Η ανατολική Αφρική, το 2011, χτυπήθηκε από τη χειρότερη ξηρασία εδώ και μισό αιώνα, αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους στην Κένυα, την Αιθιοπία και τη Σομαλία υποσιτισμένους και προκαλώντας ένα ξέσπασμα έκτακτης βοήθειας από την ΕΕ και άλλους σημαντικούς χορηγούς
Ενώ, υπήρξε γενικότερη ανακούφιση από την αποτροπή μιας ευρείας κλίμακας επισιτιστικής κρίσης, την ίδια στιγμή πακέτα από την Κένυα με πράσινα φασόλια και αβοκάντο και κουβάδες διακοσμητικά λουλούδια από την Αιθιοπία ήταν διαθέσιμα στις ευρωπαϊκές αγορές, ως αποτέλεσμα της ειδικής μεταχείρισης του εμπορίου της ΕΕ που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής να καταπολεμήσουν τη φτώχεια.
Έτσι, δημιουργείται μια ανισορροπία όπου ουσιαστικά μια περιοχή όπως η Αφρική που είναι επιρρεπής σε ξηρασία, πείνα και φτώχεια αντί να χρησιμοποιεί τα προϊόντα που παράγει για τον εγχώριο πληθυσμό της τα εξάγει -ως κύριος αποδέκτης της κοινοτικής αναπτυξιακής βοήθειας- στην πλούσια και ιδιαιτέρως παραγωγική Ευρώπη.
«Είναι πιο εύκολο να γνωρίζουμε τις απαιτήσεις της αγοράς στην Ευρώπη από ό, τι κάνουμε στη γειτονιά μας», δήλωσε ο Μοχάμεντ Ιμπν Τσάμπας, ο οποίος ηγείται της ΑΚΕ (ένωση των κρατών Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού) και η οποία συνεργάζεται με την ΕΕ για συντονισμό στο εμπόριο και την αναπτυξιακή βοήθεια
«Σε μια συγκεκριμένη περιοχή [της Αφρικής] μπορείτε να υπάρχει μια έντονη έλλειψη αγαθών, ενώ δίπλα μπορείτε να έχετε μια υπερ-συγκομιδή», δήλωσε ο Τσάμπας στις Βρυξέλλες
Η ΕΕ, σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα της Κομισιόν, εισάγει 40% από τις αγροτικές εξαγωγές της Υποσαχάριας Αφρικής. Πρόκειται για προϊόντα όπως: ξηροί καρποί, φρεσκοκομμένα λουλούδια, τσάι, καφές, εσπεριδοειδή και λαχανικά. Μέσα στη δεκαετία το εμπόριο έχει διπλασιαστεί από όταν η Ευρώπη ξεκίνησε να έχει στενότερους οικονομικούς δεσμούς με τις χώρες ΑΚΕ, υπό την προοπτική να ενισχύσει το εμπόριο και την αναπτυξιακή βοήθεια μεταξύ των Αφρικανικών χωρών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 35% των εισαγωγών και των εξαγωγών, με την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες να ανταγωνίζονται για τη δεύτερη θέση. Η ΕΕ απορροφά περίπου το 40% των γεωργικών εξαγωγών της Υποσαχάριας Αφρικής, σε σύγκριση με το 25% στην Αφρική
Πίεση για οικονομική ανάπτυξη
Το κύμα μεταφοράς τροφίμων από το φτωχό νότο στον πλούσιο βορρά έχει σαν αποτέλεσμα τα εγχώρια αγαθά να μην πηγαίνουν στους Αφρικανούς, οι οποίοι επιβιώνουν με τη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια λόγω έλλειψης τροφίμων.
Ο καθηγητής οικολογίας του πληθυσμού, Τιμ Μπέντον, από το Πανεπιστήμιο Leeds που εργάζεται στη Βρετανία για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, λέει ότι πρόκειται για «μια πολύ λεπτή ισορροπία, με δύσκολο πολιτικό χειρισμό, αφού οι εμπορικές συμφωνίες βοηθούν τα κράτη αυτά να αναπτυχθούν οικονομικά, αλλά μακροπρόθεσμα δεν μπορούν να είναι βιώσιμες καθώς ο πληθυσμός αυξάνεται και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής κορυφώνονται»
Σύμφωνα, με εκτιμήσεις για την ξηρασία του 2011 στη Δυτική Αφρική, ο αριθμός των ατόμων που εξαρτώνται από την εξωτερική βοήθεια κυμαινόταν από 10 εκατ. για το 2010 πάνω από 13 εκατ. για το 2011.
Προωθώντας το περιφερειακό εμπόριο
Γενικότερα η γεωργία στην Αφρική έχει πολύ καλές προοπτικές. Με σχεδόν τους μισούς από τα 800 εκατ. Αφρικανούς της Υποσαχάριας Αφρικής να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα, η γεωργία θεωρείται ως ένας τρόπος για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την παροχή τροφής σε ένα αυξανόμενο πληθυσμό, ενώ παρέχει επίσης προσοδοφόρες εξαγωγές τροφίμων και βιοκαυσίμων
Για να έχει μέλλον η γεωργία στη Αφρική θα πρέπει να:
Κακή μεταφορική σύνδεση, υψηλά τιμολόγια, εμπόδια ασφάλειας και πρωτόγονη ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς χειροτερεύουν το πρόβλημα των χωρών ΑΚΕ, τονίζει ο Τσάμπας, πράγμα που καθιστά ευκολότερο το να σταλούν τα αγαθά στην Ευρώπη αεροπορικώς ή δια θαλάσσης
Οι ηγέτες των 53 εθνών της Αφρικανικής Ένωσης έχουν εγκρίνει ένα «σχέδιο δράσης» για να αλλάξει αυτή η κατάσταση με την προώθηση του περιφερειακού εμπορίου και την παροχή ενός πιο φιλόξενου κλίματος παραγωγής και κατανάλωσης. Το σχέδιο της Αφρικανικής Ένωσης κάνει λόγο για ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων και εμπορίου και για πολυεθνική συνεργασία για την αντιμετώπιση της θλιβερής υποδομής της ηπείρου
Οι περιφερειακοί εμπορικοί συνασπισμοί στα δυτικά, νότια και ανατολικά έχουν οδηγήσει σε πιο καλές εμπορικές επενδύσεις και υποδομές - αν και Τσάμπας υπογραμμίζει ότι η κεντρική Αφρική παραμένει σε μεγάλο βαθμό έξω από αυτήν την εικόνα
Ακτιβιστές για τη φτώχεια, όπως η ActionAid, υποστηρίζουν ότι οι Αφρικανοί αγρότες αντιμετωπίζουν και άλλες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς ή μίσθωσης γης από ξένες κυβερνήσεις για την παραγωγή και εξαγωγή γεωργικών προϊόντων και βιοκαυσίμων. Τα παραρτήματα της Greenpeace και της Oxfam στην Αφρική έχουν παραπονεθεί ότι αυτά τα έργα παίρνουν τους υδάτινους πόρους και την καλλιεργήσιμη γη από απόρους Αφρικανούς
Επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ως προς τις εγχώριες και τις ξένες αγορές παραμένουν σε ένα μεγάλο βαθμό άγνωστες. Ενώ, έχουν γίνει προσπάθειες από την ΕΕ και τα Ηνωμένα Έθνη μέσα από τους στόχους της χιλιετίας για μείωση της φτώχειας και εξάλειψη της πείνας στην Αφρική, ακραία καιρικά φαινόμενα (βλ. παρατεταμένοι περίοδοι ξηρασίας, πλημμύρες) δημιουργούν αβεβαιότητα για το μέλλον της γεωργίας στις περιοχές αυτές.
Της Φανής Γιαννακοπούλο
Ενώ, υπήρξε γενικότερη ανακούφιση από την αποτροπή μιας ευρείας κλίμακας επισιτιστικής κρίσης, την ίδια στιγμή πακέτα από την Κένυα με πράσινα φασόλια και αβοκάντο και κουβάδες διακοσμητικά λουλούδια από την Αιθιοπία ήταν διαθέσιμα στις ευρωπαϊκές αγορές, ως αποτέλεσμα της ειδικής μεταχείρισης του εμπορίου της ΕΕ που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής να καταπολεμήσουν τη φτώχεια.
Έτσι, δημιουργείται μια ανισορροπία όπου ουσιαστικά μια περιοχή όπως η Αφρική που είναι επιρρεπής σε ξηρασία, πείνα και φτώχεια αντί να χρησιμοποιεί τα προϊόντα που παράγει για τον εγχώριο πληθυσμό της τα εξάγει -ως κύριος αποδέκτης της κοινοτικής αναπτυξιακής βοήθειας- στην πλούσια και ιδιαιτέρως παραγωγική Ευρώπη.
«Είναι πιο εύκολο να γνωρίζουμε τις απαιτήσεις της αγοράς στην Ευρώπη από ό, τι κάνουμε στη γειτονιά μας», δήλωσε ο Μοχάμεντ Ιμπν Τσάμπας, ο οποίος ηγείται της ΑΚΕ (ένωση των κρατών Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού) και η οποία συνεργάζεται με την ΕΕ για συντονισμό στο εμπόριο και την αναπτυξιακή βοήθεια
«Σε μια συγκεκριμένη περιοχή [της Αφρικής] μπορείτε να υπάρχει μια έντονη έλλειψη αγαθών, ενώ δίπλα μπορείτε να έχετε μια υπερ-συγκομιδή», δήλωσε ο Τσάμπας στις Βρυξέλλες
Η ΕΕ, σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα της Κομισιόν, εισάγει 40% από τις αγροτικές εξαγωγές της Υποσαχάριας Αφρικής. Πρόκειται για προϊόντα όπως: ξηροί καρποί, φρεσκοκομμένα λουλούδια, τσάι, καφές, εσπεριδοειδή και λαχανικά. Μέσα στη δεκαετία το εμπόριο έχει διπλασιαστεί από όταν η Ευρώπη ξεκίνησε να έχει στενότερους οικονομικούς δεσμούς με τις χώρες ΑΚΕ, υπό την προοπτική να ενισχύσει το εμπόριο και την αναπτυξιακή βοήθεια μεταξύ των Αφρικανικών χωρών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 35% των εισαγωγών και των εξαγωγών, με την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες να ανταγωνίζονται για τη δεύτερη θέση. Η ΕΕ απορροφά περίπου το 40% των γεωργικών εξαγωγών της Υποσαχάριας Αφρικής, σε σύγκριση με το 25% στην Αφρική
Πίεση για οικονομική ανάπτυξη
Το κύμα μεταφοράς τροφίμων από το φτωχό νότο στον πλούσιο βορρά έχει σαν αποτέλεσμα τα εγχώρια αγαθά να μην πηγαίνουν στους Αφρικανούς, οι οποίοι επιβιώνουν με τη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια λόγω έλλειψης τροφίμων.
Ο καθηγητής οικολογίας του πληθυσμού, Τιμ Μπέντον, από το Πανεπιστήμιο Leeds που εργάζεται στη Βρετανία για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, λέει ότι πρόκειται για «μια πολύ λεπτή ισορροπία, με δύσκολο πολιτικό χειρισμό, αφού οι εμπορικές συμφωνίες βοηθούν τα κράτη αυτά να αναπτυχθούν οικονομικά, αλλά μακροπρόθεσμα δεν μπορούν να είναι βιώσιμες καθώς ο πληθυσμός αυξάνεται και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής κορυφώνονται»
Σύμφωνα, με εκτιμήσεις για την ξηρασία του 2011 στη Δυτική Αφρική, ο αριθμός των ατόμων που εξαρτώνται από την εξωτερική βοήθεια κυμαινόταν από 10 εκατ. για το 2010 πάνω από 13 εκατ. για το 2011.
Προωθώντας το περιφερειακό εμπόριο
Γενικότερα η γεωργία στην Αφρική έχει πολύ καλές προοπτικές. Με σχεδόν τους μισούς από τα 800 εκατ. Αφρικανούς της Υποσαχάριας Αφρικής να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα, η γεωργία θεωρείται ως ένας τρόπος για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την παροχή τροφής σε ένα αυξανόμενο πληθυσμό, ενώ παρέχει επίσης προσοδοφόρες εξαγωγές τροφίμων και βιοκαυσίμων
Για να έχει μέλλον η γεωργία στη Αφρική θα πρέπει να:
- βελτιωθεί η παραγωγικότητα της γης μέσω των λιπασμάτων και της τεχνολογίας,
- ενσωματωθούν πρακτικές άρδευσης και αποθήκευσης νερού,
- υποστηριχτεί η εκπαίδευση και η τεχνική κατάρτιση και να
- παρέχονται ευκαιρίες χρηματοδότησης για τους μικροκαλλιεργητές.
Κακή μεταφορική σύνδεση, υψηλά τιμολόγια, εμπόδια ασφάλειας και πρωτόγονη ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες της αγοράς χειροτερεύουν το πρόβλημα των χωρών ΑΚΕ, τονίζει ο Τσάμπας, πράγμα που καθιστά ευκολότερο το να σταλούν τα αγαθά στην Ευρώπη αεροπορικώς ή δια θαλάσσης
Οι ηγέτες των 53 εθνών της Αφρικανικής Ένωσης έχουν εγκρίνει ένα «σχέδιο δράσης» για να αλλάξει αυτή η κατάσταση με την προώθηση του περιφερειακού εμπορίου και την παροχή ενός πιο φιλόξενου κλίματος παραγωγής και κατανάλωσης. Το σχέδιο της Αφρικανικής Ένωσης κάνει λόγο για ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων και εμπορίου και για πολυεθνική συνεργασία για την αντιμετώπιση της θλιβερής υποδομής της ηπείρου
Οι περιφερειακοί εμπορικοί συνασπισμοί στα δυτικά, νότια και ανατολικά έχουν οδηγήσει σε πιο καλές εμπορικές επενδύσεις και υποδομές - αν και Τσάμπας υπογραμμίζει ότι η κεντρική Αφρική παραμένει σε μεγάλο βαθμό έξω από αυτήν την εικόνα
Ακτιβιστές για τη φτώχεια, όπως η ActionAid, υποστηρίζουν ότι οι Αφρικανοί αγρότες αντιμετωπίζουν και άλλες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς ή μίσθωσης γης από ξένες κυβερνήσεις για την παραγωγή και εξαγωγή γεωργικών προϊόντων και βιοκαυσίμων. Τα παραρτήματα της Greenpeace και της Oxfam στην Αφρική έχουν παραπονεθεί ότι αυτά τα έργα παίρνουν τους υδάτινους πόρους και την καλλιεργήσιμη γη από απόρους Αφρικανούς
Επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ως προς τις εγχώριες και τις ξένες αγορές παραμένουν σε ένα μεγάλο βαθμό άγνωστες. Ενώ, έχουν γίνει προσπάθειες από την ΕΕ και τα Ηνωμένα Έθνη μέσα από τους στόχους της χιλιετίας για μείωση της φτώχειας και εξάλειψη της πείνας στην Αφρική, ακραία καιρικά φαινόμενα (βλ. παρατεταμένοι περίοδοι ξηρασίας, πλημμύρες) δημιουργούν αβεβαιότητα για το μέλλον της γεωργίας στις περιοχές αυτές.
Της Φανής Γιαννακοπούλο
