύνουμε τα τσαμπιά. Εάν πρόκειται να οινοποιήσουμε κρασιά κιτρινόασπρα ή ρετσίνα, ο μούστος αποχωρίζεται από τα τσαμπιά και υπόλοιπα των ραγών (τσίπουρα) αμέσως μετά το στίψιμο ή πάτημα. Αν ο μούστος μείνει με τα τσίπουρα προκύπτουν έγχρωμα κρασιά από εσωδιάλυση χρωστικών από τις φλούδες και τα κουκούτσια των σταφυλιών. Γενικά η εμπειρία έδειξε ότι από 100 κιλά μούστου ή γλεύκους παίρνουμε 88 κιλά κρασιού. Μετά την παραλαβή του, το γλεύκος θειώνεται με προσθήκη θειώδους νατρίου. Και προστίθεται ρυθμιστικό μίγμα του pH από κιτρικό οξύ και τρυγικό κάλιο νάτριο, ώστε να γίνει η επιλογή των σακχαρομυκήτων, εκείνων και μόνο, όσοι απαιτούνται για την πλήρη αλκοολική ζύμωση, σε ασθενές όξινο pH ίσο ή μικρότερο του 6,3. Δηλαδή οι ασκομύκητες αλκοολικής ζύμωσης δεν επιτρέπουν παράλληλες ζυμωτικές αντιδράσεις.
Κατά το φτιάξιμο κόκκινων κρασιών, ο μούστος δεν απομακρύνεται αμέσως από τα τσίπουρα, αλλά παραμένει 3-4 ημέρες μέσα σ’ αυτά.
Και ενώ στο ξεκίνημα της μουστοποίησης ο χυμός των κόκκινων σταφυλιών είναι αχρωμάτιστος, μετά από 2-3 ημέρες παραμονής με τα τσίπουρα χρωματίζεται κόκκινος όλος ο μούστος. Αυτό συμβαίνει από τους χρωμοκόκκους, δηλαδή χρωμοφόρες ομάδες ανθοκυανινών οργανικών μορίων φλαβονών φλαβονολών οι οποίες φυσικά υπάρχουν στη φλούδα των ραγών των σταφυλιών αλλά και μέσα σ’ αυτά τα ίδια τα κουκούτσια.
Παρατηρήθηκε ότι στις φλούδες των ραγών και στα κουκούτσια, εφόσον προχωρά σταδιακά η αλκοολική ζύμωση, νεκρώνονται τα επιφανειακά χρωμοφόρα κύτταρα και μπορούν να διαλύονται στην αλκοόλη οι χρωμόκοκκοι που φέρουν. Για τον έλεγχο του χρωματισμού του μούστου διακόπτεται η συμπαραμονή σε κατάλληλη χρωμοποίηση.
Ο έλεγχος της προόδου της ζύμωσης για να είναι πλήρης χωρίς να παραμείνει αζύμωτο γλεύκος επιβάλλεται διότι οι φλοιοί και τα κουκούτσια από την προκύπτουσα αλκοόλη μεταφέρουν εκτός των χρωμοφόρων μορίων και ταννίνες οι οποίες διαλυόμενες σε μεγάλη αναλογία εντός του κρασιού γίνονται βλαπτικοί παράγοντες.
Ζύμωση η αλκοολική
Είναι η ενζυματική - χημική αντίδραση κατά την οποία σάκχαρα (δισακχαρίτες) διασπώνται κατ’ αρχή σε μονοσακχαρίτες και τελικά παράγεται αλκοόλη. Συμβαίνει κάτω από κατάλληλες συνθήκες στο μούστο ή γλεύκος (χυμό σταφυλιών είτε και άλλων καρπών, όπως πορτοκάλι, μήλο, κλπ). Για να γίνει η αλκοολική ζύμωση χρειάζεται να υπάρχουν μικροοργανισμοί ζυμομύκητες. Υπάρχουν πολλά είδη ζυμομυκήτων και εκείνοι που κάνουν την αλκοολική ζύμωση είναι ειδικευμένοι σ’ αυτό τον τρόπο χημικής διάσπασης των μορίων των δισακχαριτών και ανήκουν στους ασκομύκητες.
Η εξειδίκευση των ζυμομυκήτων έγκειται στο ότι εκκρίνουν ένζυμα, τις ζυμάσες. Οι ζυμομύκητες υπάρχουν σε αφθονία στους φλοιούς των σταφυλιών που γίνονται γλεύκος.
Όπως απέδειξαν οι χημικοί Buchner και Liebig στα τέλη του 19ου αιώνα δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν ζωντανά κύτταρα ζυμομυκήτων για να προχωρήσει η αλκοολική ζύμωση. Οι παραπάνω χημικοί μετέτρεψαν με μηχανικά μέσα κύτταρα των ζυμομυκήτων σε ξηρά σκόνη που έδειχνε την ίδια ζυμωτική ικανότητα.
Φρέσκο μπρούσκο κρασί
Παρατηρώντας την αλκοολική ζύμωση βλέπουμε ότι αυτή αρχικά επιτελείται βραδέως. Μετά από 2-3 ημέρες η ζύμωση επιταχύνεται λόγω πληθώρας μάζας αντιδρώντων ουσιών. Στη συνέχεια μετά από 4-5 ημέρες η ζύμωση επιβραδύνεται, ο βρασμός, δηλαδή η έκλυση διοξειδίου του άνθρακα, ξεθυμαίνεται και ο μούστος μετά από 20-25 ημέρες αρχίζει να ξαστερώνει. Παράλληλα έχουμε παραπροϊόντα από την προσθήκη χημικών ουσιών, όπως τρυγία (όξινο τρυγικό κάλι) το οποίο καταβυθίζεται ως αδιάλυτο στο οινόπνευμα και αποτελεί τη ‘λάσπη’ του κρασιού.
Μετά από παρατεταμένη για δύο με τρεις μήνες ζύμωση έχουμε το φρέσκο μπρούσκο κρασί. Για να σταματήσουμε τη ζύμωση του κρασιού χρησιμοποιούμε αντιζυμωτικές ουσίες. Αλλά αυτό πρέπει να γίνεται με προσοχή, ώστε να μη μείνει αζύμωτο γλεύκος.
Η ΒΙΤΡΟ ΕΛΛΑΣ
Με έδρα το Νησέλι Αλεξάνδρειας στην Ημαθία η ΒΙΤΡΟ ΕΛΛΑΣ Α.Ε., μια ιδιωτική εταιρεία, δραστηριοποιείται από το 1986 στην παραγωγή, έρευνα και διάθεση φυτωριακού υλικού υψηλής ποιότητας. Η εταιρεία αποτελεί μια δυναμική επιχείρηση της ελληνικής περιφέρειας. Με τον αναπτυξιακό και καινοτόμο χαρακτήρα της εστιασμένο στον στόχο της που είναι η διάθεση στην ελληνική και ξένη αγορά φυτικού υλικού υψηλών προδιαγραφών και εγγυημένης ποιότητας, αποτελεί τοπικό αναπτυξιακό πόλο για την περιοχή της Ημαθίας.
Η εταιρεία εμπορεύεται προϊόντα αμπέλου, απλά έριζα μοσχεύματα αντιφυλλοξηρικών υποκειμένων αμπέλου (110R, SO4, 140Ru, 1103Paulsen και 41B). Στην ίδια ομάδα προϊόντων ανήκει και το πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό αντιφυλλοξηρικών υποκειμένων αμπέλου που παράγεται από τις αντίστοιχες μητρικές φυτείες της εταιρείας, καθώς και έριζα εμβολιασμένα φυτά ελληνικών και ξένων ποικιλιών αμπέλου σε συνεργασία με την VIVAI COOPERATIVI RΑUSCEDO (VCR) και εμβολιοφόρες κληματίδες που προήλθαν από διαδικασίες κλωνικής επιλογής ελληνικών ποικιλιών αμπέλου.
Αναδιάρθρωση - μετατροπή αμπελώνων
Αιτήσεις μέχρι 15 Απριλίου
Τρέχει εκ νέου το πρόγραμμα αναδιάρθωσης - μετατροπής αμπελώνων, αφού τα διαθέσιμα κονδύλια διπλασιάστηκαν. Η προθεσμία για την υποβολή αιτήσεων στις κατά τόπους νομαρχίες είναι μέχρι τις 15 Απριλίου.
Το πρόγραμμα των αναδιάρθρωσης και μετατροπής αμπελώνων για την περίοδο 2008/2009 έφτασε πλέον να έχει ένα ποσό 12.086.000 ευρώ από 6.286.000 ευρώ που ήταν. Όπως αναφέρεται στη σχετική εγκύκλιο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων: Η αίτηση θα συνοδεύεται υποχρεωτικά από υπεύθυνη δήλωση με την οποία ο αιτών αναλαμβάνει την υποχρέωση να εκριζώσει το αμπελοτεμάχιο του χωρίς άλλη ειδοποίηση από τις 16 Οκτωβρίου έως 31 Δεκεμβρίου 2009 και να συστήσει εγγυητική επιστολή για τα μέτρα/δράσεις που θα υλοποιήσει μετά τις 15 Ιουνίου 2009, καθώς και ότι θα τηρήσει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την εφαρμογή του προγράμματος.
Οι επιλέξιμοι παραγωγοί του κανονικού προγράμματος της φετινής περιόδου που λόγω κατανομής των διαθέσιμων κονδυλίων κατά Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση ή δυσκολιών στην εφαρμογή του προγράμματος έμειναν εκτός, εντάσσονται στο συμπληρωματικό πρόγραμμα κατά απόλυτη προτεραιότητα και αρκεί να υποβάλλουν μια υπεύθυνη δήλωση ότι επιθυμούν να ενταχθούν και θα ισχύουν τα δικαιολογητικά που ήδη έχουν καταθέσει.
Στην εγκύκλιο ορίζεται ακόμα ότι:
- Η έγκριση των νέων σχεδίων αναδιάρθρωσης και μετατροπής των αμπελουργικών εκτάσεων και η κατανομή των διαθέσιμων πιστώσεων κατά Ν.Α. και περιφέρεια θα πραγματοποιηθεί έως 30 Απριλίου.
- Οι διοικητικοί και επιτόπιοι έλεγχοι των νέων αιτήσεων και εκτάσεων αρχίζουν από τις 16 Απριλίου και ολοκληρώνονται μέχρι την 1η Ιουνίου 2009.
- Οι ενισχύσεις των δικαιούχων των νέων σχεδίων αναδιάρθρωσης καταβάλλονται μετά την εξακρίβωση υλοποίησης ενός συγκεκριμένου μέτρου με επιτόπιο έλεγχο, εφόσον το μέτρο αυτό εκτελεστεί το αργότερο έως τις 15/6/2009.
- Οι φάκελοι πληρωμής θα πρέπει να υποβληθούν από τις Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης - Γεωργίας στον ΟΠΕΚΕΠΕ μέχρι τις 15 του Ιούλη, οποίος με τη σειρά θα πρέπει να πληρώσει έως τις 15 Οκτωβρίου 2009.
Εκρίζωση
Στο άλλο πρόγραμμα που αφορά στα αμπέλια, δεν καλύφτηκε η ζήτηση για τις εκριζώσεις αμπελώνων και σε αρκετές αμπελουργικές περιοχές υπάρχουν παράπονα από τους "κομμένους". Ο λόγος ήταν ότι τα χρήματα που ενέκρινε η Κομισιόν για την Ελλάδα ήταν μόνο 7.135.657 ευρώ, ενώ οι ανάγκες σε χρήματα με βάση τις αιτήσεις ήταν για άλλα τόσα. Το αποτέλεσμα ήταν να εγκριθούν τελικά μόνο 950 αιτήσεις σε σύνολο 3.750 και να μπούνε στο πρόγραμμα 9.000 στρέμματα περίπου, από 25.700 στρέμματα.
Πάντως, το πρώτο μεγάλο ψαλίδι ξεκίνησε από τις δηλώσεις συγκομιδής των δύο τελευταίων χρόνων, που πολλοί αμπελουργοί δεν τις είχαν. Άλλοι κόπηκαν γιατί δεν είχαν τίτλους ιδιοκτησίας. Δεν μπορούν επίσης να μπούνε όσοι πήραν ενίσχυση για αναδιάρθρωση ή μετατροπή τα προηγούμενα 10 χρόνια.
Η Ελλάδα από λάθος τακτική ζήτησε μικρό ποσό για εκρίζωση, ενώ αντίθετα η Ισπανία και η Ιταλία ζήτησαν πολύ μεγάλα ποσά. Έτσι, επειδή σε επίπεδο Ε.Ε. η ζήτηση ήταν μεγάλη έγινε οριζόντια περικοπή των αιτούμενων ποσών από τα κράτη-μέλη σε ποσοστό 45,9%. Οι μεγάλοι κερδισμένοι ήταν πρώτα η Ισπανία, που από τα 464 εκατ. ευρώ που ήταν το συνολικό ποσό του προγράμματος εκρίζωσης για την περίοδο 2008/2009, πήρε τα 236 εκατ. ευρώ, ενώ η Ιταλία πήρε 117 εκατ. ευρώ. Κι όπως φαίνεται και την περίοδο 2009/2010 πάλι το ίδιο θα γίνει.
Για όσους εντάχθηκαν στο πρόγραμμα εκρίζωσης αξίζει να αναφερθεί ότι θα έπρεπε να έχουν ήδη ειδοποιηθεί και να ξεκινήσουν τη διαδικασία της εκρίζωσης μέχρι το τέλος του Μαΐου. Την ενίσχυση θα την πάρουν μέχρι τον Οκτώβριο του 2009, εφάπαξ. Να αναφερθεί επίσης ότι από την ημερομηνία πληρωμής του πριμ εκρίζωσης και για τα τρία επόμενα χρόνια, τα χωράφια με τα αμπέλια που θα ξεριζώσουν θα υπόκεινται στο καθεστώς πολλαπλής συμμόρφωσης. Δηλαδή, θα πρέπει να παραμείνουν ως χωράφια και για παράδειγμα δεν θα μπορούν να πουληθούν για οικόπεδα, πριν το 2012. Η στρεμματική αποζημίωση που θα δοθεί κυμαίνεται ανάλογα με την περίπτωση από 508 ευρώ μέχρι και 1.476 ευρώ. Επίσης, όσοι ενταχθούν στο πρόγραμμα εκρίζωσης δικαιούνται και ενιαία ενίσχυση, που δεν θα ξεπερνάει τα 35 ευρώ το στρέμμα.
Η υποβολή των αιτήσεων για το πρόγραμμα εκρίζωσης 2009/2010 θα γίνει από 30 Ιουνίου μέχρι 1 Σεπτεμβρίου.
Από το 176ο φύλλο της εφημερίδας Agrenda
